Many current problems Muslims are facing can be related to their own approach to faith, which does not go beyond practicing ostensibly, which fails to internalize it properly, and lacks purity of intention (ikhlas) and God-consciousness (ihsan). Their acts and behaviors that go against the criteria prescribed by Islam as well as their failure to observe the bounds of lawful and unlawful undermines the clean name of Islam and Muslims. The primary duty that must be fulfilled by devoted souls – the cavalry of revival – is to revive the values of the life of the spirit and heart, and ensure that these values become part of our very nature with their full vivacity. Saving humanity from formalist and superficial practice of Islam depends on this. Purity of intention is one of the most important of these values.

By analogy, if the content of Islam is a poem, purity of intention is its rhyme. The purity of intention is to perform with a profound consciousness of servitude to God; it is to do all we do in a way that they are eventually connected to Him. As is known, purity of intention is when we do things simply because they are commanded by God, and only in order to attain His pleasure. As noted by Bediüzzaman Said Nursi at the beginning of his First Word, purity of intention means that a person should do anything for the sake of God, begin anything for the sake of God, meet anyone for the sake of God, and act within the framework of seeking God’s pleasure. In short, it is to do all our deeds and errands in order to attain His pleasure. We should ask for His good pleasure and purity of intention every time we raise our hands in supplication. This is such an important point that it would not be too much if we said incessantly, “O My Lord, I am asking for purity of intention and Your good pleasure,” repeating it all through the day. Indeed, it is the highest goal, centered upon the very reason of creation, for a believer to spurn all worldly considerations in order to attain a pure and clear consciousness of servitude to God. In this regard, our quest for peaking in servitude to God should not be made contingent upon even otherworldly expectations, let alone worldly ones, but should be carried out only to earn God’s contentment.

Yet, we should remember that it is not easy to reach that horizon. There are so many things that attack, eat into and gnaw on one’s purity of intention. Human desires, search for ease and comfort, wish for fame, unworthy and tawdry feelings, worldly interests, etc., drive us away from purity of intention and sincerity, preventing us from sailing out to otherworldly and spiritual realms, and having us deprived of the greatest attainments. Even those people who are walking on the straight path may suffer from breakdowns in purity of intention over time due to lowly feelings and insignificant expediencies if they fail to be cautious in the way they live; and they may be subject to falls even if they assume to be walking in God’s cause, and they may lose while they seem to be winning.

It is not a virtue to fulfill many tasks, undertake great works, and devise grand schemes. The true merit is to make sure there is a connection between everything we do to God’s good pleasure. Indeed, there is no loftier errand than to seek adherence to deeds that would be pleasing to God. If you fail to attain purity of intention in your deeds and services, you will lose your direction even though you think you have changed the color of the world. Even if you seem to be winning, you will end up in the category of unfortunate losers in the eyes of God. The things you think you have achieved will not be long-lived. They will soon fade away. So in everything you do, you should try to attain purity of intention and unremittingly maintain your inner struggle to this end.

The more profound one’s knowledge of God, the more that person will succeed in attaining purity of intention. It is essential that knowledge of God (ma‘rifah) govern the entire self-identity of a person so that s/he can attain true purity of intention. Such people will not forget, not even for a moment, that they are in the presence of God as they open up their mouths, speak, blink, or move their hands or feet. Their looks have inner depth, their attitudes sobriety, their stances dignity, and their words mannerliness… All their acts and attitudes are guided by faith in, knowledge of, and awe of God. They never engage in any unseemly act or attitude. If human identity is embraced and governed with knowledge of God at such a level, that person can attain the profundity in his/her faith and purity of intention in his/her deeds.

The essential duty that must be undertaken by those who seek to ensure that humanity and Islam can be properly represented once again through a novel revival movement is to revive this consciousness of servitude to God. Thus, it is not about encouraging people to fulfill the duty of daily prayers (salah), but it is about making them, as it were, “crazy for prayers.” The task is to make them so obsessed with daily prayers that they would leave their hearts at the mosque after performing one prayer and start to wait for the next prayer impatiently, as described in a noble saying of the Prophet. They should be so concentrated on worship that, immediately after they fulfill the noon prayer, they would complain about the muezzin’s not making the call for the afternoon prayer right away so that they could stand at once at the court of God in respect and admiration, ready for worship, and acknowledge His greatness vis-à-vis their inferiority while in prostration. They should be like that not only for daily prayers, but also for other worships, including fasting and spending in charity or good causes. They should be steadfast in performing all worships with purity of intention and consciousness.

The opposite of such a sincerity-filled awareness of being God’s servants is to perform religious rituals in a casual manner with a consideration to get rid of them quickly. It is the form of indolently performed worshiping where heedless people fail to make their hearts quiver, feel in the neurons of their brains their prayers, and realize the identity of the One before whom they stand. People should at least nurture the intention and endeavor to perform their religious rituals mindfully. Initially, it may not be possible to feel everything with due profundity as this calls for serious and continuous endeavors and efforts. Junayd al-Baghdadi expressed that he attained the horizon of worship and knowledge of God he had desired to achieve only after the age of sixty. Bediüzzaman noted that only towards the end of his life did he start to glorify God in the same manner the great figures he looked up to would do and hear as if the entire creation said, “Glory be to God,” in his company. Therefore, what matters is that we should have the will to attain such a horizon and work to achieve it at all times.

If you are a candidate for setting sail to vastness and depth in your worships and attaining the horizon of purity of intention and excellence in God-consciousness, you will accomplish your goal sooner or later. Then, you should move on to help others feel the things you have felt. This is the responsibility of those who aspire to take part in this revival. As noted earlier, this is the responsibility for saving people from being Muslims in form, helping them become Muslims in essence, and guiding them to the life of the spirit and heart. As a matter of fact, many people in our time need to strengthen their relationship with God with the help of this spiritual movement so that they can ward off pressures of daily politics.

Human beings are by nature prone to errors; everyone can make mistakes. Still, those people who have attained such maturity will be subject to fewer lapses. And whenever they find themselves in aberration, they will quickly turn to God, pour out their hearts, and ask forgiveness for their errors and sins, getting rid of their stains and purifying themselves. If the people who have attained this level of maturity in any place can come together, they can serve as a core example for other people who will adopt their acts and attitudes.

In our time, such a revival is desperately needed. People who will feel and practice the religion in the same way with Abu Bakr, Umar, Uthman and Ali (may God be pleased with them all) are needed. And we should focus on these lofty ideals, try to attain them and repeatedly pray for God’s help in this quest. All other things are nonessential matters for us.

Every day we might find ourselves in different occupations or making different choices, but we may be unaware of whether we seek God’s pleasure in these occupations or choices. Perhaps, we unwarily let egoism slip into those errands. While assuming that we promote belief in God, we may actually be doing it in a pontificating manner; or, it may be that we attempt to credit the divine grace blessed upon harmonious collective work to our personal skills and abilities. Who knows what other errors we fall into in the hustle and bustle of our daily lives? These and many more such dangers lie in wait on the path of being true believers, dangers many are not even aware of. It is almost impossible to step away from such hazards if self-accounting and contemplation are not practiced, and if one does not humble themselves before God multiple times each and every day.

Pondering upon our existence, giving a serious thought to our position vis-à-vis God Almighty, and making these contemplative works a goal to reach may help us eliminate acts or attitudes that amount to what we may call a hidden form of associating partners with God (al-shirk al-khafī). Then we can acknowledge that “He is making me do it” instead of “I am doing it,” and we come to realize God’s blessings upon us. We will understand that our determination, endeavors, will, and efforts are nothing but the shadow of the shadow of the shadow of His will. We have to make much progress in this regard. Any effort to determine our position vis-à-vis God entails a significant amount of endeavor and effort. Otherwise, we fall into the error of attributing God’s blessings to us without even realizing it. This is a form of associating partners with God as it implies being partners of God in what belongs solely to Him.

Blessings received from God

We receive numerous and wondrous favors from God Almighty. First, He has not left us in non-existence, bringing us to the domain of existence. He has not only brought us into existence but has also turned us into living beings. Not leaving us as living beings, He has blessed us with reason, consciousness, and willpower. Furthermore, we are honored to become a servant of God and a member of the community of Prophet Muhammad, peace and blessings be upon him. What’s more, we have positioned ourselves on the ranks of those engaged in restoration to set things right at a time when Islam, the religion that distinguishes right from wrong, is being corrupted. We will not be able to offer true and proper thanks to God for these blessings even if we prostrate before God in gratitude without lifting our heads for the remaining part of our lives. Nevertheless, if we fail to appreciate and acknowledge the true scale and value of these blessings, this ingratitude may make us collapse.

God Almighty may endow certain individuals with special favors and blessings, giving some worldly possessions and wealth, others position and status, favoring some with power, and others with fame and reputation. If they acknowledge the originator of these blessings and turn to Him in gratitude, they will be winners. Otherwise, they falsely attribute those favors to their skills, capabilities, intelligence, etc., paving the way for their eventual destruction, as in the case of Bal’am ibn Bā’urā’ and Barsīsā, whose lives are reported in books to teach us lessons. Who knows how many people like Bal’am and Barsisa lived in history, abusing God’s blessings and favors and causing their own ruin?

Actually, there is no need to look for them in the distant times of the past. Today, numerous people to whom God has granted power, strength, fame, and reputation are poisoning themselves just because they believe those favors are because of their own skills, labors, intelligence, etc. They are fooled by accolades and applause, moved by pride and hubris, and have turned themselves into altars. They seek to ensure that everything returns to them, every matter should be consulted to them, and every problem should be settled through them, and everyone should pay heed to them. In the end, history records them as disgraces, and they end up in a total loss, of both this world and the next.

Everyone is prone to lose if they act with heedlessness. Even those dedicated to a sacred cause are prone to similar risks and dangers. The people who have set their hearts on the cause of serving and promoting the faith and the Qur’an will, if they examine their lives, realize that God Almighty had given them countless benefactions and favors when they were least expecting them. God has endowed the people who strive to perform services to promote belief in God and the Qur’an with such blessings and favors that the service has made huge progress, to a point never imagined in the beginning. Years ago, we would be walking on air when we managed to open up one or two houses for students, and we would exaggerate our success. We found ourselves in another form of amazement when houses evolved into dormitories, and then the number of dormitories was multiplied. Then, hundreds of schools were established not only in Turkey but also in many countries around the globe. They were followed by cultural centers, dialogue centers, and many other types of institutions. It is beyond our knowledge where this leads to eventually, and, considering past blessings, how much more God may give in the future.

The services undertaken so far can hardly be attributed to our personal genius or miniscule power and strength. Otherwise, there would be immense incongruities between the causes and effects. Obviously, these blessings are from God. Therefore, our duty of servitude is to turn to God with gratitude and praise in the face of His exceptional blessings. We cannot truly fulfill the obligation to express our gratitude and thankfulness to God, regardless of whatever we do. Even if we perform prayers all through the nights, prostrate to God without ever lifting our heads, fast without interruption, or go on a pilgrimage every year, we cannot properly express our gratitude and thankfulness for God’s blessings on us. So, regardless of whatever we do in the name of God, it is our duty to treat our worship and obedience to God as insufficient and repeatedly say: “O the One who has the absolute right to be worshipped and intended!), we have been unable able to show You the servitude You deserve by Your might and grandeur. O, the One Who is more obvious than everything, we have been unable to fully know and comprehend You. O, our Lord Who deserves full gratitude, we have been unable to thank You properly. O, the One Who is invoked in every tongue, we have been unable to invoke You as You deserve. O, the Resort to all praises and laudation, we have been unable to praise or laud You as You deserve. O, the Most Glorious and Supreme Being Who is glorified and exalted by the Heavens, the Earth, and everything in them, we have been unable to glorify and exalt You properly.”

 

“If you are thankful (for My favors), I will most certainly give you more”

We are supposed to live all our lives with an awareness of our impotence (ajz) and poverty (faqr) and feelings of a joyful zeal of gratitude, and whenever the thought of “I have done something” occurs to us, we should turn to God, expressing our state with the foregoing supplication. If we manage to live in this manner, approaching the divine bounties with a sense of gratitude, then God will enhance His blessings upon us. Indeed, God says, “If you are thankful (for My favors), I will most certainly give you more” (Qur’an 14:7). Yet, we will be deprived of God’s glorified blessings if we tend to attribute what happens to our own devices, skills, intelligence, power, etc., and take the path of ungratefulness. If we see ourselves as the “members of a community that has established x number of schools around the world” in the same manner some would say, “We are the descendants of a race that has created so many heroes,” and if we tend to link all these good and favorable developments with our actions, intelligence, or power, then we should remember that the same verse ends with the divine admonition, “but if you are ungrateful, surely My punishment is severe.” For the continuation of God’s glorified blessings, it is essential that we realize and acknowledge the true benefactor of those blessings, and properly glorify and exalt Him, saying, “O, My Lord, everything is from You, You are the Self Sufficient, my Lord, I have turned to You!”

It is really hard for people to refrain from laying claim to God’s blessings and favors, especially when they are showered with praise and words of appreciation from other people. This is a matter that entails extreme caution and deliberation. When someone starts to praise your certain virtues and merits, this has the potential to taint your thoughts and conceptions. You may incline toward forgetting about God’s involvement, and starting to assume that those virtues and merits are attributable to your own devices, genius, skills, power, etc. I think such ideas that hint at associating partners with God should not be allowed even in one’s imagination. Let me tell you what’s harder: you should not even dream of such things in your sleep. From a Freudian perspective, certain dreams can be seen as the manifestation of the human subconscious.

These are requisites of what Bediüzzaman Said Nursi had described as the path of impotence and destitution as well as the joyful zeal of gratitude, based on the basic tenets of the Qur’an and the Prophetic tradition. As a matter of fact, it is not a virtue to see oneself as a powerless, poor being who does not own anything, but a confession of the fact and expression of their general situation. Believers who are aware of their position before God cannot think otherwise.

Anyone who can see how profusely God pours His blessings upon us will not fall in despair. Why should I lose hope as everything is in His hands and everything comes from and returns to Him? The current state of affairs may be gloomy. Yet, why should I abandon hope when it is Him who makes the way, leads us to the right pathways, and ensure secure passage by warding off fiends that may occasionally appear? Why should I let myself wallow in the quagmire of despair if I sincerely believe that it is Him who gives and takes and will give back? Rather, I should embrace resolve and take the path of joyful zeal, which is another tenet of our way.

It would not be wrong to look at what you do from this perspective: God has destined a plan and scheme. We are made to take to the stage when it is our turn as individual players and assigned the duty of restoring a destroyed building. If you adopt this perspective, this will lead you not only to gratitude and thankfulness but also to self-accounting; on the one hand, you will say, “Thousands of praises and glorifications be to God as He employs us in such propitious works,” while on the other hand you will question yourself, asking, “Am I fulfilling the duties assigned by God properly or am I making use of my position effectively?”

Laying claim to God’s blessings and favors would be a secret form of associating partners with Him or a usurpation of what is God’s, and turning a blind eye to them would be ingratitude. Both would be wrong. The best course of action is to be aware of those blessings and testify that they are from God.

 

Straightforwardness of thought

Nevertheless, ensuring straightforwardness in our thoughts on these matters is not easy. This can be done by first entering the right path. Still, one may not be able to walk properly on that path and might suffer from occasional deviations. There may be cases when one fails to abide by the manners and etiquette of the path or make the best of the divine blessings and favors. As a result, blows dealt by divine compassion may follow in the form of calamities designed to bring us to our senses. God may let certain oppressors pester us. Forced migrations, threats, rejections, dismissals, sufferings, oppression, convictions, detentions, and persecutions may occur. If we can perceive all of these as soft slaps of divine compassion, the difficulties we face will make us turn to God with repentance, penitence, and contrition. If there are acts and attitudes that do not please God, we will ask His forgiveness a thousand times, not just once.

If victimization or oppression is perceived from this angle, the sentiment resulting from sufferings will immediately turn from hatred and hostility or cruel principle of retaliation to compassion and pity, for oppressors can only be pitied for they will be black stains on the pages of history.

So far, God has enabled the devoted souls who promote service in the name of faith and the Qur’an to perform amazing deeds. He has allowed them to represent our values in different parts of the world, clear misconceptions about Islam—albeit only partially—change some prejudices against the religion and build bridges of peace through educational and dialogue activities. They continue to walk on this path in the same manner. By God’s grace, these services will hopefully be multiplied in the future. If you have no doubt about your path, you only pity those who try to block your path and propagandize against you. You are aware that when oppression reaches a certain threshold of God’s ghayra (discontent, protective concern, honor, and zeal) He will neutralize the oppressors, and you will feel sorry for them, knowing that those who tyrannize people will eventually be held accountable for their oppressive acts before God.

Those who “rely on God, embrace the struggle, and yield to wisdom” will eventually be victorious. Victory will come to them sooner or later, in this world or the next. Yet, humankind is, by nature, impatient, and people wish that all good things they yearn for should be fulfilled at once and all the bounties promised should be delivered without delay. When this does not happen, they mostly end up in hopelessness and pessimism. If they do not have strong faith, they tend to prioritize their own will over divine will and let themselves into thoughts and feelings that would hardly please God.

It is our heartfelt prayer that God Almighty’s glorified blessings and divine favors be constantly poured down on believers. May God support them with divine assistance at all times and may He never leave them unattended or alone. Such thoughts result from a believer relying on God and expecting assistance and beneficence from Him; this is perfectly understandable. But we should take divine will as basis in everything we do and keep it before and above our wishes and desires all the time. Relying on divine will in all our thoughts and actions is a sign of respect for the truth expressed in, “We are pleased with God as our Lord, Islam as our religion, and Prophet Muhammad, peace and blessings be upon him, as our Messenger.”

It is our deep-felt yearning to see believers rejoice after centuries of mourning and enjoy divine mercy just as Islam’s first and foremost representatives did. How much we wish their misery ends, that they pull themselves together! That the serene period of the Rightly Guided Caliphs is lived once again—perhaps not in its entirety, but at least in its partial shadow. How much we wish that the ultimate truth, justice, and freedom would rule over the world once more.

These are what we dream to realize; we keep ourselves busy to attain them on the one hand, while praying to God for them on the other.

Still, there may be cases where our carnal souls might slip selfish things into these wishes; wishes that are by all means innocent, justified, and proper. Even when we ask God to pour down His favors on Muslims, we may be attributing a share of it to our egos. Carnal or satanic drives may be found even in the deeds we believe we have performed in the name of God. We can hardly be sure about their evil schemes or ruses. How can we be sure, considering even a noble prophet like Joseph, peace be upon him, said, “I do not claim myself free of error, for assuredly the human soul always commands evil” (Qur’an 12:53). He is saying that we should not trust our carnal souls. Whoever feels secure with his evil-commanding soul will be deprived of his security.

This does not mean that we should refrain from pursuing our own will in the name of all Muslims and humanity. Of course, every believer wishes that Muslims should be able to eliminate the problems that have been rending their hearts for the last two or three centuries. It is every believer’s desire to see the sun dawn on the world of the oppressed, the downtrodden, and the deported. They ardently beg God to this end. Believers ask only from Him, relying on the sheer expanse of God’s mercy and the vastness of His grace. They sincerely believe that their prayers will be answered, and springtime will follow winter. Still, they never forget that divine will is essential and never fail to pay due respect to His manifestations and disposals.

In particular, those who have devoted themselves to the cause of promoting faith and the Qur’an should take divine will as basis and stay on this course for the entirety of their life. The primary source where we can learn about divine will is the divine revelation, i.e., the Holy Qur’an, followed by the Prophetic tradition (Sunnah). No task is more crucial for them than to understand, make sense of, implement, and communicate to others this divine message. As mentioned in a noble saying of the Prophet, the transient qualities of the world are not even worth a wing of a mosquito. What value can be attributed to the world when weighed against God’s good pleasure and gratification, seeing Him and attaining the eternal happiness He promised? They continually pray, “My God, please fill our hearts with the love and ardor of meeting You, Your Beloved Prophet, and the people you love, and help us reach contentment.” In my opinion, the people who are determined to rebuild monuments of their spirits in this world should nurture no other goal.

Nevertheless, those who adore this world may be unaware of your true intentions, and wrongly assume that you are after worldly desires just as they would do. “Do they have eyes on ruling the country? Are they after fame? Are they after a luxurious life in palaces?” they may ask. Bear with, and excuse, them for such misguided assessments and ignorance. Even, pray to God for their guidance to the truth, and leave to God those who are not capable of guidance. Do not occupy yourselves with them. What matters is that those who shoulder the efforts to glorify the Word of God should continue to walk on their own path without the slightest deviation and take divine will as basis in all their errands. Those whose abilities and capabilities have not been dulled completely may wobble around, try to walk on narrow pathways, or crawl along hilly lands in fits and starts for some time, before eventually returning to the straight path delineated by the Prophet, the Master of All of the Blessed.

Soru: Büyük oluşumlar ve başarılar değerlendirilirken genellikle onların arkasında yer alan aktörlerin kabiliyet ve firasetleri itibara alınıyor, ilâhî inayet ise göz ardı ediliyor. İnsan iradesiyle Allah’ın inayet ve  yardımı arasındaki denge nasıl kurulmalı, bu konuda mü’mince yaklaşım şekli ne olmalıdır?

Cevap: Kur’an ve Sünnet’te en fazla üzerinde durulan konulardan biri de denge ve itidaldir. Yani ifrat ve tefritten uzak bir şekilde sırat-ı müstakim üzere olmak, böyle bir düşünce sistemi kurup buna göre bir hayat yaşayabilmektir. Rahman Sûre-i Celilesi’nin başında üç defa “mizan” zikredilir ve onun bozulmaması emredilir. Mizan ise ölçü, denge demektir; her şeyde ölçülü ve dengeli olunması gerektiğine işaret eder. Cenab-ı Hak bütün varlığı müthiş bir denge içinde yaratmış, her şeye hassas ölçüler takdir etmiştir. İnsanın da düşünce dünyasında, kalb ve ruh hayatında, Rabbiyle münasebetlerinde, insanî ilişkilerinde, tavır ve davranışlarında itidali koruması ve varlık nizamına uygun hareket etmesi çok önemlidir. Mizanın aşıldığı her şeyde dengesizlikler, bozukluklar, çatlaklar ve kırıklar ortaya çıkar. Mizanın kıstası ise en başta Kur’ân-ı Kerim ve Sünnet-i Sahiha’nın düstur ve kaideleridir.

Cüz’i ve Külli İrade

Soruda bahsedilen husus da hassas denge gerektiren bir meseledir. İradî fiillerimizi ve kâinatta cereyan eden hadiseleri değerlendirirken kullanmamız gereken ince kıstaslar vardır. Başta kelam uleması olmak üzere İslâm âlimleri bu konuda Kur’ân ve Sünnet’e uygun dengeli yaklaşımı bulabilme adına ciddi gayret sarf etmişlerdir. İnsanı mutlak olarak kendi fiillerinin kaynağı gören Mutezile mezhebi ile cüz’i iradeyi yok sayan ve insanı rüzgârın önünde sürüklenen bir yaprağa benzeten Cebriye mezhebi bu konuda ifrat ve tefriti temsil ederken, Ehl-i Sünnet uleması, ikisi arasında dengeli bir yol takip etmiştir.

Gerçi Eş’arîlik, ilk çıkış noktası itibarıyla bir yönüyle Mutezile’ye karşı bir reaksiyonu temsil ettiğinden, tam dengeyi koruyamamış olabilir. Bu sebeple İmam Eş’arî’nin irade konusundaki yaklaşımı bazılarınca “cebr-i mutavassıt” olarak isimlendirilmiş ve ciddi eleştirilere konu olmuştur. Fakat farklı zamanlarda da arz ettiğim gibi, onun bu konudaki yaklaşımının tam anlaşılabildiği kanaatinde değilim. Acaba o, insan iradesini izah ederken kullandığı “ıstıtaât maa’l-fiil” tabiriyle neyi kastediyordu? Onun bu yaklaşımının bir çeşit cebir olarak değerlendirilmesini de ifratkâr bir yaklaşım olarak görüyorum. Gerek İmam Eş’ari’nin gerekse onun fikirlerini ele alıp değerlendiren İmam Cüveynî, İmam Gazzâlî ve İzz b. Abdüsselâm gibi âlimlerin titizlikle seçip kullandıkları kelime ve kavramlarla neyi kastettiklerini bazen nüanslarıyla kavrayamadığımızdan onlar hakkında olumsuz hükümler verebiliyoruz. Ne yazık ki Eş’arî düşüncesinin eksik veya hatalı bir yorum olarak şöyle böyle cebirle ilişkilendirilmesi ve bu şekliyle medreselerimize ve ilim yuvalarımıza hâkim olması bize çok şey kaybettirmiştir.

Maveraünnehir’de neşet eden İmam Maturidî Hazretleri ise fikrî tartışma ve sürtüşmelerin nispeten dışında kaldığı için muhtemelen daha salim düşünme imkânı bulmuş ve bu gibi konulara daha dengeli yaklaşmıştır. Bu yüzden Maturidi akidesinin İslâm âleminde yeniden ihya edilmesini çok önemli görüyorum.

Bu iki Sünnî itikadi mezhep arasındaki detaya ait ihtilafları bir kenara bırakacak olursak işin özünde şunu diyebiliriz: Cenab-ı Hak şart-ı âdi planında insan iradesine değer veriyor. Bu yönüyle ona Zat-ı Ulûhiyet’in teveccüh ve meşietinin bir gölgesi nazarıyla bakılabilir. İradenin mahiyeti her ne olursa olsun, neticede insanın “dilemesi”, bir manada Cenab-ı Hakk’ın iradesinin tecellisine vesile oluyorsa o asla hafife alınamaz. Sanki siz iradenizle bir nokta koyuyorsunuz, Allah da o noktayı bir kitaba çeviriyor. Bizdeki irade, mahiyeti itibarıyla ne kadar küçük ve basit olursa olsun, hem davranışlarımızın ona bağlanması hem de ilahi iradenin teveccühüne vesile olması itibarıyla o çok önemlidir.

Allah’ın insana bahşetmiş olduğu bu kabiliyet, aynı zamanda ona verdiği değerin bir ifadesidir. O (celle celâluh), her şeye kadirdir, her şeyin dizginleri O’nun yed-i kudretindedir. Bu yönüyle O, insan iradesini hiç hesaba katmayabilirdi. Ama âdet-i Sübhaniyesi bu şekilde cereyan etmiyor. Her ne kadar O’nun fiilleri, icraatları, lütufları insan iradesiyle kayıtlı değilse de O, âdet-i ilâhiyesi gereği, bize vereceği lütufların pek çoğunu bizim irademiz paralelinde gönderiyor. Biz bir şeyi niyet ediyoruz, sonra onu yapmaya azmediyoruz, O da hikmeti iktiza ederse onu yaratıyor. Bu sebeple iradenin yerini çok iyi belirlemeli; önce onun hakkını vermeli, arkasından da Allah’ın lütuflarını beklemeliyiz. Allah’ın değer verdiği bir şeyi görmezlikten gelemeyiz.

İnsanın dilediği şeylerin meydana gelmesi, Cenab-ı Hakk’ın dilemesine bağlı olduğu için, geleceğe dair yapacağımız işleri ya da bir şeyin gerçekleşmesini beklediğimizi ifade ederken “inşaallah (Allah dilerse)” demek, yani O dilemeden hiçbir şeyin olmayacağını ikrar etmek çok önemlidir. Nitekim Kehf Sûresi’nde Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve O’nun şahsında bütün mü’minlere hitaben şöyle buyrulur:  وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَٰلِكَ غَدًا إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ  وَاذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَىٰ أَن يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَٰذَا رَشَدًا “Hiçbir konuda: Allah’ın dilemesine bağlamaksızın, “Ben yarın mutlaka şöyle yapacağım” deme! Bunu unuttuğun takdirde Allah’ı zikret ve ‘Umarım ki Rabbim, beni daha isabetli davranışa muvaffak kılar.’ de.” (Kehf Sûresi, 18/23-24)

Bu âyet-i kerimeden de anlaşılacağı üzere insan her işini mutlaka meşiet-i ilâhiyeye bağlamalıdır. Yapacağı her işin Allah’ın dilemesine bağlı olduğunu unutmamalıdır. Şayet kendi plan, proje ve stratejilerinin verâsında meşiet-i ilâhiyeyi mülahazaya almıyor, projelerinin tahakkuk etmesi için onun esas olduğunu hesaba katmıyorsa, olan her şeyin arkasında ilâhi iradeyi görmüyorsa o, hiç farkına varmadığı bir gizli şirke müptela demektir.

İnsan, işin başında yapılması gerekenleri yapma konusunda kusur etmemelidir. Plan ve projelerini sağlam yapmalı, Allah’ın ona verdiği irade gücünü sonuna kadar kullanmalı, hedeflediği şeye ulaşma adına ne gerekiyorsa titizlikle yerine getirmelidir. Kendisine düşeni yaptıktan sonra ise Allah’a tevekkül etmeli, O’nun iradesinin tecelli etmesini, O’nun inayetini beklemelidir. O’nun izni ve inayeti olmaksızın hiçbir şey meydana gelemez. Esbap bizim nazarımıza ne kadar güçlü görünürse görünsün, neticeyi yaratanın Allah olduğunu bir lahza hatırımızdan çıkarmamalıyız.

Tenasüb-ü İlliyet (Sebep-Sonuç İlişkisi)

Elde edilen başarılara tenasüb-ü illiyet açısından bakılacak olursa, insanın ceht ve gayretleriyle, ortaya çıkan neticeler arasındaki münasebetin ne kadar zayıf olduğu görülecektir. Allah Teâlâ çok zaman, bizim damla mahiyetindeki gayretlerimizi denizlere çeviriyor.. bizim küçük çırpınışlarımızdan fırtınalar hâsıl ediyor.. bizim suya attığımız küçük bir taşın ortaya çıkardığı halkaları büyük dalgalara döndürüyor. Bizim cüz’i iradelerimizle ortaya koyduğumuz meyilleri, kudret ve iradesiyle şekillendiriyor.

Kendi açımızdan, hedeflerimizi, ceht ve gayretlerimizle tahakkuk ettirmek bir yana, çoğu zaman bunun nasıl olduğuna aklımız bile ermiyor. İşin sonunda geriye dönüp baktığımızda, bütün azametiyle Cenab-ı Hakk’ın icraat-ı sübhaniyesini müşahede ediyoruz.

Ciddi bir marifetullaha sahip olmadan bu konularda müstakim ve dengeli düşünceyi yakalayabilmek bir hayli zordur. Çokları sebeplere tesir-i hakiki verdikleri için farkına varmadan şirke giriyor. Bu açıdan ileriki yıllarda Hizmet hareketini değerlendiren sosyal tarihçilerin veya tarih felsefecilerinin de yapılan işleri şahıslara bağlamak suretiyle şirke girmesinden endişe ediyorum. Bu, ortaya konulan başarıları görmeme, sahnedeki aktörleri takdir etmeme demek değildir. Şahısları, güzelliklerin kaynağı olarak görmek veya göstermek yerine, Allah’ın lütuflarının kendilerine aksettiği birer ayna olarak görebilmek ve onlara buna göre değer vermektir.

Allah yolunda hizmet için müesseseler açılmış, büyük organizasyonlara imza atılmış, insanlığa hayırlı olacak projeler ortaya konmuş olabilir. Yapılan herhangi bir işte, ortaya konan herhangi bir başarıda, biz meseleye sevk-i ilahi açısından bakar, Allah’ın belli şahısları belli istikamette istihdam etmesi olarak değerlendiririz. Ortaya çıkan güzellikleri falanın filanın karihasına vermez, birilerinin ceht ve gayretlerine bağlamayız. İnsanlara güç ve kabiliyetlerinin üstünde işler, kamet ü kıymetlerini aşkın sıfatlar izafe etmeyiz. Cenab-ı Hak, nezd-i ulûhiyetteki kadr u kıymetine rağmen Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) dahi, إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يَشَاء “Gerçek şu ki sen, istediğini hidayete erdiremezsin. Dilediğini hidayete erdirecek olan, Allah’tır.” (Kasas Sûresi, 28/56) buyuruyorsa, bize bu konularda konuşurken çok çok dikkatli olmak düşer.

Söz buraya gelmişken yaşadığım bir hatıramı paylaşmak istiyorum. Üç üniversite hocası ziyarete gelmişlerdi. İçlerinden biri, Hizmet gönüllülerinin dünyanın farklı ülkelerinde yapmış oldukları güzel işlerden bahsederek bunların nasıl olduğunu sordu. Asıl demek istediği şey şuydu: Nasıl oluyor da sınırlı imkânlara sahip sıradan insanlar, pek çok devletin başaramayacağı bu kadar büyük işler başarıyorlar? O, yapılan hizmetlerin arkasında görünen şahıslarla ortaya çıkan neticeler arasında doğrudan bir bağ kurmakta zorlanıyor ve yaşadığı şaşkınlığı ifade ediyordu. Kim bilir belki de işin arkasında görünmeyen “farklı beyinler”, “gizli eller”, “süper güçler” olup olmadığını anlamaya çalışıyordu. Ben tek kelimeyle “sevk-i ilâhî” cevabını verdim. Fakat tatmin olmuşa, merakı dinmişe benzemiyordu. Hatta belki de şaşkınlığı biraz daha artmıştı. Çünkü farklı düşünce dünyasına sahipti, belki sevk-i ilahi terkibinin ne anlam ifade ettiğini, bununla neyi kastettiğimizi de tam olarak bilmiyordu.

Biz, sevk-i ilâhî ifadesinden Allah’ın bizleri bir yola yönlendirmesini, O’nun tevcihiyle girdiğimiz yolda ilerlerken başımızdan aşağıya sağanak sağanak lütuflar yağdırması hakikatini anlıyoruz. Meseleye bu zaviyeden ve derince bakamazsanız, itikadî açıdan bir kısım inhiraflara düşmeniz kaçınılmazdır. Şahıslara kendi güçlerinin üzerinde güç isnat eder, semaya doğru dal budak salmış kocaman bir çınar ağacının mevcudiyetini küçücük bir tohuma bağlar, Allah’ın meşiet, inayet ve lütuflarını görmezden gelirsiniz.

Sözün özü, İnsanlığın İftihar Tablosu’nun sabah-akşam okunmasını tavsiye ettiği şu dualarında gizlidir: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، مَا شَاءَ اللهُ كَانَ وَمَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ، أَعْلَمُ أَنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا “Allah’ı her türlü eksikten kusurdan tenzih eder, O’na hamd ederim. Her türlü güç O’nundur, O’nunla gelir. O’nun olmasını dilediği olur, olmamasını dilediği de olmaz. Bilirim ki Allah her şeye kadirdir ve ilmi her şeyi ihata etmiştir.” (Suyûtî, el-Câmiu’s-sagîr, hadis no: 8551)

İnsanlığın İftihar Tablosu (s.a.s) bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyururlar: “Her birerleriniz râî (çoban) ve hepiniz elinizin altındakinden sorumlusunuz.” (Buhârî, cuma 11; Müslim, imâre 20) Bu hadise göre herkesin sorumlu olduğu bir alan vardır ve herkes mesuliyetinin hesabını verecektir. Mesela bir köyün, bir kasabanın, bir vilayetin veya bir ülkenin başında bulunan kimse bulunduğu yerde hakkı ve adaleti tesis etmekle, nizam ve ahengi sağlamakla, raiyyetini görüp gözetmekle sorumludur. Dolayısıyla bu tür kimselerin mesul oldukları yerde meydana gelen her türlü olumsuzluk karşısında kendilerini sorgulamaları gerekir. Böyle bir tavır, basiretin, hakkaniyetin ve Allah korkusunun bir ifadesidir. Onların kendi muhasebelerini yapmadan dışarıda suçlu aramaları ise nankörlük ve körlüklerinin göstergesidir.

Hususiyle insanlığa diriltici bir ruh üflemeyi hayatlarının gayesi bilen adanmışların, kuraklığı dahi kendi günahlarına bağlayacak ölçüde derin bir muhasebe insanı olan Hz. Ömer hassasiyetiyle hareket etmeleri çok önemlidir. Cenab-ı Hak’tan dilerim, önemli hizmetler yapmaya muvaffak olmuş dava adamları içinde bu ufka, seviyeye ulaşmış insanlar yetişmiş olsun. İnsanlığa âb-ı hayata giden yolu böyleleri gösterecek ve yeni bir dirilişe onlar vesile olacaktır. Meydana gelen bütün olumsuzlukları kendinizden bilecek ölçüde bir muhasebe insanıysanız ve Allah’la çok sıkı bir irtibatınız varsa şunu çok iyi bilmelisiniz ki, Cenab-ı Hak zaman zaman sizi bir kısım şefkat tokatlarına maruz bıraksa bile, bunlar gelip geçici olacak, karanlık gecelerin arkasından mutlaka güneş ufkunuzu aydınlatacaktır. Gün doğmadan meşime-i şebden neler doğar bilemeyiz.

Evet, bizim için asıl üzerinde durulması gereken mesele, kendi muhasebemizi yapmaktır. “Biz düzgün insanlardık, istikamet içinde yürüyorduk, insanlığa faydalı hizmetler yapıyorduk, niye başımıza bu sıkıntılar geldi?” şeklindeki düşünceler bizi yanlış bir yola sevk edebilir. Bu konuda mü’mince mülahaza şu olmalıdır: “İhtimal ki bir kısım eğriliklerimiz vardı. Belki Allah’a tam teveccüh edemiyorduk. Belki inanılması gerektiği gibi inanamıyorduk. Belki amel-i salihte kusur ediyorduk. Belki bize emanet edilen konumun hakkını tam veremiyorduk. Belki Cenab-ı Hakk’ın ihsan ettiği imkânları gerektiği ölçüde değerlendiremiyorduk…” Bunları düşünerek her fırsatta kendimizle yüzleşmeli, tevbe ve istiğfarla Cenab-ı Hakk’a yönelmeliyiz. Böyle bir tavır, Allah katında pak ve temiz kalmanın çok önemli vesilelerindendir. Bugüne kadar pak kalanlar böyle kalmışlardır. Daimî bir muhasebe ve murakabe duygusuyla kendinizi sürekli kontrole tabi tutmaz, hesaba çekmezseniz önünüzdeki terakki yolları tıkanır, Allah’la münasebete geçemez, maiyyetin kokusunu alamaz, aşk u iştiyak nedir bilemezsiniz.

Günah, İnsanlığın İftihar Tablosu’ndan (sallallahu aleyhi ve sellem) fersah fersah uzaktır. Allah geçmişte O’na günahın hayalini bile yaşatmamış, geleceğe ait de günaha giden bütün kapıları kapamıştı. Buna rağmen O, Allah’a günde yetmiş defa istiğfar ediyordu. Kurban olayım Sana, neye istiğfar ediyordun? Kıtmir; günahın, Senin hayaline dahi gelip çarpacağına ihtimal vermiyorum. Allah Resûlü’nün böyle davrandığı bir noktada siz de kendinize böyle bakarsanız, Allah Teâlâ’nın size bakışı o zaviyeden olur. Her zaman bir arınma, temizlenme, pir ü pak olma mülahazası içinde yaşarsanız, sizi muhafaza buyurur, üzerinize günahın tozunu dahi kondurmaz.

 “Kim Allah içinse, Allah da onun içindir.” Yani kim kendini Allah’a adamışsa, Allah deyip oturuyor, Allah deyip kalkıyor, hep Allah’ı düşünüp O’nunla ilgili mülahazaları heceliyor ve daima bunlarla geceliyorsa, Allah da katiyen onu yalnız bırakmaz, inayet ve riayetini onun üzerinden eksik etmez. Bu sebepledir ki dualarımızda, “Allahumme kün lena velâ tekün aleynâ” diyoruz. Yani Allah’ım bizim lehimize tecellilerini gönder ve bize teveccühte bulun, aleyhimize olma!

Bir mü’mine düşen vazife, hayatının her karesinde Allah’la münasebet açısından nerede durduğunu bilmek ve hayatını bir muhasebe insanı olarak geçirmetir. Nitekim hesabınızı burada görürseniz, âhirete hesabı görülmüş olarak gidersiniz. Elinize özel bir pasaport verilir, hesap sorulmadan “geç” denilir ve siz de berzahı aşar, mahşeri geçer, sırattan uçar, Cennet’e girer ve rü’yet ü rıdvana kavuşursunuz. Bunun içindir ki Hz. Faruk-u Azam, “Hesaba çekilmeden evvel kendinizi hesaba çekiniz!” der.

Hayatınızı hesaplı yaşar, sürekli nefsinizle yaka paça olur, vaktinizi hep tefekkür, tezekkür ve tedebbürle geçirirseniz, bugün olmazsa yarın, yarın olmazsa öbür gün Cenab-ı Hakk’ın rızasına nail olursunuz. Kendi muhasebenizi yapmazsanız, başkalarının hesabıyla meşgul olursunuz. Daha doğrusu şeytan sizi başkalarıyla meşgul eder. Dolayısıyla bir türlü ulaşmanız gerekli olan yere varamazsınız. Kendiniz manevî dünyanız adına darmadağınık bir hayat yaşamasanız da başkalarının eğri büğrü oluşlarıyla uğraştığınızdan dolayı bir türlü derlenip toparlanamazsınız.

İnsan sürekli kalbinin ritmini kontrol etmeli, hayatının ince hesabını tutmalıdır. Aksi takdirde o, kısa sürede sığlaşır; sığlaştıkça da başkalarının kusuruna takılır kalır, sürekli onların kusurlarını sayıp dökmekle meşgul olur da bu arada kendini unutur. Kendini unutan ise farkına varmadan dünya kadar kusurun içine girer.. dünyayla meşgul olurken ukbayı unutur.. bugünle meşgul olurken yarınsız hâle gelir.

Kur’ân-ı Kerim’de onlarca âyet-i kerimede mü’minlere muhasebe ve istiğfar ufku gösterilir. Mesela Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından her akşam yatmadan önce okunması tavsiye edilen Bakara Sûresi’nin son âyetinde şöyle buyrulur: “Ya Rabbenâ! Eğer unuttuk veya kasıtsız olarak yanlış yaptıysak bundan dolayı bizi sorumlu tutma! Ya Rabbenâ! Bizden öncekilere yüklediğin gibi sırtımıza ağır yükler yükleme! Ya Rabbenâ! Takat getiremeyeceğimiz şeylerle bizi yükümlü tutma! Affet bizi, lütfen bağışla kusurlarımızı, merhamet buyur bize! Sensin Mevlâmız, yardımcımız! Kâfir topluluklara karşı Sen yardım eyle bize!” (Bakara Sûresi, 2/286)

Âl-i İmrân Sûresi’nde de adanmışların önemli bir özelliği olarak muhasebe ve istiğfarları gösterilir. Onların düşmanları karşısında nasıl mukavemet gösterdikleri anlatılır: “Nice peygamberler gelip geçti ki onlarla beraber, kendisini Allah’a adamış birçok rabbanîler savaştı. Onlar, Allah yolunda başlarına gelen zorluklar sebebiyle asla yılmadılar, zayıflık göstermediler, düşmanlarına boyun da eğmediler. Allah böyle sabırlı insanları sever.” (3/146) Ardından da şöyle buyrulur: “Onların bu durumda dedikleri sadece şu oldu: “Ey bizim kerîm Rabbimiz, günahlarımızı ve işlerimizdeki aşırılıklarımızı affet! Ayaklarımızı hak yolda sabit kıl ve kâfirler gürûhuna karşı bize yardım eyle!” (3/147)

Âyetin sonunda Allah’tan nusret ve yardım talebi dile getirilir. Ama bunun öncesinde “ribbîler” kendileriyle yüzleşiyor, hata ve günahlarına istiğfar ediyor ve arınıyorlar. Allah Teâlâ Kendisine sığınanların taleplerini hiç karşılıksız bırakır mı? Bırakmıyor. Bir sonraki âyet-i kerimede onların bu taleplerine Cenab-ı Hakk’ın nasıl cevap verdiği şöyle ifade buyruluyor: “Allah da onlara hem dünya mükafatını, hem ahiret mükafatlarının en güzelini verdi. Çünkü Allah, ihsan ehlini sever.” (3/148) Allah (celle celâluhû) böylelerini lütfundan, kereminden, fazlından, ihsanından mahrum bırakmıyor; onları hem dünyada ulaşmak istedikleri maksutlarına ulaştırıyor hem de onlara en güzel âhiret nimetlerini ihsan ediyor.

Bütün bunlardan anlıyoruz ki, Allah’ın lütuflarına nail olmanın öncelikli şartlarından biri arınma, tevbe ve istiğfardır. Bu açıdan inanmış bir insanda arınma konusunda ciddi bir azim ve kararlılık, ceht ve gayret olmalıdır. Bu hedefe ulaşmak için insanın kendisiyle meşgul olması, kendini ciddi bir muhasebe ve murakabeye tâbi tutması gerekir. İnsan bilmelidir ki şikâyet edeceği bir durum varsa şikâyetin ilk muhatabı kendi nefsi olmalıdır. İnsan ne kadar temiz bir hayat yaşarsa yaşasın, böyle bir muhasebe duygusuyla Allah’a yönelmesinde fayda vardır. Zira bu, onun Allah’a bağlılığını, kulluktaki samimiyetini gösterir. Ayrıca böyle bir tavır onu başkalarına atf-ı cürümde bulunmaktan, başkalarının suçlarına takılıp kalmaktan, sürekli dışarıda suçlu aramaktan da korur.

Bu şuurdaki insan kendi kırık ve çatlaklarını hızlı bir şekilde tamir ve tedavi etme imkânı bulur. Âyet-i kerimede de ifade edildiği gibi dünya ve âhiret saadetine ancak bu kimseler kavuşacaklardır.

İnsanın karakterinin rengi, zor zamanlarda daha net ortaya çıkar. Rahat zamanlarda yaşayan insanların eline diline sahip olması, istikametini koruması kolaydır. Asıl, belâ ve musibetler gelmeye başladığında denge ve istikameti korumak zorlaşır. Maruz kalınan sıkıntının şiddetine göre farklı inhiraflar yaşanabilir. Mesela inanılan değerler sorgulanabilir, Zât-ı Ulûhiyet hakkında yakışıksız düşüncelere girilebilir. Böyle bir durumda hem musibetlere sabretmek suretiyle elde edilecek sevaplardan mahrum kalınır hem de yaşanan inhirafın derecesine göre farklı günahlara girilebilir. Bu, kazanma kuşağında yaşanan zarardır. Zira belâlara karşı gösterilen sabır, ibadet gibidir; kişiye normal zamanlarda elde edemeyeceği büyük sevaplar, yüksek dereceler kazandırır.

Ne var ki insanın maruz kaldığı olumsuzluklar karşısında dişini sıkıp sabretmesi hiç de kolay değildir. Bu, ciddi bir ceht ve mücadele gerektirir. Beşeriz; başkalarının tavır ve davranışlarına takılabiliriz. Başımıza gelen bela ve musibetlerde nefsimizi ve kaderi unutup her şeyi insanların hatalarından bilebiliriz. Yaşananlar karşısında huzurumuz kaçar, fikrî dağınıklık yaşar, ızdırapla iki büklüm olabiliriz. Hatta yer yer hayalimize, kalbimize, zihnimize inancımızla bağdaşmayacak olumsuz bir kısım duygu ve düşünceler hücum edebilir. Böyle durumlarda ciddi bir metanet ve inançla hemen irademizi ortaya koymalı ve bu olumsuzluklardan en kısa zamanda sıyrılmaya çalışmalıyız. Nöronlarımıza hâkim olmalı, sürekli düşüncelerimizi kontrol altında tutmalı ve Allah’ın hoşnut olmayacağı hiçbir şeyi orada misafir etmemeliyiz. İnanç sistemimizle telif edilemeyecek fikirlerin, değil duygu ve düşüncelerimiz, rüyalarımıza dahi girmesine meydan vermemeliyiz.

Başkalarının insanlık dışı tavır ve davranışları bizi de benzer düşünce ve hareketlere sevk ediyorsa, irademiz de imanımız da zayıf demektir. El âlemin yaşadığı inhiraflar bizim de benzeri savrulmalar yaşamamıza sebep oluyorsa, yaşadığımız tazyik ve tezyifler bizim de kalbimizi ve ağzımızı bozuyorsa, ayağımızı sağlam bir zemine basamamış, yürüdüğümüz yolda sabit kadem olamamışız demektir. رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا “Ey bizim kerîm Rabbimiz, bizi doğru yola ilettikten sonra kalplerimizi saptırma!” (Âl-i İmrân Sûresi, 3/8) hakikati her zaman vird-i zebânımız olmalı.

Şunu unutmamak gerekir ki herkes kendi karakterinin gereğini yapar. Varsın başkaları kendilerine göre yazsın, çizsin, konuşsun, hareket etsin! İsterlerse yalanın en katmerlisini söylesin, iftira ve karalamanın her türüne başvursun, ağza alınmayacak hakaretler etsin, zulümlerine zulüm eklesinler; onların bu ahlâksız ve günahkâr tutumları, iman ve Kur’ân hizmetine gönül vermiş adanmışları benzer davranışlara asla sevk etmemelidir. Birilerinin yüz, bin defa yalan söylemesi sizin tek bir defa yalan söylemenizi meşru kılmaz. Başkalarının kâfir sıfatı taşıması, çeşitli cürümleri irtikap etmesi size bunları mubah kılmaz. Haram her zaman haramdır. Bütün dünyanın balıklamasına bir haramın içine dalması, sizin için zerre haramı helâl yapmaz. İsterse başkaları deveyi hamuduyla götürsün, siz haramın damlasına bulaştığınız zaman çok şey kaybetmiş olursunuz.

Evet, Kur’ân, كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ buyuruyor. (İsra sûresi, 17/84) Yani herkes kendi mizacına göre hareket eder, karakterinin gereğini ortaya koyar. Âyetin devamında da şöyle buyruluyor: فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً “Kimin doğru yol tuttuğunu, hidayet üzere olduğunu en iyi bilen, Rabbinizdir.” (İsra sûresi, 17/84) Madem her şeyi bilen ve işlediğimiz fiillerin mükafat veya cezasını verecek olan Allah’tır, o hâlde tavır ve davranışlarımızı buna göre ayarlamak zorundayız. Herkes yaptığının karşılığını görecektir. Birileri zulüm yolunu tutmuş gidiyorsa, ahirette karşılaşacakları cezanın bir mukaddimesi olarak dünyada iken de müstahaklarını bulacaklardır. Bugün masum insanlara “hain, terörist” diyenler, belki de bir gün aynı iftiralara kendileri maruz kalacaktır. Çünkü Allah adildir. Allah’ın adaletine O’nun varlığına inandığım kadar inanıyorum.

Zalimlerin İbretlik Sonu

Bugün şahit olduğumuz zulüm tablolarını hazırlayanların, insanları birbirine musallat edenlerin, kendi istikballerini başkalarının kan ve gözyaşıyla inşa etmeye çalışanların derbeder olduklarını, kaderin şiddetli tokatlarına maruz kaldıklarını, zir u zeber olduklarını pek yakında göreceksiniz. Hatta onların bu perişan vaziyetleri karşısında ızdırap duyacak ve “Keşke zamanında bunca kötülüğü yapmasalardı, şeytanın oyuncağı hâline gelmeselerdi de kaybedenlerden olmasalardı!” diyeceksiniz. Size bunca kötülüğü yapanların, çeşit çeşit zulümleri reva görenlerin fırtınaya maruz kalmış ağaçlar gibi peşi peşine devrildiklerini, hazana maruz yapraklar gibi savrulup gittiklerini, saltanatlarının başlarına yıkıldığını gördüğünüz zaman nasıl “Yazık oldu!” demeyeceksiniz ki! Onların yüzünden kandırılan, sokaklara dökülen ve heder olup giden gençliğe nasıl acımayacaksınız ki!

Yaşanan bu karanlık dönemde o kadar çok zulmettiler, akla hayale gelmedik öyle kötülükler yaptılar ki hayırla yâd edilecek hiçbir şey bırakmadılar. Sonrasında dönüp yardım dileyecekleri bütün kapıları kendilerine kapattılar. Keşke içimizde en azından kendilerine bir Fatiha okuma duygusu bıraksalardı! Keşke bu kadar olsun bir irtibat bıraksalar, köprüleri bütün bütün yıkmasalardı! Yaşadıkları sürece işleri güçleri birilerine zift püskürtmek olan insanlar devrilip gittikten sonra Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)in, “Ölülerinizi kötü yanlarıyla yâd etmeyin.” hadisiyle amel etmekte zorlanacaksınız. Onların isimlerini duyduğunuzda insanlığın gereği olarak bir kere daha çektiğiniz acıları hatırlayacak ve duygularınız kabaracak. Belki o zaman iradenizin hakkını verecek ve dinin temel disiplinlerine aykırı hareket etmeme adına içinizdeki olumsuz duyguları kontrol edeceksiniz. Bir kere daha “Ya Sabır” diyecek, iç reaksiyonlarınızı dengeleyecek, arkalarından lânet okumayacak, kötü söz sarf etmeyeceksiniz. Çünkü bizim genel karakterimiz böyle olmayı gerektirir.

Herkes karakterinin gereğini ortaya koyacaksa, zalimler devrilip gidecekleri âna kadar zulümlerine devam edecek, fasıklar fısk u fücurlarını bırakmayacak, münafıklar nifaktan vazgeçmeyecek demektir. İsimler, şahıslar değişse de bu durum devam edecektir. Buna göre imana ve Kur’ân’a gönül vermiş mü’minlere de mü’mince davranmak, imana yakışır hâl ve vaziyetlerini devam ettirmek düşer. Bizler her türlü zorluğa rağmen kendi karakterimizin gereğini yerine getirmeli, ahlâkî duruşumuzdan taviz vermemeliyiz. Allah’a tevekkül, teslimiyet, tefviz ve sikamız sayesinde yaşadığımız badire ve gaileleri aşmaya çalışmalıyız. Yapılan denaet ve şenaatler bizi de benzer olumsuzluklar yapmaya sevk etmemeli. “Fırsat ele geçerse intikamımızı alırız” düşüncesi rüyalarımıza dahi girmemeli, aklımızın köşesinden dahi geçmemeli. İçimizde hiçbir şekilde kin ve nefretin vücut bulmasına meydan vermemeliyiz. Çünkü biz her şeye rağmen nezahet-i ruhiye, fikriye ve hissiyemizi korumak mecburiyetindeyiz.

Şunu iyi bilmeliyiz ki dinî mefkûrelerini bayraklaştırmaktan, yüksek gaye-i hayallerini realize etmekten başka hedefi olmayan insanlara çelme takan, el ense çeken, onları kündeye getirmek isteyen birileri hep olmuştur, sizin karşınıza da böyleleri mutlaka çıkacaktır. Buna maruz kalan hizmet insanları, bir taraftan profesyonel güreşçiler gibi kendilerine karşı yapılacak oyunları savma adına stratejiler geliştirecek, diğer yandan da yılmadan hizmetlerini devam ettirmeye çalışacaklardır. Şayet sağdan soldan, önden arkadan gelen toslamalara takılır kalırlarsa kaybederler.

Onlar, asırlardır rahnedar olan (harap olmuş) bir kaleyi tamir ve ıslah adına gayret ederken, birilerinin engellemeleriyle, saldırılarıyla karşılaşabilirler. Yapılan saldırıların büyüklüğüne göre yer yer bünyede yıkıntı ve çöküntüler oluşabilir. Samimi mü’minlerin genç nesillere sahip çıkma adına himmetleriyle, alın teriyle, göz yaşıyla, bin-bir emekle kurdukları müesseseler gasp edilebilir. Bütün bunlar karşısında bizler öyle bir imana, ümide, azim ve kararlılığa sahip olmalıyız ki bir kayba karşılık on tane kazanç elde etmeye bakmalıyız. Yeni yeni alternatif yollar bularak yolumuza devam etmeliyiz. Bir kişiyi bizden koparıp aldıklarında on kişinin etrafımızda halkalanmasını sağlamalıyız. Zalimler hınçla, öfkeyle üzerimize geldikçe bizde temkin ve heyecan daha da artmalı, hizmetlerimize daha fazla zaman ayırmalı, hızımızı daha da artırmalıyız.

Bir gün gelecek, Cenab-ı Hak böyle bir azme, kararlılığa, adanmışlık ruhuna eltâf-ı sübhaniyesiyle teveccüh buyuracaktır. Tenasüb-ü illiyet prensibiyle izah edilemeyecek şekilde, bizim iradelerimizi ortaya koyarak yaptığımız işlerin çok çok ötesinde ilâhî lütuf ve nimetlerle karşılaşacağız.

Hak, Adalet ve İstikamet

İşin özü; hak, adalet ve istikamettir. Kendi aleyhimize bile olsa hak karşısında dize gelecek kadar hakka-hakikate saygılı olmak zorundayız. Adaletten bir an dahi ayrılmamalıyız. Kılı kırk yararcasına istikamet içinde yaşamakla mükellefiz. Fertlerin, milletin hukukuna tecavüz etmeme noktasında ölesiye bir hassasiyet göstermeliyiz. Bir an olsun adanmışlık mülâhazasından ayrılmamalı, iman ve Kur’ân hizmetine hiçbir zaman ara vermemeliyiz. Dünya bütün debdebe ve şatafatıyla karşımıza gelse, hâlihazırda yaptığımız hizmetleri ona tercih edecek kadar kararlı olmalı, gönüllere girmeyi dünya sultanlığına tercih etmeliyiz.

İşte o zaman Cenab-ı Hak attığınız adımları size kat kat fazlasıyla geri döndürecek, emeklerinizin karşılığını katlayarak verecektir. Size hiç ummadığınız açılımlar lütfedecektir. İnsanlığın beklediği evrensel insanî değerleri sizin elinizle ikame edecektir. Bütün bunları nereden biliyoruz? Çünkü bu; peygamber yoludur, sahabe yoludur. Allah onların yolunda yürüyenleri yollarda bırakmaz, onlara akamet yaşatmaz.

Hak, adalet ve istikametten ayrılan; makamına, kiyasetine, siyasetine, güç ve kuvvetine aldananlara gelince, bunlar geçici bir kısım başarılar elde etse, zaferler yaşasalar da eninde sonunda kaybedeceklerdir. Daha dünyada iken rezil ü rüsva olacak, korkudan tir tir titreyecek, kaçacak delik arayacak ve yaptıklarına bin pişman olacaklardır. Manevî hayatlarını kirleten ve levsiyat içinde yaşayan insanların, yaptıkları şeyler bir gün suratlarına çarpılacaktır. Öbür tarafa gittiklerinde de hâlleri yaman olacak, kendilerine eman verilmeyecektir.  

Evet, âyetin ifadesiyle akıbet müttakilerindir. Fakat onu beklemek ciddi bir sabır ister ve bu da oldukça ağırdır. Neticede elde edilecek mükafatlar bundan daha ağır, daha büyük olacak ve insanın sevap kefesindeki ağırlığına ağırlık katacaktır. Yeter ki en acı şeyleri bile gönül inşirahı içinde karşılayabilelim, canımız yandığı anlarda bile “Küfür ve dalalet dışındaki her şeye elhamdülillah” diyebilelim. Bizi korkunç şeytanî sukutlara maruz bırakmayan, kalbî ve ruhî hayatımızı makam hırsına feda ettirmeyen, hırsızlık ve haramiliklerden bizi muhafaza buyuran, zulmü alkışlayıp zalime yahşi çektirmeyen Rabbimize binlerce hamd ü sena olsun.

Soru: Üns billah ne demektir ve ona nasıl ulaşılır?

‘Üns’ kelimesi Arapça’dır. Şimdilerde çok bilinmese de biz Türkçemizde daha çok aynı kökten gelen ünsiyet kelimesini o manada kullanırız. Birine ünsiyet etme; ona alışma, onu kendine yakın hissetme ve onunla arkadaşlık kurma gibi anlamlara gelir. Üns kökünden elde edilen enis kelimesi ise yakın dost manasındadır. ‘Celis’ kelimesi de aynı ortamda bulunmayı, dostluğu, yoldaş olmayı ifade eden Arapça bir kelimedir. Bundan olsa gerek aralarında samimiyet oluşan, birbirlerinin yâr-ı vefadârı olan insanların hâlini ifade etmek için enis ü celis (samimi dost) tabiri kullanılır.

Üns kelimesi, tasavvuf literatüründe daha özel bir anlam ifade eder. İnsanın maddeten olmasa da kalben, ruhen, hissen ve belki de aklen masivadan (Allah’tan başka her şeyden) uzaklaşarak, dünyevî bağlardan sıyrılarak bütün kalbiyle, varlığıyla Allah’a teveccüh etmesi, O’na yaklaşması, O’nun sevgisiyle dopdolu olması, sadece O’na güvenip dayanması, O’nunla huzur ve sükûnete ermesi gibi anlamlara gelir. Cenab-ı Hakk’ın mahlukata benzerlikten mukaddesiyet, münezzehiyet ve mübecceliyeti mahfuz, böyle bir kişi bir mânâda Zât-ı Ulûhiyet’in enisi olurken Zât-ı Ulûhiyet de onun enisi olur. Bu yüzden sözcük daha ziyade üns billah şeklinde kullanılır.

Üç Buutlu Mekânın Ötesi

Üns billaha erenlerin Cenab-ı Hak’la farklı ve derin bir münasebeti olur. Böyle bir münasebet, insanın duygu ve düşüncelerine, beyanına, tavırlarına, hâl ve hareketlerine tesir eder. Onun gözünde dünyanın, dünyanın fani yüzüne bakan cihetiyle bir önemi kalmaz. Ne yuva ne evlad ü ıyal ne de dünya serveti onu Allah’tan koparabilir. Bu mazhariyete eren biri, çok farklı bir ufkun insanı olmuş demektir; derecesine göre üç buutlu mekânın ötesine geçerek buutlar üstü âlemlerde seyran edebilir.

Ne var ki böyle bir makamı kazanmak kolay değildir. Bu, ciddi bir ceht ü gayrete bağlıdır. Öncelikle bir müminin üns billah ufkunda seyahat etme gibi bir hedefinin olması gerekir. Bu konumu elde edebilme adına o, iradesinin hakkını vermeli, sürekli kendini zorlamalı, duygu ve düşüncelerini sürekli gözden geçirmelidir. Her ne olursa olsun laubaliliğe prim vermemeli ve olabildiğince bu işe kilitlenmelidir. Duygularıyla, düşünceleriyle, latife-i rabbaniyesiyle, sırrıyla, hafisiyle, ahfâsıyla Cenab-ı Hakk’a teveccüh etmeli, her daim O’na yakınlaşma yolları aramalıdır. Bunları yapana kapalı kapılar açılır da o kendisini “bî kem u keyf” Cenab-ı Hak’la beraber bulunuyor gibi hissedebilir. Allah’a inanan bütün müminler üns billaha namzet olsalar da böyle bir konumu ihraz etme sağlam bir imana, engin bir marifete, derin bir kulluğa bağlıdır.

“Müstevda” ve “Müstekar”

Üns billaha mazhar olmak, öncelikli olarak dünyanın gerçek mahiyetini kavramaya ve dünya sevgisini kalbden çıkarıp atmaya bağlıdır. Kur’ân-ı Kerim, dünyanın gerçek yüzünü farklı yönleriyle anlatır. Onun bir oyun ve oyalanmadan ibaret olduğunu; zevklerinin, menfaatlerinin kısa ve gelip geçici olduğunu bildirir. İki yerde “müstevda” ve “müstekar” kelimeleri kullanılarak başka manaların yanında dünya ve âhirete de işaret edilir. (En’am Sûresi, 6/98; Hûd Sûresi, 11/6) Dünya insan için bir “müstevda”dır, yani emaneten durduğu geçici bir yerdir. Onun gideceği ve asıl karar kılacağı yer yani “müstekarrı” ise âhirettir. Efendimiz de (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendisinin dünya ile alâkasını anlatırken, uzun bir yolculuğa çıkan, kısa bir süre bir ağacın altında gölgelenen, sonra yoluna devam eden kimsenin misalini verir.

Kur’ân ve Sünnet’te dünyanın geçici bir yer olduğu, onu daimî bir mekan görüp ona takılıp kalmak suretiyle aldanmamamız gerektiği ısrarla beyan edilse de çokları, dünyayı daimî gibi görüyor, sımsıkı ona bağlanıyor ve bu yüzden asıl bağlanılması gereken şeyleri terk ediyor. Âhirete giden bu yolda yürüyen insanlar, buranın yalnızca bir yol ya da yolda uğranan bir uğrak yeri olduğunu unutup dünyanın bağlarına, bahçelerine, yeşilliklerine, güzelliklerine takılıp kaldıklarından, gidecekleri asıl yeri unutuyorlar. Kalbler dünya sevgisiyle dolunca hakiki sevgiye yer kalmıyor. Nihayet geçici dünya metaıyla ünsiyet edenler, üns billaha mazhar olamıyor.

Dünyevileşmenin sâri (bulaşıcı) bir hastalık gibi her tarafa yayıldığı günümüz dünyasında her ortamı bir sohbet-i Canan meclisi hâline getirmek, insanların ilgi ve dikkatlerini bir kere daha Ulûhiyet ve Rubûbiyet hakikatlerine çekmek ayrı bir önem arz ediyor. Bu işe öyle hasr-ı himmet etmeliyiz ki, ne kadar önemli olursa olsun O’nun dışındaki şeyleri unutmalıyız. Hatta i’lâ-yı kelimetullah adına bir kısım meseleleri görüşmek için bir araya geldiğimiz ortamlarda bile öyle bir sohbet-i Canan’a dalmalıyız ki tam kapıdan çıkacağımız esnada birileri bize niçin toplandığımızı hatırlatmalı. Bizim asıl derdimiz, asıl meselemiz, asıl hedefimiz bu olmalıdır. Ne kadar büyük işlerle meşgul olursak olalım, yaptığımız her şeyi Allah’a bağlamalı, dantelamızı O’na göre örgülemeli, nakşın merkezine O’nu yerleştirmeliyiz. Ülkeler fethetme, cihana hükmetme, insanları sevk ü idare etme gibi şeyler bizim asıl meselelerimiz olan bu işlerin yanında çok küçük kalır.

Evet, madem dünya bizim için bir müstevda’dır, geçici bir yerdir, biz de tavrımızı ona göre ayarlamalıyız. Dünyanın cazibedâr güzellikleri karşısında başımız dönmemeli, bakışımız bulanmamalı. Ebedî burada kalacakmış gibi dünyaya gönül vermemeliyiz. Zira dünya ve mafihadan geçmeyen, üns billah hakikatine ulaşamaz. Burada Fuzuli’nin şu mısralarını hatırlayabilirsiniz:

Hikmet-i dünya ve mafihayı bilen ârif değil;
Ârif odur, bilmeye dünya ve mafiha nedir.

Asıl Meselemiz ve İ’lâ-yı Kelimetullah

Evet, asıl mesele, insanın Allah’a bağlanması, gözünü hep O’na dikmesi, O’nun kapıyı aralayacağı ânı gözetlemesidir. Böyle birinin zaten dünyaya kanaat etmesi, dünyayla tatmin olması mümkün değildir.

Allah’a kulluğumuzun ifadesi olan ibadetler, üns billaha ulaşabilmenin önemli bir vesilesidir. Mesela insan namazla bu ufku yakalayabilir, Allah’a yaklaşabilir, O’na -tabiri caizse- enis ü celis olabilir. Namaz, mü’minin miracıdır. Fakat huşû ve hudûdan yoksun olarak gaflet içinde eda edilen, şekle ve alışmışlığa kurban giden, rükünleri derince duyulmayan bir namazın bunu kazandırması zordur. Allah, rahmetinin enginliğiyle bu namaza da değer atfeder, onu da zayi etmez fakat böyle bir namazla üns billah ufkuna seyahat edilemeyeceği açıktır.

Orucun da Rabbimizle münasebete geçme mevzuunda ayrı bir yeri vardır. İnsan, evrad u ezkârla da ayrı bir yere otağını kurabilir. Yeter ki zikir namına ağzından dilinden çıkanları duyarak, hissederek, ne söylediğini bilerek söylesin. Söylediği her kelime kalbinin sesi, duygularının tercümanı olsun. Kimin huzurunda durduğunun, kime yalvarıp yakardığının, ağzından çıkan kelimelerin kime yükseldiğinin şuurunda olsun. Bunların hiçbirini mülahazaya almayan, sadece ezberlerini tekrar eden bir kimsenin ünsle alâkası olamaz. Yaptığı ibadetle, evrad ile ezkâr ile kulluk vazifesini yerine getirmiş, Cennet’e ehil hâle gelmiş olabilir. Bunlar Allah’ın bileceği şeylerdir. Fakat biz farklı bir şeyden bahsediyoruz.

İnsan, i’lâ-yı kelimetullah vazife-i mübeccelesini hakkıyla ifa etmesi sayesinde kalbinden dünyaya ait her şeyi söküp atabilir. Bu açıdan tamamıyla Zât-ı Ulûhiyet’in nam-ı celilini duyurmaya kilitlenen bir insana üns billaha giden kapılar ardına kadar açılır. Burada antrparantez şunu ifade etmek gerekir: Üns billah meselesi izafiyet içinde ele alınmalı, onun da kendi içinde kademeleri, dereceleri olduğu unutulmamalıdır. Özellikle dini temsil ve tebliğ etmenin olabildiğine zorlaştığı dönemlerde bu işe omuz veren insanlar, sofilerin uzun yıllar seyr ü sülûk-i ruhanî sayesinde elde edebildikleri mertebe ve makamları kısa bir zamanda elde edebilirler. Hadisin ifadesiyle nasıl ki sınır boyunda bir saat nöbet tutan kimse bir sene ibadet yapmış gibi sevap elde ediyor; şehit, niyetinin hulûsuna göre belki de bir dakikalık sürede evliya ve asfiyânın önüne geçiyorsa, şartların olabildiğine ağırlaştığı dönemlerde Allah davasına sahip çıkan insanlar da amûdî (dikey) olarak birdenbire yükselebilir, terakki basamaklarını çok hızlı bir şekilde çıkabilirler.

Üns billah gibi büyük bir mazhariyete ermek isteyen, şekilciliğe savaş açmalı, ihlas ve ihsan ufkunu yakalamaya çalışmalıdır. Kur’ân-ı Kerim, birçok âyetinde bizlere bu ufku hedef olarak gösterir. Bir âyet-i kerimede şöyle buyrulur: وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ “Herhangi bir işte bulunsan, onun hakkında Kur’ân’dan herhangi bir şey okusan, Sen ve ümmetinin fertleri her ne iş yapsanız, siz o işe dalıp gittiğinizde, mutlaka Biz her yaptığınızı görürüz.” (Yunus Sûresi, 10/61)

Allah her halimize nigâhban, her sözümüzü işitiyor, bu sözlerin ne kadar tavır ve davranışlarımıza aksettiğini, bizde nasıl bir tesir meydana getirdiğini görüyor. Dilimizden dökülen zikirlerin kalbimizle ne kadar alakası olduğunu biliyor. Bu sebepledir ki bir mümin, riyaya, süm’aya, sûri ve şeklî davranışlara baş kaldırmalı, ilan-ı harp etmelidir. Bilmelidir ki; insana nispeten cansız bir heykelin durumu neyse, hakikî ibadete nispeten ruhsuz ibadetlerin durumu da odur. Bu açıdan bir müminin Allah’a yönelttiği her söz, onun kalbinin derinliklerinden kopup gelmelidir. Öyle ki, ibadet ü taat esnasında âdeta kalbi çatlayacak hâle gelmelidir. Bununla birlikte, hâl bilmez, yol bilmez insanlara sır vermeme adına da kalbini baskı altına almalıdır.

İşte üns billaha giden yol…

Dünya dârü’l-imtihandır, yani imtihan diyarıdır. Bu yüzden insan, yaşadığı sürece her an imtihanda olduğunu asla hatırdan çıkarmamalıdır. Hayat baştan sona imtihanlarla doludur ve herkesin imtihanı da farklı farklıdır. Diğer yandan dünya dârü’l-hizmettir, yani çalışma, çabalama yeridir; dârü’l-ücret yani mükâfat ve ücret yeri değildir. Hazreti Bediüzzaman’ın ifadesiyle:

“Bu dünya dârü’l-hizmettir; ücret almak yeri değildir. A’mâl-i sâlihanın (güzel işlerin) ücretleri, meyveleri, nurları berzahta, âhirettedir. O bâki meyveleri bu dünyaya çekmek ve bu dünyada onları istemek, âhireti dünyaya tâbi etmek demektir.” (Bediüzzaman, Kastamonu Lâhikası, s. 105)

Esasında, bizler varlık sahnesine çıkmakla, insan olarak yaratılmakla, imanla şereflendirilmekle, Hz. Ruh-u Seyyidü’l-Enâm’a ümmet olmakla, Kur’ân’la tanışmakla, Kur’ân adesesiyle kâinata bakabilmekle şükründen aciz olduğumuz ücret ve mükâfatımızı önceden almışız. Cenab-ı Hak, verdiği bunca paha biçilmez nimetlerin üstüne, vazife ve sorumluluklarını yerine getirmek suretiyle dünya imtihanını kazanan kullarını akla hayale gelmedik güzelliklerle donatılmış sonsuz Cennet nimetleriyle müjdelemiştir.

İmtihan, Hizmet ve Beklentisizlik

Bu noktada şu hususlar Kur’ân hizmetinde olanlar için çok önem arz etmektedir: İmtihan gerçeğinin farkında olma ve imtihanı başarıyla geçmeye çalışma, Allah’ın emirlerini yerine getirmek için hizmet ve gayret etme, bunlar mukabilinde dünyevi bir ücret ve mükâfat beklentisine girmeme, beklenmediği hâlde ikram-ı ilâhî olarak gelen nimetlerden ise meşru dairede, Rabbimizin belirlediği çerçevede istifade etme. İşte kulluk! İmtihan, hizmet ve beklentisizlik… Kulluğu özetleyen üç kelime.

İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu konuda kendisine tâbi olanlar için en güzel örnektir. O, dünyayı dârü’l-hizmet olarak görmüş, dinin emirlerini yaşama ve tebliğ etme noktasında canını dişine takmış, fakat ortaya koyduğu derin kulluk ve risalet vazifesini yerine getirme karşılığında Allah’ın rıza ve rıdvanı dışında hiçbir beklentiye girmemiştir. Geçirdiği sıkıntılı hallerde de imtihanını en güzel şekilde vermiş ve âdeta her hâl ve davranışı ile ehl-i imana, “Siz de imtihanlara hazır olun ve benim imtihanlar karşısındaki duruşumdan kendinize dersler çıkarın!” mesajını vermiştir.

Meseleye şu açıdan da bakabiliriz: Kâinat yüzü suyu hürmetine yaratılan, Habibullah unvanıyla serfiraz kılınan ve hakiki insan-ı kâmil olan İnsanlığın İftihar Tablosu hayat-ı seniyyelerinde sürekli preslenmiş, baskı, şiddet ve iftiralara maruz kalmışsa, O’nun sadık takipçileri olma yolundaki insanların da benzer bela ve fitnelere maruz kalacaklarını hesaba katmaları gerekir. Yürekten Allah’a inanıyorsanız imtihanlarınız eksik olmayacaktır. İmanınızın derecesine, Allah’la münasebetinizin derinliğine, Efendimiz’e inkıyadınıza ve din davasına gönül vermenize göre farklı farklı imtihanlara tâbi tutulacaksınız.

Bununla birlikte şu da unutulmamalıdır: Şayet dünya dârü’l-hizmet olarak görülüp bunun gerekleri yerine getirilir ve uğranan imtihanlar karşısında dimdik durulabilirse bugün olmasa da yarın elbette hak bâtıla galebe çalacaktır. Zira bu konuda Allah’ın vaadi vardır: وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَاَنْتُمُ الْاَعْلَوْنَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ “Gevşeklik göstermeyin, tasalanmayın. Eğer iman ediyorsanız üstünsünüz.” (Âl-i İmrân Sûresi, 3/139) Yürekten Allah’a inanan insanlar üstünlük potansiyeline sahiptirler. Bu potansiyelleri bugün olmasa da yarın mutlaka ortaya çıkacaktır.

Bir hadiste ifade edildiği gibi, insanların en çok sıkıntıya düçar olanları, başta peygamberler olmak üzere Allah’ın sevdiği kullarıdır. (Tirmizî, zühd 57; İbn Mâce, fiten 23) Peki neden? Neden insanlığın yüzünün akı olan insanlar sıkıntıların en büyüklerine maruz kalıyorlar?

Kur’ân’da bir iki yerde ifade edildiği üzere, böylelikle iyi, kötüden ayrılır, has ile ham ayrışır. (Bkz. Al-i İmran sûresi, 3/179; Enfâl sûresi, 8/37) Demir, pasından ateşte ayrıldığı gibi, başa gelen sıkıntıların da insanın haslaşmasında, dünyayla bağlarının zayıflayıp nazarının ukbaya dönmesinde, Rabbine yaklaşmasında büyük rolü vardır. Bediüzzaman Hazretlerinin de dediği gibi, ya o dünyaya küsecek ya da dünya ona ki gözünü ukbaya çevirsin, tam ihlasa ersin. (Lemalar, 10. Lema, 3. Şefkat Tokadı)

Evet, Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) çektiği sıkıntılar dağların tepesine binseydi, dağlar toz duman olurdu. Zira O, belanın her çeşidine maruz kalmış; en ağır hakaretlere muhatap olmuş, alaya alınmış, boykota uğramış, tehdit edilmiş, türlü türlü zulümler görmüş, göçe zorlanmış, hakkında suikastlar planlanmış, malına mülküne el konulmuş, Bedirler, Uhudlar, Hendekler yaşamıştı. İlâhî hakikatlere sırt çevirmiş, dünya hırsından gözü dönmüş zalimler, O’nu ve inananları yok etme adına her yola başvurmuşlardı. Fakat O, bunlar karşısında hiç sarsılmadı, pes etmedi, ümitsizlik yaşamadı, yol-yön değiştirmedi. Duruşuyla, sabrıyla, metanetiyle bela ve musibetler karşısında nasıl durulması gerektiğini bizlere de öğretti.

 Belalar Karşısında Mü’mince Duruş

Peygamber yolunun yolcularına düşen vazife de maruz kaldıkları sıkıntılar karşısında kıble değiştirmemek, duruşlarını bozmamaktır. İmtihanlar ne kadar ağır olursa olsun, kaderi tenkit etmemeli, Allah’ı insanlara şikâyet ediyor gibi tavırlara girmemeli. Allah’ın hakkımızda takdir buyurduğu kaza ve kadere karşı razı olmama şeklinde mukabelede bulunmamalı. Bunları konuşma bir yana, böyle şeyler rüyamıza bile misafir olmamalı. İnsanız, yaşadığımız zorluklar karşısında sarsılabiliriz. Muhatap olduğumuz hakaretleri, yalan ve iftiraları hazmetmekte zorlanabiliriz. Fakat bunları da imtihanın bir parçası olarak görür ve bunlar oluyor diye asla Allah’a isyan sayılabilecek hâl ve hareketlere girmeyiz. Oğlunun vefatı karşısında gözyaşı döken İnsanlığın İftihar Tablosu ne demişti: “Kalb hüzünlenir, göz yaşarır ama dilimizden, Rabbimizin razı olmayacağı hiçbir şey dökülmez.” (Buharî, cenâiz 42; Müslim, fedâil 62)

Kur’ân,  وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ “İzzet ve Celalime kasem ederim ki onların söyledikleri sözlerden ötürü sinenin daraldığını çok iyi biliyoruz.” (Hicr Sûresi, 15/97) ifadeleriyle Allah Resûlü’nün yaşadığı zorluklardan ötürü üzüntü ve tasasına işaret ettikten sonra O’na şöyle emreder: فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ “Ama sen Rabbini hamd ile tenzih et ve secde edenlerden ol. Sana ölüm gelip çatıncaya kadar da Rabbine ibadet et.” (Hicr Sûresi, 15/98-99) Allah Teâlâ, kâfir ve müşriklerin deyip ettikleri şeyler karşısında Peygamber Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) duyduğu derin ızdırabı dile getirdikten sonra, O’na Kendisini tesbih ü takdis etmesini ve son nefese kadar kullukta sebat etmesini emrediyor.

Yaşadığımız dünya dâr-ı imtihan olduğuna göre herkes belli ölçüde sıkıntı ve çile çekecektir. Bu sıkıntıların en ağırını da en büyükler çekecektir. Efendimiz’in az önce hatırlattığımız ifadeleriyle belanın en çetinine, en zorlusuna da enbiya-i izam maruz kalmıştır. Öldürülen, testereyle biçilen, çarmıha gerilen, işkence edilen, taşlanan nice peygamber olmuştur ve yeryüzünde Allah’ın bahşettiği hayat hakkı onlara çok görülmüştür. Hadiste dile getirilen “sümme’l-emsel fe’l-emsel” ifadesinden anlaşıldığına göre Peygamberlerden sonra onlara yakınlık derecesine göre Allah’ın salih kulları imtihana tâbi tutulmuştur. Bu sebepten olsa gerek Hz. Ebu Bekir şeytanın avaneleri tarafından hedef gösterilmiş; Hz. Ömer, hınçlı bir köle tarafından namaz kılarken şehit edilmiş, Hz. Osman, şeytanın dürtüsüyle hareket eden bir kısım gafiller tarafından hunharca şehit edilmiş, Hz. Ali bir münafığın hedefi olmuştur. Sonra, Hz. Hasan Efendimiz zehirlenmiş, Hz. Hüseyin Efendimiz yakınlarıyla birlikte Kerbela’da Yezid’in ordusu tarafından kılıçtan geçirilmiştir. Yine bu büyüklüktendir ki rüyalarına bile haram girmemiş iffet âbideleri Hz. Meryem ve Hz. Âişe Validelerimiz imtihanların en ağırına maruz kalmışlardır.

Onların yolundan yürüyorsanız siz de ince eleklerden geçirileceksiniz. Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ifadeleriyle, dine bağlılığınızdaki kuvvet ve sağlamlık ölçüsünde imtihanlara maruz kalacaksınız. Elmas ve kömür birbirinden ayrılacak. Bir insan, Bir insan dininden, diyanetinden, imanından, hak ve hakikati savunmasından ötürü dünyada bir tokat bile yememişse, buna şükretmenin yanı sıra durumundan endişe etmeli, “Benden önce bu yoldan gidenler türlü musibetlere maruz kalmışken niye şeytanlar ve onların avaneleri benimle meşgul olmuyor? Acaba ben seleflerim gibi değil miyim?” diye kendini sorgulamalıdır. Dünyada hep emniyet içinde yaşayanlar, âhiret emniyetlerini burada kullanıyor olmaktan korkmalıdır. Kudsi bir hadiste Cenab-ı Hak, iki güveni ve iki korkuyu birden vermeyeceğini beyan buyuruyor. (Abdullah b. Mübarek, Zühd, s. 50; İbn Hibban, Sahih, 2/406) Demek ki bir insanın hem dünyada hem de âhirette tam güven içinde, rahat, bir eli yağda bir eli balda bir hayat yaşaması mümkün değildir. Kur’ân’ın “Sizler güzellik namına yaptığınız ne varsa dünya hayatında yiyip tükettiniz.” (Ahkâf sûresi, 46/20) âyeti de aynı hususa dikkat çeker.

Başta da ifade edildiği gibi dünya, imtihan ve hizmet yeridir, ücret ve mükâfat ise âhirettedir. İnsan Allah’ın emirlerine, yasaklarına kayıtsız kalarak, lüks ve şatafat içinde keyif çatarak mazhar olduğu nimetleri dünyada bitirmemelidir. Dünyayı âhirete göre programlamalı, âhirete, birikmiş hesaplarla gitmemelidir. Maruz kaldığı ağır imtihanları kulluk yolunun ve haslaşmanın gereği olarak görmeli, bunları sabır ve rıza ile karşılamak suretiyle âhiret sermayesine çevirmelidir. Hem hiçbir inanmış gönül, iftiraya maruz kaldığı, zulme uğradığı için kimseye darılmamalı, gönül koyduğu davaya sırt çevirmemeli, kazanma kuşağında kayıplar yaşamamalıdır. Ne zaman bu tür şeylere maruz kalsa, “Rab olarak Allah’tan, nebi olarak Hz. Muhammed’den, din olarak da İslâm’dan razıyım.” (Müslim, salat 13) deyip yoluna devam etmelidir.

Sesli dinlemek icin TIKLAYINIZ

Soru: Hizmet hareketinin başka hareket ve felsefi ekollerle karşılaştırması yapılıp benzerlik tespitlerinde bulunuluyor. Bunlarla ilgili mülahazalarınızı lütfeder misiniz?

Cevap: Herhangi bir hareket, meşrep veya mezhep, kendi felsefesi ile ele alındığında, onun bazı ekollere benzediği tespiti yapılabilir, onlardan ilham aldığı, istifade ettiği veya onların tesirinde kaldığı ileri sürülebilir. Bu tür değerlendirmelerin pek çoğu sübjektiftir, değerlendirme yapan kişilerin bakış açısına göre değişiklik arz eder. Bunu bir açıdan şiir tahliline benzetebiliriz. Araplar, “Şiirin manası şairin içindedir.” derler.

Aynen bunun gibi Hizmet hareketine bakan insanlar da kendi düşünce ve birikimlerine, arzu ve beklentilerine göre bir kısım sonuçlara ulaşacak, onunla daha başka yapı ve organizasyonlar arasında bir kısım bağlar kuracaklardır. Mesela farklı düşünceden insanlarla diyalog içinde bulunma, Hizmet’in başlıca faaliyet alanlarından ve en önemli hedeflerinden biridir. Farklılıkları saygıyla karşılama, ortak problemlere ortak çözümler üretme, uzlaşma ve paylaşma kültürünü geliştirme, asgari müştereklerde bir araya gelme ve kavgasız bir dünya inşa etme gibi değerler, Hizmet’in önem verdiği hususlardır. Bunları inceleyen bir araştırmacı, kendince bir kısım çıkarımlarda bulunup diyalog yapan bazı organizasyonlarla Hizmet arasında bir bağ kurmayı düşünebilir.

Diyalog Anlayışımız

Bir hareketin düşünce yapısı, hedefleri, ona yön veren temel dinamikleri tam olarak anlaşılmadan, o hareketin mahiyeti ya da neye benzeyip benzemediği hakkında yapılacak değerlendirmeler hep sığ, sathi kalacak dolayısıyla yapılan bu sığ ve sathi değerlendirmelerin doğru çıkma ihtimali de az olacaktır. Yukarıda verdiğimiz diyalog örneği üzerinden devam edecek olursak; biz diyalog derken ne anlıyoruz, diyalogla neyi hedefliyoruz, bunu gerçekleştirme adına hangi vesileleri kullanmayı tercih ediyoruz… önce bunların çok iyi bilinmesi gerekir.

İsterseniz bu diyalog konusunu biraz açalım. Biz, insanların barış ve huzur içinde yaşadığı kavgasız, gürültüsüz, savaşsız bir dünya arzuluyor ve böyle bir dünyanın kurulabilmesi için elimizden geleni yapıyoruz. Her şeyden önce, yaptığımız bütün bu faaliyetleri dinimizin bir emri olarak görüyor, Cenâb-ı Hakk’ın rızasının bunlara bağlı olduğunu düşünüyor ve onu elde etmeye çalışıyoruz.

Bizim dinî kaynaklarımızdan süzüle süzüle gelen milli bir mefkûremiz, ciddi bir müktesebatımız, zengin bir kültürümüz, ötelere açık değerlerimiz ve bu manada sırtımızda taşıdığımız kutsal bir emanetimiz var. İnsanlığın bunlarla tanışmasını arzuluyor, bunlardan istifade edeceğini düşünüyoruz. Sahip olduğumuz adalet ve hakperestlik düşüncesini, sevgi ve şefkat hislerini, hayat felsefesini, Rabbimizin ve İnsanlığın İftihar Tablosu’nun adını herkese duyurmak, her yere ulaştırmak istiyoruz. Yakından tanıdıkları takdirde, çoklarının bunları hüsn-ü kabulle karşılayacağına ve bunların insanlığa hayır ve fayda getireceğine inanıyoruz.

Fakat şunu da çok iyi biliyoruz ki diyalog kurulmadan, tanışma ve kaynaşma olmadan bilgi alışverişinin yapılması, insanların farklı kültür ve medeniyet havzalarında oluşan birikimlerden istifade etmeleri çok zordur. Hele farklı milletlere, dinlere, kültürlere mensup insanlar arasında kin ve düşmanlık hisleri hâkimse, birbirlerini yanlış tanıyor, yanlış tanımlıyor ve vahşiler gibi görüyorlarsa, “öteki”nden gelen hiçbir şeyi kabul etmeyeceklerdir. Bu önyargıların aşılması, asırlık düşmanlık hislerinin son bulması, yakından tanımaya bağlıdır. Birlikte yaşayarak insanların sizi şahsi, ailevi ve içtimai hayatınız itibarıyla yakından tanımalarına fırsat vermelisiniz. Siz hiçbir şey anlatmasanız bile, eğer mana köklerinizden tevarüs ettiğiniz değerleri mükemmel bir şekilde temsil ediyor ve bu temsiliniz de süreklilik arz ediyorsa zaten fıtri bir etkilenme ve kabullenme gerçekleşecektir. Bu olmasa bile en azından kendinizi ve kendi değerlerinizi doğru bir şekilde tanıtma, yanlış aktarımlardan koruma imkânı elde etmiş olacaksınız.

Kim bilir belki de böyle bir diyalog süreci kültürler arasında yeni aşılanmalara yol açacak, insanlık bugüne kadar sahip olduğu düşünceleri, hayat felsefelerini, dünya görüşlerini bir kere daha gözden geçirme ihtiyacı duyacaktır. Belki mütefekkir ve entelektüeller, şimdiye kadar sahip oldukları felsefe ve bakış zaviyelerini yeniden ele alacak, onları rötuşlama lüzumu duyacaklardır. İşte biz diyalog derken bütün bu mülahazaları göz önünde bulunduruyoruz.

Bize düşen vazife, insanların birbirlerini doğru tanımaları ve anlamaları adına elverişli ortamların hazırlanması ve fikir hürriyetinin önündeki engellerin bertaraf edilmesidir. İman ve hidayete gelince, o konudaki genel yaklaşımımız, imanın dindeki tarifine bağlıdır: “Din, akıl sahiplerini hür iradeleri ile hayra sevk eden ilâhî sistemler mecmuasıdır.” “Dinde zorlama yoktur.” (Bakara sûresi, 2/256) âyeti çok önemli bir prensip vaz eder. Dinde, baskı ve zorlamanın her çeşidi yasaklanmıştır.

Baskı ve zorlamanın yanında, demagoji ve diyalektik, propaganda ve algı yönetimi gibi yöntemler de dinî hakikatlerin anlatılmasında meşru yol ve vesileler olarak görülemez. Esasında özü itibarıyla hak olan değerlerin buna ihtiyacı da yoktur. Ancak özünde eğrilik ve çarpıklık bulunan düşüncelerdir ki başkalarına dayatılır ve zorla kabul ettirilmek istenir. Eğer sizin sahip olduğunuz fikirlerden, değerlerden, dünya görüşünden şüpheniz yoksa, bunları ortaya serdikten sonra beğenilip beğenilmeyeceğinden endişe etmenize gerek yoktur. İnsanları özgür iradeleriyle baş başa bırakmalısınız. Hatta bu konuda o kadar objektif davranmalısınız ki sizin yanınızda yer almak isteyen insanlara, “Bugüne kadar saygı duyduğun ve kabul ettiğin değerleri bırakarak yeni bir değerler manzumesine kendini bağlamak istiyorsun. Bunda kararlı mısın? İyice düşünüp taşındın mı? Önceki yerinden ne zarar gördün veya burada ne gibi bir faikiyet gördün ki böyle bir karar alıyorsun?” gibi sorular sorarak yeniden meseleyi değerlendirmeye davet etmeli, bu değerler manzumesini sağlam bir fikrî temel üzerine kabul etmesini sağlamalısınız.

Bu tavrınızla, insanların bir anlık hissiyatla radikal karar alıp daha sonra bu kararlarında sabit kadem olamamalarının önüne geçmiş olursunuz. O zaman gerçekten inanan, meseleye gönülden sahip çıkacak insanları bulursunuz. Zira kalbiyle, gönlüyle birlikte size gelmeyen insanlar, daha sonra problemlere sebep olacak ve uzun süre işin içinde kalamayacaklardır. Görüldüğü üzere insanların iman etmeleri, bir dini, bir inanç ya da düşünce sistemini kabul etmeleri bütünüyle onların hür iradeleriyle ve özgürce yapacakları tercihlerle yapılması gereken bir şeydir.

İşte bizim diyalog vasıtasıyla yapmaya çalıştığımız şey de bir taraftan insanlık âlemindeki şiddet, düşmanlık, radikalizm, terör, savaş gibi olumsuzlukları gidererek dünyada sulh ve barışın hâkim olmasına katkıda bulunmak, diğer yandan da insanların farklı din ve kültürlere ait değerleri tanımaları ve istifade etmelerinin önündeki engelleri bertaraf etmektir. Biz, diyalog vasıtasıyla hem her yere gitmek, herkesle tanışmak ve bize ait evrensel insanî değerleri herkesle tanıştırmak, hem de başkalarının sahip olduğu güzelliklerden istifade etmek istiyoruz.

Bu, Peygamber Efendimiz’in bize gösterdiği bir hedeftir. O (sallâllahu aleyhi ve sellem) bir hadis-i şeriflerinde, “Benim adım güneşin doğup battığı her yere ulaşacaktır.” (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 28/155; Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, 2/58) buyuruyor. Burada hem gaybî bir meseleyi haber verme söz konusudur hem de bir hedef gösterme. Bunu şöyle anlayabiliriz: Benim ümmetime düşen vazife; Muhammedî ruhu ve Kur’ânî manayı dünyanın dört bir yanına ulaştırmak, tüm mahrum ve muhtaç gönüllere duyurmaktır. Biz bunu hem bir vazife ve sorumluluk görüyor hem de nail olduğumuz bunca nimete karşı yerine getirilmesi gereken bir kadirşinaslık sayıyoruz. Kabul edip etmemek ise muhataplara kalmıştır.

Şimdi sizin bu gayeyle ve bu şekilde yaptığınız diyalog faaliyetlerini dışarıdan bir gözle değerlendiren bazı araştırmacılar, yukarıda ifade etmeye çalıştığımız hususları tam göremeyebilirler. Duygu ve düşünceleriniz itibarıyla sizi tanımayan insanlar, ortaya koyduğunuz ceht ve gayretleri başka din ve farklı ideolojilerin faaliyetleriyle kıyaslayarak bazen bunları “bir çeşit misyonerlik faaliyeti” olarak isimlendirebilirler. Daha başkaları sizin siyasi hedefler peşinde koştuğunuz vehmine kapılabilir, bugüne kadar farklı hareketleri tanımlamak için ürettikleri kalıp ve şablonlara mahkûm edebilirler.. kimileri de sizin düşünce ve aksiyon adına ortaya koyduklarınızla, bugüne kadar farklı fikir adamları tarafından ortaya atılmış diyalogla ilgili fikirler arasında bazı iltisak noktaları tespit ederek analizlerini bunlar üzerinde yürütebilirler…

İnsan Sevgimiz

Aynı durum, adalet düşünceniz, eğitim anlayışınız, insana bakışınız, hukuk felsefeniz, dünya görüşünüzle ilgili olarak da ortaya çıkabilir. Bazı araştırmacılar sizin bu gibi konulardaki yaklaşımlarınızla farklı beşerî tecrübeler ve felsefi akımlar arasında benzerlikler bulup sizi onlarla aynı kategoriye sokabilirler. Sözgelimi sizin insana bakışınızı Batı’da gelişen “hümanizm” kavramıyla anlatabilirler. Bu kısmen doğru olsa da eksiktir. Zira hümanizmin seküler karakterine karşılık, bizim insanla ilgili mülahazalarımızın temelinde vahiy gerçeği vardır. Mesela biz, insanı, Allah’ın matmah-ı nazarı (nazarını tevcih ettiği şey) olarak görürüz. Ona zübde-i âlem (kâinatın özü, hülasası) deriz. Cenâb-ı Hakk’ın gördüğümüz fizikî dünyayı insanın emrine âmâde kıldığına inanırız. Allah, insanı yeryüzünün halifesi kılarak, ona ruhundan üfleyerek onu fevkalade yüksek bir makama koymuştur. Bizim insan sevgimizin temelinde de Allah’ın değer verdiği bir varlığa değer verme düşüncesi yatar. Öte yandan biz, Allah emrettiği için başta insan olmak üzere bütün varlığa sevgi, şefkat ve merhametle yaklaşırız. Tamamen seküler olarak ele alınacak bir hümanizm düşüncesinin bütün bu mülahazaları kuşatması çok zordur.

Görüldüğü üzere, yapılan çalışmalar ne kadar iyi niyetle yapılırsa yapılsın, kuşatıcı ve külli bir nazar olmadığı ve mesele kendi orijini içerisinde değerlendirilmediği sürece, yapılan yorum ve değerlendirmelerin eksik veya hatalardan korunması çok zordur. Hele bir de meseleye önyargıyla ve şartlanmış bir zihinle bakılıyorsa, ortaya konulan ürünler de gerçeklikten kopuk olacaktır.

Öte yandan, şahısların bilgi ve birikimlerine göre yorumlamalarında da farklılıklar olacağını ve herkesin kendi baktığı pencereden gördüklerini yazacağını baştan kabul etmek gerekir. Okuyan, araştıran, düşünen insanların meşgul oldukları ve içine girdikleri akım ve düşüncelerden etkilenmemeleri mümkün değildir. Dolayısıyla onlar, ortaya koyacakları yorum ve değerlendirmeleri de buna göre yapacaklardır.

Efendimiz’in (sallâllahu aleyhi ve sellem) ümmi olmasının -O’nun hakkında okuma yazma bilmiyor ifadesini kullanmayı, O’na “bilmemek” isnat etmeyi saygısızlık sayar ve bundan haya ederim- hikmetiyle ilgili bir mülâhaza üzerinde ısrarla duruyor; O’nun zihninin başka düşünce ve felsefelerle kirlenmediğini, dolayısıyla da O’nun dine ait yorumlarında bunların tesirinde kalmadığını ve vahiy hakikatinin içine bir şey karışmadığını belirtiyoruz. Din-i Mübin-i İslâm’ın safvetinin, temizliğinin, duruluğunun, ilâhî ve semavî yönünün muhafaza edilmesi adına Allah, farklı şeylerin O’nun (sallâllahu aleyhi ve sellem) mübarek zihnine girmesine müsaade etmemişti. O, çevresinden Arap dilini yani daha sonra inecek olan vahyin dilini çok iyi öğrenmiş fakat semavî olan vahye arzî tozun toprağın bulaşmaması adına bunun dışında kalan bilgi sistemlerine karşı kapalı bırakılmıştı.

Bize gelince, farklı filozof ve mütefekkirlerin eserlerini okuyor, değişik düşünce akımlarının, ideoloji ve izm’lerin tesirinde kalabiliyoruz. Hatta doğrudan bunlardan birini benimseyebiliyor, onların kavram ve tanımlarıyla meselelere yaklaşabiliyoruz. Devasa kametler bile bu tür şeylerin tesirinden kurtulamamışlardır. Esasen bu, beşerî ve tarihî bir realitedir. Bugüne kadar fikirler hep birbirinden etkilene gelmiştir. Karşılaştığı fikirleri vahyin süzgecinden geçirebilmek, dinin muhkematıyla test edebilmek ise herkesin muvaffak olduğu bir iş değildir. Bu yüzden zaman zaman doğruyla yanlış, hak ile bâtıl birbirine karışabilir. Kavramlar yerinde kullanılmayabilir. Ortaya konan tanımlar, verilen hükümler tam olarak gerçeği yansıtmayabilir. Yapılan çalışmalar ele alınırken bütün bu hususların göz önünde bulundurulması gerekir.

İçten ve Dıştan Yapılan Çalışmalar

Burada şunu da ifade etmek gerekir ki, herhangi bir topluluk veya hareketin içerisinde yer almayan, onların atmosferini solumayan, onlarla aynı duygu ve düşünceleri paylaşmayan insanların yapacakları değerlendirmeler her zaman bir yönüyle eksik kalacaktır. Buna rağmen içeriden yapılan değerlendirmelere yeterince önem verilmediği de bir gerçektir. Maalesef kendi içimizde yetişen insanların hiç büyümeyeceklerini vehmediyor, büyüdüklerini fark edemiyoruz. Kendi içimizde bir İmam Gazzâlî, bir İmam Rabbânî de yetişse, ona hâlâ “dünün çocuğu” gözüyle bakıyoruz. Ne kadar mualla olurlarsa olsunlar, ülfet ve ünsiyetten dolayı onları hep mukassi görüyoruz. Dışarıdan tanıdığımız insanları ise koyacak yer bulamıyor, farklı farklı takdir ve hürmet ifadeleriyle onları el üstünde tutuyoruz.

Gerçi içeridekiler de içeride olmanın verdiği ruh haletiyle, dışarıyla doğru karşılaştırma yapamayabilirler. Tıpkı denizdeki balıkların suyu fark edemedikleri gibi. Veya kendini zulmetsiz ziya içinde bulan insanın, ziyanın çerçevesini bilememesi, kıymet ve değerini takdir edememesi gibi. Kendilerini belli bir akıntı içinde bulan, başka akıntıları görmemiş insanlar, onun farklılığını duyamayabilir, derinliğini ölçemeyebilir, vaat ettiği şeyleri yeterince anlayamayabilirler. Buna karşılık dışarıdakiler gördükleri yeni bir şeyin kaynağını, mahiyetini, dinamiklerini merak edip araştırırlar. Bu da onların avantajı.

Buraya kadar yapılan izahlardan, Hizmet hareketi üzerinde çalışma yapılmasına veya onun başka akım, hareket ve felsefelerle karşılaştırılmasına dair olumsuz bir tavrımızın olduğu gibi bir mana anlaşılmamalıdır. Biz sadece bu tür çalışmaların ortaya koyacakları değerlendirmelerin sıhhat ve objektifliğinin önünde ne tür zorluklar bulunduğuna dikkat çekmeye çalıştık. Yoksa bu hareketle farklı şahıs, organizasyon ve ideolojiler arasında pek çok irtibat kurulabilir, farklı tahlil ve izahlar getirilebilir.

Bizler bu tür çalışmalardan istifade etmeye çalışırız. Çünkü aklın, mantığın, muhakemenin bir hikmet-i vücudu vardır. Bunlar iyi kullanıldığı takdirde önemli sonuçlara ulaşılabilir. Fakat bir kısım benzerliklerden yola çıkarak hemen Hizmet’i bir şeye nispet etmek, bir başka hareketle iltisaklı olarak tanımlamak doğru değildir. Meseleye edebiyatta kullanılan “tevarüd” kavramıyla yaklaşabiliriz. Öyle olmuştur ki iki şair aynı mısraı söylemişlerdir de birbirlerinden haberleri bile yoktur. Aynen öyle de aynı sevdayı taşıyan, aynı dertle dertlenen, aynı problemlerin ızdırabını ruhunda duyan insanlar, topluluklar, farklı yer ve zamanlarda bulunsalar da benzer yaklaşımlar, benzer düşünce ve aksiyon pratikleri ortaya koymuş olabilirler. Nitekim bazı Grek filozoflarının düşüncelerine bakılacak olursa, peygamberlerin getirmiş olduğu vahiyle örtüşen önemli yaklaşımlar bulunduğu görülecektir. Bunu onların, saf kalbleriyle, temiz akıllarıyla, sağlam muhakemeleriyle ortaya koydukları içtihatlarında isabet etmeleri olarak değerlendiririz. 

Fethullah Gülen Hocaefendi, Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

Hadiseler karşımıza farklı farklı formatta çıktığından dolayı, formatlar, yapmamız gerekli olan işleri belirleme mevzuunda önemli bir misyon edâ ediyorlar. Aslında zaten öyle olmasa, ülfetler ve ünsiyetler, yapacağınız şeylerin tadını-tuzunu alır götürür. Tabloda sürekli değişiklikler olması lazım ki, insan, ciddî bir gönül inşirahı içinde, o tabloyu -orada farklı kareler gelip-geçiyor- temâşa etsin, zevkle seyretsin onları, onlardan yeni yeni manalar çıkarsın.

Şimdi, hâdiseler çok farklı şekilde cereyan ediyor. Dolayısıyla bize de bu farklı şeyler karşısında herhalde farklı tavırlar, farklı haller düşüyor. O mevzuda kusur etmemek lazım… Her birisi, Cenâb-ı Hakk’ın değişik tecelli dalga boyunda ayrı bir lütfudur; onları birer lütuf gibi görmek lazım. Kimden gelirse gelsin; Celâlî de olsa, Cemâlî de olsa, “Hepsi Cenâb-ı Hakk’ın birer lütfudur!” demek lazım. Öpüp başımıza koymamız lazım.

   “Cennet hayatının bin senesi, bir saat rü’yet-i cemaline mukabil gelmeyen bir Cemil-i Zülcelal’in daire-i rahmetine ve mertebe-i huzuruna gidiyorsunuz.”

Cenâb-ı Hak, bir yönüyle bizi imtihan etti. Bir kısım zalimleri musallat etti size. Belki çizginizde kaymalara sebebiyet vereceği düşüncesiyle, yani, “Bunlar, yaptıkları şeylerden vazgeçerler, bıkarlar, usanırlar, inlerine çekilirler; kuyruklarını kısar, inlerine çekilirler.” falan gibi, kendilerini aldatan vehimlere kapıldılar onlar. Her dönemde Amnofis’ten Ramses’e kadar, ondan Lenin’e kadar, Stalin’e kadar, Saddam’a kadar, Kazzâfî’ye kadar bütün diktatörler, tiranlar, hep aynı şeyi yapmışlardır; fakat sonunda aldanan, kendileri olmuştur; onların hepsi.

Öyle bir zulüm yaptılar. Siz de (onların beklentilerinin aksine dünyaya açıldınız.). Onların tabiri, onların mülahazası öyle; sizinki “in” değil. Siz, Cennet’in saraylarına/köşklerine müteveccih yürüyorsunuz; hedefinizde “Rıza ve Rıdvan” var, Cenâb-ı Hakk’ın bâ-kemâlini müşâhede etme var;

يَرَاهُ الْمُؤْمِنُونَ بِغَيْرِ كَيْفٍ

وَإِدْرَاكٍ وَضَرْبٍ مِنْ مِثَالٍ

فَيَنْسَوْنَ النَّعِيمَ إِذَا رَأَوْهُ

فَيَا خُسْرَانَ أَهْلَ الْاِعْتِزَالِ

“Mü’minler, O’nu keyfiyetsiz ve kemmiyetsiz olarak görürler. Buna bir misal de getirilemez. O’nu gördükleri zaman da bütün Cennet nimetlerini unuturlar. ‘Allah görülmez’ diyen Ehl-i İ’tizâl’e hüsran olsun!”

Ehl-i İ’tizâl, Cenâb-ı Hakk’ın rü’yetini inkâr ettiklerinden dolayı, Bed’ü’l-Emâlî sahibi “Yazık olsun size!” diyor; bağışlayın, “Yuf olsun size!” diyor. Evet, siz, Cenâb-ı Hakk’ın Cemâl-i bâ-kemâlini müşahede etme gibi bir nimete yürüyorsunuz. Hazreti Pîr’in ifadesine göre, “Dünyanın bin sene mesûdâne hayatı, bir saat hayatına mukabil gelmeyen Cennet hayatının ve o Cennet hayatının dahi bin senesi, bir saat rü’yet-i cemaline mukabil gelmeyen bir Cemil-i Zülcelal’in daire-i rahmetine ve mertebe-i huzuruna gidiyorsunuz.”

Şu “galaksiler, sistemler” diyorsunuz; belki her birinde bir milyar yıldız var, Güneş sistemi gibi şeyler var bunların içinde. Bunların hepsini ân-ı vahitte sevk ve idare ediyor, hiçbirinde bir arıza görülmüyor, bilinmiyor. Hepsinin çehresine ayrı bir güzellik serpiştirilmiş. Bütün bunların hepsi, Zât-ı Ecell u A’lâ’da mevcut; o Cemâl-i bâ-kemâlini insanlara gösterdikleri zaman, bayılacak o insanlar. Şimdi, buna namzet olan insanlar, bence, bu dünyadaki gelip-geçici şeylere karşı zerre kadar alaka göstermezler, “göstermeyecekleri müsellemdir”, öyle diyelim, “müsellemdir!”.

   Jon Pahl’ün Kitabı: “Fethullah Gulen: A Life of Hizmet”

 Dolayısıyla zalimler zulmettiler; fakat bu arada kendinizi, Hizmet’inizi, hareketinizi ifade etmek için belki çok farklı bir fırsat yakaladınız. Böylesi hiç olmamıştı. Çünkü şimdi mazlumiyeti, ma’zuliyeti (vazifeden azledilmeyi), içeriye atılmayı, belki sürgün edilmeyi, eve kapanmayı, gaybubet etmeyi, yurdunu-yuvanı terk etmeyi, bazen evlâd u ıyâlini kaybetmeyi yaşıyorsunuz. Bütün bunlar, bu türlü zulümler, sağanak sağanak başınızdan aşağıya belalar mahiyetinde yağdığı zaman, çok farklı şeklide Cenâb-ı Hakk’a teveccühte bulunuyorsunuz, “Onları da âhiret hesabına Allah’ım!..” diyorsunuz ve zannediyorum zaten sizin bu alev alev yanan içinizdeki ateşi söndürecek tek iksir varsa, o da bu mülahazadır. “Ne olacak, boş ver, dünya gelip-geçici!..”

Şimdiye kadar “Ölmem!” diyen, öyle yaşayan insanlar, geldikleri gibi gittiler. Evet, o dünya, onlardan sonrakilerine kaldı. Bu dünya, böyle bir şey!.. “Dünya geçicidir, burada kalınmaz / Ne kadar mal olsa, murad alınmaz / Gafil olma sakın, geri dönülmez / Yürü dünya yürü, sonun virandır / Meded, bundan sonra ahir zamandır.” diyeceksin ve yürüyeceksin hedefine doğru, Rü’yet’e doğru, Rıdvan’a doğru, Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın iklimine doğru, Sahabe-i kirâm’ın dünyasına doğru, Enbiyâ-i ızâmın dünyasına doğru.

Onların yaptıkları şeyler, sana, bunu kazandırmıştır. Fakat bu işin içinde çok daha farklı şeyler oluyor. Düşünün kendi ülkenizde, inanmış gibi görünen insanları… Betahsis bu tabiri kullanıyorum: “İnanmış gibi görünen insanlar…” Mü’min tavrı sergiliyor gibi ve her şeyi ona bina ediyor gibi, İslamî argümanları dünyevî debdebe ve saltanatları için kullanan densizleri, bunların yaptıklarını düşünün.

Fakat bir de beri tarafta bakıyorsunuz, bir Jon Pahl çıkıyor, bir kitap yazıyor. (“Fethullah Gulen: A Life of Hizmet” https://www.amazon.com/Fethullah-Gulen-Hizmet-Jon-Pahl/dp/1682060209) Didik didik etmiş sizin dünyanızı. Köyünüze kadar, kentinize kadar gitmiş, mezarlıklarınızı ziyaret etmiş; değişik şeylerden, yeni yeni anlamlar çıkarmış ve kocaman bir mücellet meydana getirmiş. Hiçbir beklentiye de girmemiş. Dünya, ona, o kitaba tâlip olmuş; değişik yerlerde ona, o kitap vasıtasıyla kendini ifade etme imkânı, zemini, ortamı hazırlamış; her yerde sizin sesiniz, soluğunuz gibi sizi anlatmış.

Ve siz de dinlemişsinizdir, öyle bir heyecanla anlatıyor ki, hani “Yahu bizden öyle bir insan neden çıkmadı şimdiye kadar, neden böyle bülbül sesli bir insan çıkmadı!” falan dedirtecek mahiyette. Dünyanın dört bir yanında dolaştı, öyle şeylere cevaplar verdi ki!.. Mesela; “Niye bu adam, yalnızdır!” (Neden evlenip evlâd u ıyâle karışmadı?) filan. Evet, sizin bir kuşku aradığınız bir meselede, o, çok makul şeyler söylemek suretiyle, o mevzuda feveran eden hissiyatı yatıştırdı. “Yahu şundan dolayı: Bir insan, bir şeye dilbeste olmuşsa, dağınıklığa düşmemek için esasen, muhtelif şeylere sapmamak için, konsantre olmak için esasen… Dolayısıyla da o mevzuda öyle bir yalnızlık, öyle bir vahdet olabilir.” demek suretiyle, sanki siz itham edildiğiniz bazı şeyler karşısında kendinizi müdafaa ediyormuşsunuz gibi, sizi müdafaa etmiş; candan… Hani kitaba bakanlar, göreceklerdir bunu.

   Anwar Alam’ın Kitabı: “For the Sake of Allah: The Origin, Development and Discourse of The Gulen Movement”

O diğeri, Anwar Alam; o da mübarek bir insan. (Anwar Alam’ın kitabı: “For the Sake of Allah: The Origin, Development and Discourse of The Gulen Movement” https://amzn.to/3pnhOVp) Yeni bazı teklifleri de olmuş onun; bazı teklifleri de var. Herhalde bugüne kadar denip edilen şeylerin tekrarını istiyor: Bir kere daha bunları tekrarlayıp “Bu duygu ve bu düşüncemde ben hiç değişmedim, aynı şeyleri düşünüyorum.” deseniz… Mesela “Demokrasi!” dedimse ben, “Gayr-ı mütecânis (farklı farklı unsurlardan oluşan) bir toplumda en önemli idare şekli odur herhalde. Başkalarının o mevzuda diyeceği/edeceği şeylere de kulak asmamak lazım!” falan. Diyor ki: “Yeniden, bunları bir kere daha tekrar etmek suretiyle vurgulasanız. Ben de bu yeniliği ile o meseleyi alıp orada, Hindistan gibi koca bir ülkede duyuracağım sesimi. Bazı kimseler ile temas ettim ki, bunlar, binlerce, yüz binlerce insana tekâbül ediyor; binlerce yüz binlerce insana tekabül ediyor!”

Bunun gibi kadirşinas insanlar, dünyanın her yerinde, doktora tezleri hazırlıyorlar, Hareket ile alakalı, şununla alakalı, bununla alakalı. Bu açıdan da bir taraftan bunlar bir kazanım, sizin için bir kazanım. Eğer böyle bir şeye maruz kalmasaydınız, mağduriyete, mahkûmiyete, ma’zûliyete… Evet, Arapça tabirler kullanıyorum: Ma’zuliyet demek, vazifeden azledilme demek. Bilmem ne kadar insanı azlettiler. Mehcuriyet de “terk edilme” demektir; edebiyatımızda bizim “mehcur” kelimesi, çok kullanılmıştır esasen. “Yüzüne bakılmamış, âşıklar-mâşuklar” filan demektir. O ona bakmamış, o da ona bakmamış gibi mülahazalar. Kullandığım bu kelimeler bazılarınıza belki garip gelebilir de mahzuru yok; bize ait, bizim dünyamızın, edebiyatımızın malzemeleridir bunlar.

Evet, onlar birer destan kesiyorlar; Sa’di Şirâzî gibi, Firdevsî gibi destan kesiyorlar. Belâgatlarıyla, muhakemeleriyle insanları büyülüyorlar ve bunun altında esasen “siz” gibi bir hakikati dillendiriyor, bütün dünyaya duyuruyorlar, “siz” gibi bir hakikatı.

   “Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten!”

O açıdan da hani -zannediyorum Namık Kemal’indir bu- “Hakir düştüyse Hizmet, şânına noksan gelir sanma / Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten!” diyor. O “devlet” diyor, herhalde o gün Devlet-i Aliyye-i İslâmiye’ye hor bakanlara karşı o türlü bir müdafaası oluyor. Bugün sizin için de “Hizmet” önemlidir. Hatta bu “Hizmet” tabirini, başkaları takdir ile karşılıyorlar. سَيِّدُ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ “Kavmin efendisi esasen, hizmetkarıdır onun.” Efendim, devlet başkanı bile olsa, kavmine, milletine hizmet ediyorsa, işte o; doğru odur, o meselenin doğrusu odur. Dolayısıyla dünyanın değişik yerlerinde bu “Hizmet” kelimesini takdir ile karşıladılar, “Hizmet” dediler, başka bir şey değil; “Hizmet; insanlığa hizmet” dediler.

Bu insanlar, Jon Pahl, Anwar Alam veya başka yerlerde başkaları, dünyanın değişik yerlerinde daha başkaları da… Hatta bir kardeşimiz dediydi, zannediyorum kırk kadar doktora tezi hazırlamışlar, sunmuşlar; evet, o… Şimdi Cenâb-ı Hak, bir taraftan böyle kapıları size kaparken, bir taraftan da çok farklı, kale kapıları gibi kapılar açıyor. Bütün dünya bugün sizden bahsediyor, bütün dünya…

Eee Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) mübarek gâye-i hayali, “Mefkûre-i Ulviye”si esasen: “Benim adım, Güneş’in doğup-battığı her yere ulaşacaktır bir gün!” diyor. Zannediyorum Efendimiz’in adının ulaşmadığı bir yer kalmamış gibi. Evet… Ama bir gün bir kabullenme de olacak belli ölçüde. Şu anda zaten değişik yerlerde öyle bir saygı var ki!.. Bütün o âlemi, hepsini birer mercek yaparak, hâdiselere baktığınız zaman, sadece Türkiye’deki genel durum, midenizi bulandırır sizin. O da iyi; şimdilik hele bir oraya gitmeyelim, böyle dünyanın değişik yerlerinde varabileceğimiz her yere varalım, Allah’ın izni ve inayeti ile; bakalım ne oluyor!.. Efendim, “Ne irfandır veren ahlaka yükseklik, ne vicdandır / Fazilet hissi insanlarda, Allah korkusundandır!” Bütün dünyaya bunu duyuralım!..

   Yunanistan, minnet sayılabilecek söylemlere de girmeden, insanlığın gereğini sergiliyor ve bir kardeşlik tavrı ortaya koyuyor; binlerce muhacire kol kanat oluyor.

Düşünün… Dün kendilerine tepeden bakıyor, böyle hor görüyorduk. Belli bir dönemde “Osmanlı vesayeti” falan diyorduk. Oysaki bizim kardeşimiz onlar. Dün sizinle beraber, el ele, omuz omuza, diz dize; Yunanistan. Onlar vasıtasıyla denizleri aşıyordunuz, daha başka yerlere de sözünüzü dinletiyordunuz, Allah’ın izni, inayeti ile.

Belli bir dönemde bir kısım yanlışlıklarla -esasen- dostu düşman gibi algılamış olabilirsiniz. Yanlışlıklara girilmiş olabilir. Fakat hadiseler, farklı formatlar istiyor; farklı formatlar karşınıza çıkınca, bugün onlar size farklı türlü bakıyor, siz de onlara farklı türlü bakıyorsunuz. O dünkü kardeşleriniz, bugün de farklı bir kardeşlik sergiliyorlar.

Bakın, ekonomik durumları ne kadardır o insanların?!. Bir Amerika değildir o, bir İngiltere değildir, bir Almanya değildir. Ama zannediyorum dünya kadar insanı, binlerce insanı aldı, bağırlarına bastılar. Âdeta, ağızlarıyla söylemeseler bile… Söyleyip minnet sayılabilecek yöntemlere/yollara da sapmadılar; fakat “Yaptığımız şey bizim, insanca bir şey, hümanizmin gereği esasen, insan olmanın gereği!” dediler. Belki binlerce, yüzbinlerce insanı bağırlarına bastılar; ülkelerinde değişik limanlar, rıhtımlar, alanlar oluşturdular; dünyanın değişik yerlerine seyahat imkânı verdiler onlara.

İşte bu da sizin için ayrı bir kazanım. Yunanistan, kardeşiniz; İngiltere, kardeşiniz; Almanya, kardeşiniz; Fransa, kardeşiniz; Hollanda, kardeşiniz; yeni dünya Amerika, belki çoğumuz Türkiye’de Amerika’nın değişik eyaletlerini bile bilmezdiniz ama… Şimdi dünyanın değişik yerlerinde daha başkaları da… Bugün kalpleri sizin için çarpıyor ve size muhalif olanlara karşı da kat’î bir tavır alıyorlar. “Hayır” diyorlar, “Sizin dediğinize inanmıyorum ben! Doğru söylemiyorsunuz, doğru yapmıyorsunuz; zulmediyorsunuz, birilerini gadre uğratıyorsunuz!” diyorlar.

Başka ülkeleri de sayabilirsiniz burada. Afrika’nın derinliklerine kadar, tâ Güney Afrika’ya kadar… Her yerde arkadaşlar ile görüşüyor, telefon ediyorsunuz; “Var mı bir yaramazlık? Var mı musallat olan bir muzır?” “Var!” diyorlar. “Kim?” diyorsunuz. Diyorlar ki, “Bizim ülkenin elçileri, konsolosları, yabancı misyon şefleri. Gelip gelip ‘Kapatın bu okulları, bu eğitim müesseselerini; bunlara lüzum yok! Biz size neler neler yaparız!’ falan diyorlar.” Çok doğru, onlara neler ve neler yapıyorlar. Akla hayale gelmedik şirretlikler yapıyorlar. Evet, vaka…

Vakıa bazı yerler, çok az yer, belki onda biri bile değil; bunlar, yalancıların yalanına kanarak esasen, okulları kapattılar; doğru. Fakat nâdimler, pişmanlar; çünkü geriye dönme de çok zor. Bir devlet riyasetinin aldığı bir karar hakkında, “Efendim, dün yanılmışız, kusura bakmayın, biz geriye dönüyoruz bundan!” demesi çok zordur. Bu açıdan, burada antrparantez bir şey diyeyim; Böyle, Fas, Tunus, Cezayir, Sudan, Somali, Senegal gibi ülkeler, belli bir dönemde Osmanlı vesayeti altında bulunan ülkelerdir bunlar. Fakat bir dönemde Osmanlının torunları gibi görünmüş, gitmiş okulları kapattırmışlar oralarda. Ee birden bire yeniden açarlarsa, “Dün kapattınız, bugün açıyorsunuz; yahu nedir bu sizin derdiniz!” falan derler. Çok zordur o büyük insanların bir yerde yaptığı bir şeyden hemen geriye dönmeleri; onu itibarsızlık sayarlar, akılsızlık sayarlar, densizlik sayarlar. Ama bir gün gelecek, hakikaten başkalarının şirretliği tamamen ortaya çıkınca, “Yanılmışız biz!” diyecekler. Burada dedikleri gibi, “Yanılmışız!” diyecekler; sonra da geriye adım atacaklar, Allah’ın izni ve inayetiyle; farklı bir yöntem ile yeniden işe sahip çıkacaklar. Bekliyoruz onu hep.

   Yol, Allah yolu ise, peygamberler güzergâhı ise şayet, Allah, o yolda yürüyenleri hiçbir zaman yüz üstü bırakmamıştır, bırakmayacaktır, bırakmıyor!

Her devirde mütemerritlerin, diktatörlerin, tiranların, firavunların tavrı böyle olmuştur. Onlar, hiçbir zaman makul karşısında pes etmemiş, dize gelmemişlerdir. Onlar, -bağışlayın- rezilce yaşadılar, sefilce hayatları noktalandı ve derbeder olarak da ölüp gittiler; arkadan gelenlere fena bir örnek teşkil ettiler, fena bir örnek.

Ee başkalarının akıbeti de odur, hiç tereddüdünüz olmasın. Evet, uzatabilirler o meş’ûm günü; yani, geceden karanlık gündüzü uzatabilirler; kendilerince değişik argümanları kullanabilirler. Fakat Allah (celle celâluhu) mü’minlere açtığı binlerce kapı ile, onların da hakkından gelir. Saddam da gider, Kazzâfî de gider,  Jull Sezar da gider, Amnofis de gider, Ramses de gider… Hepsi gider, gider ama hepsi de birbirinden beter. Tereddüdünüz olmasın!..

Ne hakla söylüyorsun bunu? Âdet-i İlahiyeye binâen… Fırsat verir, fakat sonra canlarını inlete inlete alır! Âdil-i Mutlak!.. Hakk!.. Âkif ne güzel söylüyor, hani “Ve’l-Asr” suresiyle alakalı: “Hâlık’ın nâ-mütenâhi adı var, en başı Hakk.” Tabii benim burada bir şerhim var. “Hakk”, Cenâb-ı Hakk’ın en baş ismi değil esasen. İsm-i Zât olan, Lafz-ı Celâle, en baş; ondan sonra da “er-Rahman”, “er-Rahîm”, “Hayy”, “Kayyûm”. Onun için vezin bozuluyor biraz.

“Hâlık’ın nâ-mütenâhi adı var, biri de Hakk,

Ne büyük şey, kul için hakkı tutup kaldırmak..

Hani Ashâb-ı kiram “Ayrılalım!” derken,

Mutlaka “Sûre-i Ve’l-Asr”ı okurmuş, neden?

Çünkü meknûn o büyük sûrede esrâr-ı felâh,

Başta iman-ı hakiki geliyor, sonra salah,

Sonra hak, sonra sebat. İşte kuzun insanlık,

Bu dördü birleşti mi, yoktur sana izmihlal artık!”

Bu dördü birleşti mi, yoktur sana izmihlal artık: İman-ı kâmil, amel-i sâlih, sabır (aktif sabır), hakperestlik. Bunlar, bu dördü, bir araya geldi mi, Allah’ın izni ve inayetiyle, karşına dikilen herkes, senin karşında pes edecektir ve “Allah bes, bâki heves!” dedirtecektir. Evet, bu da atasözümüzdür bizim: “Allah bes, bâkî heves!”

   Bizi Sensizliğe mahkûm etme Allah’ım!..

Evet, Yunanistan’dan bahsediyorduk. Yunan kardeşlerimiz bizim… Herkese kardeş demeye teşne/hazır bulunuyoruz; fakat bazıları öyle mide bulandırıyor ki, tam böyle, “kar…” diyeceğin zaman birden bire bir istifrağ (kusma hissi) geliyor, diyemiyorsun; “ka…”da kalıyorsun. Ee zaten “ka…” vakıf manasına gelir, “dur” demektir artık burada. Öyle değil mi? Cezim alametidir.

“Küfür ve dalaletten başka, her hale hamd ü senâ olsun!” اَلْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ، سِوَى الْكُفْرِ وَالضَّلاَلِ Ben, sizdeki imana, azme, cehde, gayrete -tabii bütün kardeşlerimdeki şeylere- hayranım esasen! Mutlaka o inançla, bu azimle, o kararlılıkla bir yere varacaklarına inanıyorum. Havayı ben bulandırmasam inşâallahu teâlâ, çok yakın bir gelecekte, Cenâb-ı Hakk’ın inayetiyle, onlar gâye-i hayal haline getirdikleri ufka ulaşacaklar; üveyikler gibi o semalarda kanat çırpıp duracaklar.

Bu da diyor ki: “İnsanlara el açmak, hep girân geldi bize / Mihrabı Hak olana, bu türden girân azap! / Tatmadık hiç kimseden minnet kokan bir ihsan / Vicdanı hür olana, minnetli ihsan, azap!” Allah’tan başkasına karşı kendimizi hiçbir zaman borçlu hissetmedik. “Falanın, filanın kuluyuz!” demedik. O zavallılar gelirken, “Allah geliyor gibi” diyerek esasen şirke, küfre girmedik.

Evet, hele bir tane andavallı!.. Böyle bu çirkin kelimeleri kullanıyorum, sizi rahatsız ediyor mu? Evet, “Bak neler yaptık, neler yaptık!” Ee doğru, neler yaptınız, neler!.. Milletin canına okudunuz, ciğerine okudunuz!.. Şimdi bu yaptığı şeyleri, insanlık adına bir şey zannediyor. Bir de bağışlayın, estağfirullah, yüz bin defa estağfirullah… Mel’ûnun mel’ûniyetini ifade eden şeyleri söylerken bile O’na (sallallâhu aleyhi ve sellem) karşı saygısızlık olur diye ürperiyorum ben. إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللهِ وَالْفَتْحُ * وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللهِ أَفْوَاجًا * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا (O zavallı, bu yüce suredeki “istiğfar” emrinin manasını anlamayıp diyor ki) “Efendim, O (sallallâhu aleyhi ve sellem), Mekke’yi fethetti de, esasen (gurura kapılarak) günah işledi de, Allah (celle celâluhu)…” Bu ne küstahlıktır!.. Hafizanallah. Zannediyorum Ebu Cehil bile dememiştir böyle bir şey. İnanmamış Efendimiz’e ama Ebu Cehil bile böyle bir şey dememiştir. Ama sen al bunu, bakan yap; ondan sonra da arkadan seyreyle feryad u figanı veya efgânı.

اَللَّهُمَّ زِدْنَا عِلْمًا وَإِيمَانًا وَيَقِينًا وَتَوَكُّلاً وَتَسْلِيمًا وَتَفْوِيضًا وَثِقَةً وَاطْمِئْنَانًا، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَاذَا الْجَلاَلِ وَاْلإِكْرَامِ

“Allah’ım ilmimizi, imanımızı ve yakînimizi ziyadeleştirmeni diliyor; tevekkülümüzü teslim ve tefviz zirvelerine, hatta sika ve itminan ufkuna yükseltmeni talep ediyoruz. Ey Erhamerrâhimîn, ey Celâl ve ikram sahibi, Zü’l-celali ve’l-İkram!” 

Bizi Sensizliğe mahkûm etme Allah’ım!.. Bizi Sensizliğe mahkûm etme Allah’ım!..

رَبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ  * حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ * حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ * حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ * نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ * غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ * آمِينَ، يَا مُعِينُ *

“Rabbimiz, sana güvendik, sana yöneldik ve sonunda sana döneceğiz. Allah bize yeter. O ne güzel vekildir!.. Allah bize yeter. O ne güzel vekildir!.. O ne güzel sahip ve ne güzel yardımcıdır!.. Ey Rabbimiz, affına sığındık! Dönüş sanadır. Dualarımızı kabul buyur, ey darda kalan herkesin yegâne sığınağı, medet dileyen her kulun gerçek yardımcısı!..”

Hakkınızı helal edin.

   Soru: Ciddi fedakârlıklara, hüzünlü gurbetlere ve onca mahrumiyetlere katlanılarak yapılmaya çalışılan dünya çapındaki hizmetlere bazı dindar çevrelerin de şüphe ve tereddütle yaklaşmasını veya karalama kampanyalarına destek olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

   Cevap: Tarihimizde Din-i Mübin-i İslâm’a hizmet çerçevesinde çok önemli başarılar ortaya konulmuştur. Özellikle Osmanlıların dillere destan hizmetlerini hafife alamaz; İslâm âlemini koruyan bir karakol vazifesi görmesini, asırlarca İslâm’ın bayraktarlığını yapmasını görmezden gelemeyiz. Ortaya konulan bütün bu gayret ve cehtlerin nezd-i ulûhiyette neye tekabül ettiğini de, ahirete gidince görecek ve anlayacağız. Ancak her zamanın bir hükmü vardır. Küreselleşmeye doğru gidilen bir dönemde, yapılması gereken hizmetler de işin tabiatı itibarıyla daha farklı olacaktır. İmam Şafiî felsefesiyle meseleye yaklaşacak olursak şöyle diyebiliriz: “Allah seleflerimizden ebeden razı olsun; yaşadıkları dönemin şartları itibarıyla çok büyük işler başardılar. Fakat bize de yapılacak çok şey bıraktılar.”

Onlar, yaşadıkları devrin şartları itibarıyla yapacaklarını yaptılar, emaneti hakkıyla taşıdı ve arkadan gelen nesillere tevdi ettiler. Ancak yapabildikleri kadar yapamadıkları da vardı. Demek ki şartlar bu kadarına müsait değildi. Atın, katırın veya devenin sırtında bunu gerçekleştirmek çok zordu. Fakat günümüzde gelişen iletişim ve ulaşım imkânları sayesinde, yapılması düşünülen işler, çok daha hızlı ve pratik bir şekilde yapılabiliyor. Cenab-ı Hak, günümüzün teknik ve teknolojisini günümüz nesillerinin emrine vermiş. Fedakâr gönüller bunları çok iyi kullanarak dünyanın dört bir yanına açıldı ve gittikleri yerlerde çok önemli başarılara imza attılar.

   Muhasebe ve Kendimizle Yüzleşme

Biz biliyoruz ki bütün bu güzellikleri nasip eden Allah’tır. Sürekli Alvar İmamı gibi, “Değildir bu bana layık bu bende, bana bu lütf ile ihsan nedendir?” diyoruz. Çünkü bugüne kadar yapılan hizmetler, istidat ve liyakatin çok üstünde ilâhî bir teveccühün işlediğini gösteriyor. Allah milletin gönlüne ciddi bir aşk u heyecan saçıyor ve onlar da i’la-i kelimetullah yolunda hırz-ı can ediyorlar. Makul buldukları hizmetler etrafında bir araya geliyor ve milletin ruh abidesini ikame etme yolunda kendilerine düşen sorumluluğu yerine getirmeye çalışıyorlar.

Ben, yurtlarını yuvalarını terk ederek bize ait değerleri dünyanın dört bir yanına taşıma adına farklı diyarlara dağılan arkadaşlardaki hicret ve hizmet aşkını gördüğümde hayret ediyorum. Sahip oldukları şiddetli arzu ve heyecan ve sergiledikleri yüksek kıvam karşısında şaşırıyorum. Demek ki bir sevk-i ilahî söz konusu. Çünkü henüz çok büyük bir hayat tecrübesi edinmemiş, üniversiteden mezun çiçeği burnunda delikanlıların, damarlarındaki kanların cismaniyet ve dünya hesabına aktığı bir dönemde, bütün arzu ve heveslerini ayaklarının altına alarak dünyanın dört bir tarafına açılmaları ve göz kamaştıran işler yapmaları basit bir mantıkla izah edilemez. Bu, olsa olsa Allah’ın büyük bir lütfu olabilir. Bunu görmemek, takdir etmemek ve şükretmemek Allah’a karşı nankörlük olur. Dua etmemek de bu arkadaşlara karşı bir vefasızlık sayılır. Allah, dünyanın dört bir yanında, hayatın değişik birimlerinde bulunan bütün kardeşlerimize istikamet lütfeylesin, onları sabitkadem eylesin ve çok daha büyük başarılara imza atmaya muvaffak kılsın!

Eğer yapılan işleri kendi aklımıza, irademize, güç ve kuvvetimize bağlarsak, farkında olmadan şirke girmiş, Allah’ın iş ve icraatlarına kendimizi şerik tutmuş oluruz. Ayrıca bizim bu tavrımız, haset ve kıskançlıkları tetikleyebilir ve başkalarını bir kısım dengesizliklere, densizliklere ve taşkınlıklara sevk edebilir.

Zannediyorum bizim bu mevzuda bazı kusurlarımız oldu. Yer yer, birilerinin dediği gibi, “Kahramanlar yaratan bir ırkın ahfadıyız!” tarzı mülahazalara girdik. Çok küçük unsurlarla çok büyük işler yapmak suretiyle kendi büyüklüğünü ortaya koyan Allah’ın, bizimle de bunu yaptığını anlayamadık. Bu felsefe ve anlayışa uygun hareket edemedik. Muhtemelen yer yer tavır ve davranışlarımızla hiç farkına varmadan başkalarını rahatsız ettik. Bizim tavırlarımız, bilemeyeceğimiz bir tesirle onlarda tepkiye sebebiyet verdi. Yanlış anlaşılmasın. Ben, hizmet-i imaniye ve Kur’âniye mesleğine sahip çıkan hiç kimseyi küçük görmem. Benim gözümde onların her biri ayrı bir kıymet ve değeri haizdir. Fakat hem Allah’ın hakkını verme hem de kendimizle yüzleşme açısından bunları söylüyorum.

Bize düşen, sık sık kendimizi kontrol etmemiz ve yaptığımız bütün işleri muhasebeye tâbi tutmamızdır. Sürekli kendimize şu soruları sormamız gerekir: Acaba doğru bir yolda mıyız? Hakikaten yaptığımız hizmetleri yarınlar adına hiçbir dünyevî ve uhrevî beklentiye girmeden götürebiliyor muyuz? Şahsen ben kendi adıma, “Allah’ım, biz kendi kültür ve değerlerimizi başkalarına duyurma mevzuunda hırz-ı can ediyoruz. Ne olur Sen de beni Cennet’e koy!” demeyi Allah’a karşı saygısızlık sayarım. Onun rızası dışında uhrevî bir beklentiye girmeyi dahi kendime yakıştıramıyorum. Allah’tan sürekli beli bükülmüş milletimizin idbarını ikbale döndürmesini, âlem-i İslâm’ın kamburlaşan belini düzeltmesini, insanlığın barış ve huzur içerisinde yaşayabilmesini istiyorum. Bunun dışında Cennet, huri, kasır gibi cismanî ve bedenî arzuları talep etmeyi Allah’la münasebetim açısından terbiyesizlik sayıyor ve bundan da Allah’a sığınıyorum.

Bunlar içimin sesi. Yoksa Cennet’i isteme de, Cehennem’den Allah’a sığınma da dinimizde yeri olan taleplerdir. Nitekim biz de sabah-akşam dualarında bunları söylüyoruz. Evet, din cevaz verdiği için biz de Allah’tan Cennet’i ister, Cehennem’den korunmak dileriz. Bu ayrı bir meseledir. Fakat Allah yolunda yaptığımız ve yapacağımız işleri dünyevî veya uhrevî bir kısım mükâfatlara bağlamayız. Bunu, dünyevilik, cismanîlik ve nefsanîlik olarak görür, bundan fersah fersah uzak dururuz. Hele bakan, başbakan, cumhurbaşkanı olma gibi dünyevî hedefleri aklımızın ucundan dahi geçirmeyiz. Allah rızasına talip olmayı bırakıp gönlümüzü bu tür dünyevî makamlara kaptırmayı, en yüce makamlardan en aşağı derekelere düşme kabul ederiz.

Bu mülâhazaların ruhlarımıza çok iyi yerleşmesi lazım. Bir şey yapmış olma, kendimizi bir şey görme düşüncesi zihinlerimizi kirletmemeli. Bu konuda müstakimce düşünce şudur: “Şayet bizim yerimizde kaliteli, yüksek vasıflarla donanmış, peygamberane bir azimle iş yapan insanlar olsaydı, kim bilir daha ne büyük inkişaflar yaşanırdı! Ama neylersin ki onlar yerine biz varız. Nöbet tutma işi bizim üzerimize kaldı. Kim bilir belki de davaya ihanet ediyoruz.” Eğer meseleye bu şekilde yaklaşırsak, içimizdeki arzuları, kuruntuları da boğabilir, onların dilimizden dökülmesine, yüz mimiklerimize aksetmesine, tavır ve davranışlarımızı şekillendirmesine meydan vermemiş oluruz. Evet, öncelikle meseleye kendi açımızdan bakmalıyız. Zira birinci derecede bizi alakadar eden husus budur.

   Hasede Yenik Düşenler

Öte yandan maalesef yapılan hizmetlerin, Cenâb-ı Hakk’ın bir lütfu, fazlı, ihsanı ve sevki olduğunu göremeyen bir kısım mü’minler meseleye haset ve kıskançlıkla, din ve diyanetinizden ötürü size düşmanlık besleyen bazı zümreler ise kin ve nefretle yaklaşıyorlar. Bu yüzden de size karşı tavır alıyor, aleyhinizde faaliyet gösteriyor ve sizi yürüdüğünüz yoldan döndürme adına her fırsatı değerlendiriyorlar. Yapılan hizmetler karşısında çok ciddi bir hazımsızlık yaşıyor, farklı ad ve unvanlarla sizi karalamaya çalışıyorlar. Bazen yapıp ettiklerinize bir kulp takarak, bazen de sizi dış güçlerin emellerine hizmet etmekle suçlayarak itibarsızlaştırmaya çalışıyorlar. Bütün dünyaya açılmayı çılgınca bir proje olarak görüyorlar. Binlerce insanın sinesini size açmasını, sizin dilinizi öğrenmesini, değerlerinizi benimsemesini veya en azından saygı duymasını hiçe sayıyorlar. Ortaya koyduğunuz projelerin, yaptığınız faaliyetlerin yarınki dünyada ne ifade edeceğini ve ne tür getirilerinin olacağını anlamak istemiyorlar. Dünyada çok ciddi dostluk köprülerinin kurulduğunu, umumî bir huzur ve sükûn atmosferinin sağlanması adına çok önemli adımların atıldığını, her tarafa sevgi ve hoşgörü tohumları ekildiğini görmezden geliyorlar.

Biz, meseleye Cenâb-ı Hakk’ın sevk ve istihdamı nazarıyla bakıyoruz. Onlar ise sebeplere takılıyorlar. Ortaya çıkan güzelliklerin arkasında sadece sizi görüyorlar. Dolayısıyla da küresel çapta devam eden çok önemli hizmetleri “hizipçilik” ve “mezhepçilik” mantığıyla değerlendiriyorlar. İşin asıl sahibine nazarlarını çeviremediklerinden veya sağduyu ve mantıkla yapılan işlerin getirilerini değerlendiremediklerinden, “falancılarla” “filancılarla” uğraşmayı kendilerine meslek ediniyorlar.

Öteden beri Kur’ân ve Sünnet’e bağlı gibi görünen ve dinin bayraktarlığını yapma iddiasıyla ortaya çıkan bazı kimseler, üst üste fiyaskolar yaşadılar. Yaptıkları işleri ellerine yüzlerine bulaştırdılar. Kendilerini çok büyük görseler de, temsil ettiklerini söyledikleri davalarını iki adım öteye götüremediler. Fakat beri tarafta Cenab-ı Hak, termitlere, fillerin ve gergedanların yapamayacağı işleri yaptırdı. Onlar, işte bunu hazmedemediler, içlerine sindiremediler. Bu sebeple de meydana gelen güzellikleri cı’ya, cu’ya bağlayarak mahkûm etmek istediler. Kendilerinin de belli bir dönemde içlerinden geçen ve “Keşke yapsak” dedikleri işlerin başkaları tarafından yapılmasını kabullenemediler ve müşterek bir cephe oluşturdular. Birileri, tabiatları ve cibilliyetleri gereği düşmanlık yaparken, öbürleri de hasetleri ve hiss-i rekabetlerinden ötürü saldırıya geçtiler.

   Hasedin Önüne Geçme Adına Yapılması Gerekenler

Bütün bu olup bitenler karşısında bize düşen vazife, bir taraftan kendimizle yüzleşme ve hatalarımızı gözden geçirme, diğer taraftan da onları tadil etme adına yeni yol ve yöntemler bulmadır. Mesela bazı projeleri müşterek gerçekleştirebiliriz. Bizim başkalarına hükmetmemiz, herkese söz dinletmemiz, laf anlatmamız mümkün değil. Fakat sizinle aynı düşünen ve aynı hedefe doğru yürüyen insanlarla ortak çalışmalar yapabilirsiniz. Her ne kadar farklı mezhep ve meşreplere mensup olsanız da, bir mefkure birliği etrafında bir araya gelebilir, herkesin “evet” dediği projeleri realize edebilirsiniz. Kısmen de olsa aynı duygu ve düşünceleri paylaştığınız insanları yanınıza alabilir, onlarla ortak faaliyetler düzenleyebilirsiniz. Belli bir alanda onlara da hareket etme imkânı verebilirsiniz.

Bütün bunlarla onları kısmen de olsa günaha girmekten koruyabilir; gıybet etmelerinin önünü alabilir; kıskanma ve rekâbet duygularını tadil edebilirsiniz. Böylece güzergâh emniyetinizi sağlayabilir, yürüdüğünüz yolda trafik problemlerinin meydana gelmesine engel olabilirsiniz. Dahası birlik şuurunun, ihlâs ve samimiyetin korunmasına yardımcı olabilirsiniz. Gıybet, iftira ve karalamaların olduğu bir yerde mü’minler arasındaki vifak ve ittifak bozulacak ve Allah da inayetini kesecektir. Unutmamak gerekir ki Cenab-ı Hakk’ın lütuf ve inayeti, gönüllerin bir ve beraber çarpmasına bağlıdır.

Aynı şekilde bütün bu olumsuzlukların önünü alma adına üslubumuzu bir kere daha gözden geçirebiliriz. Siz gökteki melekler kadar safiyane hizmet etseniz bile, üslubunuzu doğru ayarlayamadığınız için bir kısım problem ve arızaların ortaya çıkmasına sebebiyet vermiş olabilirsiniz. Bu yüzden ciddi bir empati yaparak muhataplarınızın hissiyatını okumaya çalışmalı ve konuşmalarınızda bunu hesaba katmalısınız. Aidiyet mülahazasını çağrıştıran, onları rahatsız edecek sözlerden uzak durmalısınız. Her fırsatta onların gönlünü almalısınız. Mesela birisi size gelip, “Allah sizden razı olsun. Çok önemli hizmetler yapıyorsunuz.” dediğinde şöyle mukabele edebilirsiniz: “Estağfirullah. Eğer falanlar filanlar bize böyle bir zemini hazırlamasalardı, havadaki şiddet ve hiddeti kırmasalardı, biz kat’iyen bunları yapamazdık.” Bu, idare-i kelam değil, hakikatin ifadesidir.

Öte yandan Hizmet gönüllülerinin, ağzından çıkan sözlerde, kalemlerinden dökülen kelimelerde, ortaya koydukları bütün tavır ve davranışlarda başkalarına nazaran çok daha dikkatli olmaları gerekir. Onlar, söz ve davranışlarının sadece kendileriyle sınırlı kalmayacağının, bilakis bütün cemaate mâl edileceğinin şuurunda olmalıdırlar. Koca bir camiaya çamur atılmaması, leke sürülmemesi adına ellerinden gelen hassasiyeti göstermelidirler. Büyük fedakârlıklara katlanma pahasına da olsa hiç kimse bu güzelim hareketin üzerine çarpı koyulmasına müsaade etmemelidir.

Bu yüzden biz, başkalarının yaptığı gibi saldırgan tavırlara giremeyiz. Onların salladıkları yumruklara yumrukla karşılık veremeyiz. Kötülüklere aynıyla mukabelede bulunmak suretiyle kötülük fasit dairelerinin oluşmasına meydan veremeyiz. Tearuz ve tesakutlar ağında bütün değerlerin gümbür gümbür yıkılıp gitmesine göz yumamayız. Peki, o zaman ne yapacağız? Yunus ifadesiyle dövene elsiz, sövene dilsiz, gönül koyana da gönülsüz olmak mecburiyetindeyiz.

Meşru müdafaa hakkı çerçevesinde tavzihler, tashihler, tekzipler, tazminat davaları ve daha ötesinde hukukî yollarla yapılabilecek neler varsa, bunları yaparız. Bu, ayrı bir meseledir. Fakat biri bir şey dediğinde hemen ona laf yetiştirmeyiz. Demagoji yapanlara demagojiyle karşılık vermeyiz. Naseza nabeca söz ve davranışlar karşısında hiçbir şekilde karakterimizden ödün vermeyiz. Zira bunlar hakikî bir mü’mine yakışan davranışlar değildir. Bu tür gözü dönmüş, kin ve düşmanlık duygularının esiri haline gelmiş kişilerin durumuna acırız, şefkat gösteririz. Kur’ân’ın ifadesiyle herkes karakterinin gereğini sergiler, kendine yakışanı yapar. Maruz kaldığımız kötülükler karşısında sessiz kalma, nefsimize çok ağır gelebilir. Fakat nefret ve adavet duyguları büyüdükçe sizin de kalbinizdeki şefkat, re’fet ve muhabbet duyguları büyümüyorsa, ortaya çıkan fitnelerle, düşmanlıklarla başa çıkamazsınız.

Bu konuda dikkat edilecek diğer bir esas da tevazu ve mahviyettir. Yukarıda da kısmen üzerinde durulduğu üzere, eğer siz kendinizi öne çıkarır, her şeyi benliğe bağlı götürür ve Ramazan davulu gibi ses çıkarırsanız, çarpışma ve vuruşmalar eksik olmaz. Fakat Cenab-ı Hakk’ın rızasını esas alır, O’nun emirleri dairesinde hareket etmeye çalışır ve hakkın hatırını âli tutarsanız, Allah da sizi başkalarına ezdirmez ve hiçliğe mahkûm etmez. Zira bugüne kadar kendileri için farklı makam ve payeler biçenler kaybetmiş, tevazu ve mahviyeti meslek edinenler ise kazanmıştır. Önemli olan, başkaları nazarında ispat-ı vücut etme değil, Allah’ın nazarında bir şey olabilmedir.

Kısacası, yapmanız gerekli olan hizmetleri rantabl bir şekilde yapmanın yanı sıra, toplumda oluşan rahatsızlıkları, hazımsızlıkları ve düşmanlıkları da nazar-ı itibara almak ve bunları yok etme veya en azından hafifletme adına elinizden gelen her şeyi yapmak zorundasınız. Yapacağınız işleri, hiç kimseyi rahatsız etmeden, kimsenin gıpta damarını tahrik etmeden, tedirginlik ve endişelere sebep olmadan fevkalâde bir temkin ve teyakkuz içerisinde yapmalısınız.

Bütün bunlara rağmen yine de birileri sizin yaptığınız hizmetleri sindiremeyecek ve düşmanlıklarını sürdüreceklerdir. Bazı tabiat ve karakterler, yapılan hizmetlerin keyfiyet ve kemiyetine aldırmaksızın işin içinde kendileri olmadıkları sürece karşı çıkmaya devam edeceklerdir. Haset ve hazımsızlık duygusunu hafife almamak lazım. Fakat önemli olan, sizin kendinize düşeni yapmış olmanızdır.

***

(Not: Bu yazı 29 Nisan 2011 ve 6 Mayıs 2011 tarihlerinde yapılan sohbetlerden hazırlanmıştır.)

   Soru: Allah’a kullukta kemale ulaşma adına mü’minin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?

   Cevap: Bir taraftan Cenâb-ı Hakk’a yönelme ve kullukta derinleşme, diğer yandan da inandığı değerleri başkalarına duyurabilme istikametinde olağanüstü bir performans ortaya koyma bir mü’minin en önemli ve en büyük hedefi olmalıdır. İnsan, Allah’a karşı öyle bir kulluk tavrı ortaya koymalı ve kendisini öyle ibadete salmalıdır ki onu görenler, “Herhâlde bu kişi, Allah’a kulluktan başka bir şey bilmiyor.” demeli. Melekler bile onun kulluktaki bu derinliği karşısında hayrete düşmeli, ona imrenmeli ve “Allah Allah! Beşerî garîzeleri ve şehevî hisleriyle çepeçevre kuşatılmış bir insan, nasıl oluyor da bütün bu badireleri aşarak kalb ve ruh ufkunda seyahat edebiliyor!” sözleriyle onu takdir etmelidirler.

Aynı şekilde o, iman ve Kur’ân hizmetine kendini öyle adamalıdır ki dışarıdan ona bakanlar, “Muhtemelen bu şahıs hizmetten başka bir şey bilmiyor.” demeli. Onun, sahip olduğu bütün imkânları i’lâ-i kelimetullah adına kullandığını ve milletini devletler muvazenesinde olması gerekli olan konuma yükseltme adına ortaya koyduğu azim, ceht ve gayreti görenler onu “mecnun” zannetmelidirler. Esasen dinî anlayışından ve İslâm’ı yaşamadaki derinliğinden ötürü bir insana “mecnun” denilmedikçe, onun imanda kemâle erdiğini söylemek zordur.

Kısacası bu konuda o, tıpkı sahabe gibi olmalıdır. Çünkü sahabeyi görenler, “Ruhbanun filleyl ve fursânun finnehâr” sözüyle anlatıyorlardı. Yani onlar, tıpkı manastırlarda kendilerini ibadete vermiş rahipler gibi gecelerini ibadet ü tâatle geçiriyor, sabahlara kadar Hz. Dâvud gibi “Allah” deyip inliyorlardı. Gündüzleri ise at sırtından inmiyor, i’lâ-i kelimetullah adına diyar diyar dolaşıyorlardı. İşte bir mü’min her iki açıdan da öyle bir performans ortaya koymalıdır ki, hangi yönüyle ele alınırsa alınsın, hâl ve tavırlarının derinliği ve enginliği itibarıyla muhataplarında takdir ve hayret hisleri uyarmalıdır.

   Verdikleri Vereceklerinin En Büyük Referansıdır!

Aslında bir insanın yapmış olduğu i’lâ-i kelimetullah vazifesinde başarılı olması da kullukta derinleşmesine bağlıdır. Farklı bir ifadeyle, muhatap olduğunuz insanların sadr u sinelerinin kendi enginlikleriyle size açılması, sizin vicdanınızın açılabildiği kadar Hakk’a açılmasıyla doğru orantılıdır. Siz ne kadar Hakk’a yönelirseniz, halk da o kadar size yönelecektir. Bugün olmasa da yarın mutlaka.

Bugün bazı fiyaskolar yaşayabilir, bir kısım bela ve musibetlere maruz kalabilirsiniz. Allah bunlarla sizi imtihan eder ve bir kısmınızı eler. Nitekim en güzide bir cemaat olan sahabe bile ağır imtihanlara tâbi tutulmuş, içlerinde istikameti tam yakalayamamışlar elenmiş, yalnızca en safi olanları o nadide toplumun birer ferdi olma durum ve konumunu devam ettirebilmiştir. Bu açıdan önemli olan sizin istikametinizi muhafaza edebilmeniz ve Allah’la münasebetlerinizi güçlü tutabilmenizdir. Kulluktaki bu derinliğinizi devam ettirebildiğiniz takdirde bugün olmasa da yarın Allah, kalbleri yeniden size yönlendirecek, sizin adınıza gönüllerde sevgi vaz edecektir.

Esasında bugüne kadar yurtdışına açılan Hizmet gönüllülerinin bir kısım eksik ve kusurlarına rağmen gittikleri yerlerde hüsn-ü kabul görmeleri ve Cenâb-ı Hakk’ın gönüllerde onlar adına sevgi vaz etmesi, bundan sonra ihsan edeceği nimetler adına da en büyük referanstır. Günümüzün adanmışları bugüne kadar gittikleri yerlerde ciddi hiçbir tepki görmediler. Ufak tefek sıkıntılar yaşanmışsa, bunlar da bizim usul ve üslup hatalarımızın veya başarıları kendimizden bilmemizin bir neticesi olmuştur. Bu sebeple eğer biz Rabbimize vermiş olduğumuz ahdimizi bozmaz ve bütün gönlümüzle O’na teveccüh edebilirsek bundan sonra da O, –inşâallah– ihsan ettiği nimetleri artırarak devam ettirecektir.

Buraya kadar zikrettiğimiz hususlar, işin bir yönüdür. Diğer yönü ise şudur: İnsan, Allah’a ibadette ne kadar derinleşirse derinleşsin, kendisini ne ölçüde hizmete adarsa adasın, yine de yaptıklarını yeterli bulmamalı ve sürekli “Daha yok mu?” demelidir. Esasen uhrevî lütuflar bir yana bu dünyada sahip olunan nimetler bile göz önünde bulundurulacak olursa, yaptığımız ibadetlerin bunlar karşısında ne kadar az ve yetersiz kaldığı daha iyi anlaşılacaktır. Mesela insanın ademden vücuda, vücuttan canlı olmaya, canlı olmadan insan olmaya, oradan İnsanlığın İftihar Tablosu’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) arkasında saf tutmaya kadar sahip olduğu nimetler o kadar büyüktür ki bunların hakkını ödemek mümkün değildir.

   Tevbe, İnâbe, Evbe Kahramanları

Öte yandan mü’mine düşen vazife, yaptığı en küçük hatalar karşısında bile çok derin pişmanlık hisleriyle Allah’a yalvarıp yakarmaktır. O, tevbe ve istiğfar adına ellerini semaya kaldırdığı veya başını yere koyduğu zaman sanki dünyanın bütün vebalini sırtlanmış gibi bir hâl sergilemelidir.

Hiç şüphesiz bizim bu konudaki en büyük rehberimiz Allah Resûlü’dür (sallallâhu aleyhi ve sellem). Muktedâ-i Küll ve Rehber-i Ekmel olan İnsanlığın İftihar Tablosu, günde yetmiş kez Allah’a tevbe ve istiğfarda bulunuyordu. Acaba O, ne tür bir kusur işlemişti? Hâşâ, O’na kusur nispet etmek insanı alıp bir belirsizliğe götürür. Bilâkis O, bir taraftan kulluğunun gereğini ortaya koyuyor, diğer yandan da rehberliğinin gereğini seslendiriyordu. O, yapmış olduğu istiğfar ve dualarla ümmetine şu mesajı veriyordu: “Ey kıyamete kadar beni takip edecek olan Müslümanlar! İster kasıtlı olarak, ister hata neticesi, isterse nisyan sonucu olsun, yaptığınız bütün hatalardan ötürü Allah’a istiğfarda bulunun. Hayal, tasavvur, taakkul, niyet ve azimlerinizde çöreklenen ne kadar menfur düşünce varsa onların hepsi için içten sızlanın ve tevbe edin!”

Esasen yapmış olduğu bütün iyilikleri unutması ve irtikâp ettiği en küçük hataları bile sürekli hatırında tutması, hakiki bir mü’minin en önemli özelliklerindendir. Evet, bir mü’min kullukta ne kadar derinleşirse derinleşsin, Din-i Mübin-i İslâm’ı muhtaç sinelere duyurma adına nasıl bir performans ortaya koyarsa koysun veya insanların maddî-manevî ihtiyaçlarını giderme adına ne tür iyilikler yaparsa yapsın, bunların hiçbirini yeterli görmemeli, bütün bunları unutmasını bilmelidir ki gurur ve kibre kapılmasın.

Fakat diğer taraftan o, elli sene önce işlediği küçük bir kötülüğü bile hatırlayacak olsa, “Allah varken ve ben de O’nun kulu iken böyle bir densizliği nasıl yapmışım. Allah, doğru yoldan sapmamam adına önümdeki yolları aydınlatan ve onları birer şehrâh hâline getiren ilâhî prensipler vaz etmişken ben böyle bir levsiyâta nasıl bulaşmışım!” demeli ve onu daha yeni işlemiş gibi pişmanlık ve ızdırapla kıvranmalıdır. Günahları her hatırlayışında, “Bir kere daha Senden özür diliyorum ya Rabbi!” demelidir. İşlediği her bir hata ve günahın başına, istiğfar ve tevbelerle öyle balyozlar indirmelidir ki bu günahlar bir daha onun semtine yaklaşamasın.

Evet, hakiki mü’mine yaraşan, en büyük meziyetlerini ve başarılarını küçülttükçe küçültmesi, en küçük kötülüklerini ise büyüttükçe büyütmesidir. O, gözün harama kayması, kulağın harama meyletmesi, dilin yakışıksız sözler söylemesi, ayağın harama doğru adım atması, elin harama uzanması ve hatta korteksin olumsuz düşüncelerle kirlenmesi gibi küçük büyük bütün inhiraflarını gözünde öyle büyütmeli ki bunlar karşısında ızdıraptan beli bükülmeli, şairin dediği gibi;

“Ger beni bu günahlarla tartarsa Hazreti Deyyân,

Kırılır arsa-ı mahşerde arş-ı mizan.” demelidir.

Hayatını böyle hassas bir dengede götürebilen bir mü’min, sürekli metafizik gerilim içinde yaşayacaktır. Bir insanın sürekli tevbe ve istiğfarla gerilmesi, olumsuzluklara karşı onda dikkat ve teyakkuz duygusunu tetikleyecektir. Bu iç ızdırapları ve hesaplaşmaları haramlara karşı onun için bir siper ve bariyer vazifesi görecektir. Hain bir nazar, harama karşı bir kulak kabartma, haram bir lokmayı ağza götürme gibi bir kısım günahlar karşısında onda tepki oluşturacaktır. Bunun aksine şayet küçük dahi olsa günahlar karşısında bu ölçüde teyakkuza sahip olmaz ve “Bu kadarcık bir şeyden ne olacak ki!” derse, aynı hataları yapmaya devam edecek ve zamanla bu küçük günahlar dev bir vebale dönüşecektir.

Büyük insanların tavrına bakacak olursak, hayatlarını hep bu istikamette yaşadıklarını görürüz. Mesela onlardan birisi olan Hz. Ali, “Ya Rabbi, eğer ihsan ehlinden başkasını affetmeyeceksen benim gibi hevâ-i nefsine uymuş ve düşe kalka yürüyen kimselerin hâli nice olacak! Onları kim affedecek!” diye inler. Bilmem ki o Hazret’in hayaline bir mâsiyet misafir olmuş muydu?!. Onların bu tür sözleri karşısında bize düşen, “Estağfirullah” demektir. Çünkü mukarrabînden olan bu insanların neye günah dediklerini bilemiyoruz.

Diğer taraftan mü’min, ortaya koyduğu hâl ve tavırları itibarıyla farklı görünmeden ve farklı algılanmadan çok korkmalı, iç ve dış bütünlüğünü sağlama adına fevkalâde hassas hareket etmelidir. O her zaman tabiî olmalı, nasıl ise öyle davranmalıdır. Riya ve süm’anın en küçüğünden bile uzak durmalıdır. Kendini olduğunun üstünde gösterecek suni tavırlara girmemeli, alkış ve takdir peşinde koşmamalı, son derece samimi olmalıdır. Hz. Mevlâna’nın enfes ifadesiyle, ya olduğu gibi görünmeli ya da göründüğü gibi olmalı, başkalarını kendisi hakkında yanlış mülâhazalara sevk etmemelidir.

Bütün bu hususların her biri kulluğun ayrı bir derinliğini oluşturur. Eğer insan bütün bu hususlarda kendisine düşeni yaparsa, Allah’ın izni ve inayetiyle zirveleri ihraz eder. Bunların birinde kusur eden kimsenin ise takılıp yollarda kalma tehlikesi vardır.

   Sırat Burada Geçilir!

Görüldüğü üzere kulluk, mü’minlere yüklenen mükellefiyetler açısından çok kolay gibi görünse de esasında çok ince bir çizgidir. Farklı bir tabirle kulluk, bir yandan şehrâhta yürümek kadar kolay fakat diğer yandan sıratı geçmek kadar da zordur.

Meseleyi kolay zanneden ve basit ele alanlar da inayet-i İlâhiye ile kurtulabilirler. Bu sebeple meseleyi başkalarına arz ederken ümit kırıcı olmamak gerekir. Eğer birilerinin Allah’la irtibatı pamuk ipliği ile sağlanıyorsa bunu da koparmamaya dikkat etmeliyiz. Bilemeyiz, belki bir gün rahmet-i ilahiye bu pamuk ipliğini kopmaz bir halat (urve-i vüskâ) hâline getirebilir. Yani baştaki böyle zayıf bir irtibat, zamanla güçlenerek insanı cisim ve bedenin kulluğundan kurtarır da kemâlât-ı insaniye zirvelerine çıkarabilir.

Fakat insan kendisine bakarken böyle bakmamalıdır. O, kopabilecek zayıf bir pamuk ipliğine mi yoksa sağlam bir halata mı tutunduğunu sık sık gözden geçirmelidir. Belki her gün birkaç defa tutunduğu ipin kendisini taşıyıp taşıyamayacağını, onunla köprüleri geçip geçemeyeceğini, menzile ulaşıp ulaşamayacağını kontrol etmelidir. O, bütün haramlara karşı kararlı bir tavır alsa ve dinin bütün emirlerine sımsıkı sarılsa da kendisi adına sürekli endişe taşımalıdır.

Hz. Ömer’in şöyle dediği nakledilir: “Tek bir kişi haricinde herkes Cennet’e gidecek deseler, acaba o bir kişi ben miyim, diye endişe ederim.” Hâlbuki Hz. Ömer halife olduğu dönemde öyle büyük işler başarmıştır ki onun on senede gerçekleştirdiğini Osmanlılar yüz elli senede gerçekleştirememişlerdir. Muhtemelen onun bu konudaki mülâhazası şuydu: “Şayet benim yerimde Ebu Bekir olsaydı, bu yapılanların birkaç katını yapardı. Çünkü o, benim on senede yaptığımı iki buçuk senede yapmıştı.”

Bu sebeple insan çok büyük başarılara imza atsa, yaptığı çalışmalarla insanlığın önüne yeni ufuklar koysa, çağ kapayıp çağ açsa bile yine de gurura kapılmamalıdır. Yaptığı hiçbir işi takdir ve alkışa bağlamamalıdır. Amellerinin karşılığını ahirete bırakmalı, bunlar karşısında herhangi bir dünyevî beklentiye girmemelidir. Yani her şeyi sadece Allah için yapmalı ve bütün güzellikleri O’na nispet etmelidir.

Bir insan, meydana gelen başarıların Allah’a nispet edilmesinden ne kadar inşirah duyuyorsa, imanı o oranda kuvvetlidir. Allah’a gönülden inanmış bir mü’min, başarıların kendisine nispet edilmesinden fevkalâde rahatsızlık duyar ve “Neden insanlar böyle yakışıksız bir nispette bulundular?” der. Böyle bir düşünce küçük olanı büyük, damlayı derya, zerreyi güneş, hiç ender hiç olanı da her şey yapar.

   Tercih Hatası Yapmama

Bu itibarla insan, tercihini doğru yapmalı. O, salonları veya meydanları doldurmuş pek çoğu itibarıyla da ne dediğinin farkında olmayan kalabalıkların “Seninle iftihar ediyoruz.” demelerindense, yerde ve gökteki bütün ruhanilerin, “Seninle iftihar ediyoruz.” demesini tercih etmelidir. Eğer tercihinizi uhrevî nimetler istikametinde kullanırsanız yani Allah’ı seçerseniz siz de O’nun tarafından “seçilmiş” olursunuz. Nitekim enbiya-i ızâm’a “Mustafeyne’l-Ahyâr (seçilmiş hayırlı insanlar)” denilmesinin sebebi, onların bu mevzuda isabetli bir tercihte bulunmalarından kaynaklanır. Burada seçim isabetli yapılmalıdır ki ahirette Cennet ve Cehennem’e gidecekler seçilirken doğru tarafta yer alabilelim.

Bir mü’minin kullukta derinleşme, i’lâ-i kelimetullah vazifesini deruhte etme, tevbe ve istiğfar kahramanı olma, Allah karşısında haşyetle gerilme, iç-dış bütünlüğünü yakalama, bütün başarıları Allah’tan bilme gibi hususlarda muvaffak olabilmesi kâmil bir imana sahip olmasına bağlıdır. Kur’ân, يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا “Ey iman edenler, iman edin.” (Nisâ sûresi, 4/136) buyurmak suretiyle mü’minlere sürekli imanlarını tazeleme ve imanda derinleşme yolunu gösteriyor. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) de, جَدِّدُوا إِيمَانَكُمْ “İmanınızı yenileyiniz…” (Ahmed İbn Hanbel, el-Müsned 2/359) sözleriyle aynı hususa dikkat çekiyor.

Bu açıdan insan her sabah güne uyanırken ter ü taze bir imanla o güne başlamaya azmetmelidir. Daha doğrusu her gününü imanda daha bir derinleşmek suretiyle canlandırmalı, hayattar hâle getirmelidir. İmanı arttıkça, “Allah’ım, nasıl olmuş da ben dün Seni böyle duyamamışım!” demelidir. Mâbud-u bi’l-hak ve Maksûd-u bi’l-istihkak olarak sadece O’nu görmelidir. Duyduğu, gördüğü her şeyi analiz ve sentezlere tabi tutarak onlardan yepyeni komprimeler çıkarmalı, yeni formüllere ulaşmalıdır. Hz. Pir’in yaklaşımıyla bir “Hel min mezîd” kahramanı olarak uğradığı her menzilde dağarcığını doldurmaya çalışmalı ve oradan başka bir menzile geçmelidir. Doyma bilmeyen bir arzuyla sürekli kanatları gergin hep yukarılara daha yukarılara daha yukarılara yükselmelidir.

Sesli dinlemek icin TIKLAYINIZ

Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

   Kadın ve erkek bütün adanmış ruhlar bir seferberlik mülahazasıyla hizmet etmeliler!..

İçinde bulunduğumuz şartlar itibarıyla, konjonktür itibarıyla, zannediyorum meseleyi seferberlik şeklinde ele almak lazım; kadın-erkek, çoluk-çocuk, genç-ihtiyar, herkesin yapabileceği şeyi yapması lazım.

Bizim dinimizin temel disiplinleri zaviyesinden bakacak olursak, bu (kadın erkek herkesin dine hizmeti) Asr-ı Saadet’te belki açıktı. Hani hadis ricâlini okurken görüyoruz: Âişe validemizden, ricâlden (hadis râvîsi erkeklerden) dünya kadar insan ilim alıyor; mübarek validemizden, beş bin kadar hadis rivayet ediliyor ki, o da (hadîsin şartlarına uygun bulunup) rivayet edilenler; bir de rivayet edilmeyen şeyler vardır. Sahih buldukları şeyleri alıp, kitaplarında, “Kütüb-i Tis’â” dediğimiz “dokuz kitap”ta (Buharî’nin Sahihi, Müslim’in Sahihi, Ebu Davud’un Süneni, Tirmizî’nin Süneni, Nesaî’nin Süneni, İbni Mâce’nin Süneni, Darimî’nin Süneni, İmam Mâlik’in Muvattâsı, Ahmet İbni Hanbel’in Müsnedi’nde) naklediyorlar. O dokuz kitapta, onun (radıyallâhu anha) o mübarek sözlerini, Efendimiz’den naklettiği şeyleri değerlendirmişler.

Tâife-i nisâ (kadınlar), hemşirelerimiz, bacılarımız, o günkü analarımız, zannediyorum erkekler kadar Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) yolunda hizmet etmişlerdir. Fakat sonra mesele belli bir dönemde çığırından çıkmış; belli bir dönemde de meseleyi militarizm kontrol altına almış; dolayısıyla tâife-i nisâyı eve kapamışlar, tamamen hayattan tecrit etmişler. Çok nadir sahneye çıkan -Hürrem Sultan gibi, Kösem Sultan gibi- kadınlar olmuş. Osmanlı Devleti’nde böyle olduğu gibi, hani ben Abbasîlere de, Emevîlere de bakıyorum, daha ziyade ricâl istihdam ediliyor.

Kadınların bazı hususiyetleri var belki, dolayısıyla onlardan sınırlı bir şey beklemek lazım; erkeklerden beklenen şey, onlardan beklenmemeli; onlara mukavemetleri, güçleri kadar vazife yüklemeli. Hemen her günlerinin -bir yönüyle- aktif bulunmaya müsait olması, ayrı meseleler… Bu hususları birer realite olarak görüp gözetmeli; fakat bunun dışında onları da mutlaka hayatın içinde -devr-i Risâletpenâhi’de olduğu gibi- mütalaa etmek lazım. Ne var ki, edilemedi.

Cumhuriyet döneminde de onlar -esasen- sadece kadını sahneye sürdüler; kadını hemen her hususta figüre ettiler; bağışlayın, başkalarını baştan çıkarma, çok özür dilerim hemşirelerimizden, insanları bohemliğe atma mevzuunda onu öyle kullandılar. Meşrutiyet yıllarında bu yanlışlık başladı, Cumhuriyet’te devam etti, gırtlağa kadar devam etti.

Ama meşrû dairede, kendi disiplinlerimize sımsıkı bağlı kalarak, bunu (kadınların hayatın her birimine katılımını) devam ettirmek, zannediyorum günün şartları ve konjonktürün de gereği. Bu açıdan da “seferberlik” dedim bu meseleye; yani umumî bir hareket, kadın-erkek… Nasıl Ebu Süfyân, Yermük’e hanımı ile gitmiş; hanım orada o kılıcı çekmiş, kocanın yanında düşmana karşı savaşmış!.. Aynen öyle bir mantık, öyle bir felsefe ile kadın-erkek bir seferberlik içinde bu işi yapmaları lazım. Birinci mesele, bu; âcizâne, haddim değil, onlar benden iyi bilirler o meseleyi ama kendi duygularım, düşüncelerim çerçevesinde ifade ediyorum.

   Üslupta Hataya Düşmemeli!..

İkinci mesele: Bu mevzuda, yanlışlıklara düşmemek, üslup hataları ile insanları kaçırmamak. “Toplayalım, cem’ edelim; Allah’ı (celle celâluhu), Peygamberi (sallallâhu aleyhi ve sellem) sevdirelim!” mülahazası taşırken üslup hataları ile insanları kaçırmamak için meseleleri mutlaka müzakere ve müşavere süzgecinden geçirmek lazım. Öyle bir kalibrasyona tâbî tutmadan, herkes bildiği gibi konuşur ise, çok kırılmalar olabilir. Yemek yemenin de bir usulü var ise şayet, evvela çorba geliyor ise, salata geliyor ise, bunun dışında diğer yemekler geliyor ise, sonra börek geliyor ise, sonra kadayıf geliyor ise, baklava geliyor ise… Bu, çok ciddî meselede, Allah’ı, Peygamberi sevdirmede, dinimizi sevdirmede, ona imrendirmede, en azından kendi dünyamız içinde onun şehbal açması ve dalgalanması istikametinde bir şey yaparken, mutlaka meseleyi “ortak akıl” gücüne havale etmek lazım, emanet etmek lazım. Aksi halde, yanlış yapabiliriz; hani kör hâkime “Kör hâkim!” demek gibi ki bazen yanlışlık yaparak öyle diyebiliriz.

Şimdi asıl meselemiz, derdimiz nedir? Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: حَبِّبُوا اللهَ إِلَى عِبَادِهِ يُحْبِبْكُمُ اللهُ “Allah’ı, Allah’ın kullarına sevdirin ki, Allah da sizi sevsin!” Şöyle bir rivayet yok: حَبِّبُوا رَسُولَ اللهِ إِلَى أُمَّتِهِ وإِلَى اْلإِنْسَانِيَّةِ، يُحْبِبْكُمُ الرَّسُولُ Onu da diyeyim, o da -mana itibarıyla- doğru olur: “Allah Rasûlü’nü ümmetine, insanlığa sevdirin ki, Allah Rasûlü de sizi sevsin!” Bu mesele, doğru; bu bir esastır, bir usuldür, bunu yapmak lazım, herkesin vazifesi; bu, herkese düşen bir sorumluluktur. Gücü, takati, aklı, mantığı, muhakemesi, branşı, hayat içinde aktif olma disiplinleri açısından farklılık arz etse de temelde mesele, herkes için aynıdır. Tâife-i nisâ, hemşirelerimiz, bacılarımız, annelerimiz için de öyledir; erkekler için de aynı şey, öyledir.

Evet, Efendimiz’i sevdireceğiz. Diyelim ki bir Hristiyan ile, bir Yahudi ile karşılaşıyorsunuz, bir Budist ile, bir Brahman ile, bir Konfüçyüsist ile karşılaşıyorsunuz; hemen Efendimiz’i öne sürdüğünüz zaman, onlara O’nu sunduğunuz zaman, tepkiye sebebiyet verebilirsiniz. “Neden Buda değil, Brahman değil? Neden Upanişad değil?!.” falan derler. Bu açıdan da üsluba dikkat etmelisiniz.

Düşünün, antrparantez arz ediyorum: Efendimiz, Mekke’de Peygamberliğinin ilk yılları esnasında, sokaklarda dolaşınca, her karşılaştığı insana قُولُوا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، تُفْلِحُوا diyor; “Allah’tan başka Ma’bûd-i bi’l-hak, Maksûd-i bi’l-istihkak yoktur deyin, kurtuluşa erin!” diyor. Bakın Kendi adı yok; oysaki işte orada (tabloda) لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ bittiği yerde مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ var. Zayıf bir rivayette, Hazreti Âdem, kırk sene başını semaya kaldırmadı, hicabından dolayı, “zelle”den dolayı. Bir sürçmedir o sadece; yürüdüğü yer buz idi, farkına varmadan bir adımını atarken isabetli atamadı. İçtihad; dolayısıyla sürçtü. Ama kırk sene başını -bir yönüyle- Cenâb-ı Hakk’a teveccühünün ifadesi olarak semaya çevirmedi. Hep رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ dedi. “Allah’ım! Havva ve Ben, kendimize zulmettik. Yarlığamaz isen, mağfiret ve merhamet buyurmaz isen, hüsranda, ziyanda, kaybedenler içinde oluruz.” dedi, yalvardı. Bir zaman sonra aklına geldi bu; Cennet’ten uzaklaştırılırken, O’nu görmüş idi orada. “Yâ Rabbî, Hazreti Muhammed hürmetine beni bağışla, yarlığa!” dedi. Cenâb-ı Hak, O’na dedi ki, “Sen Muhammed’i nereden biliyorsun?” “Ben, Cennet’ten ayrılırken, baktım o Cennet’in kapısı -işte, kale kapısı gibi, enbiyâ-ı izama açık o kapı her neyse- üzerinde, Cennet kapıları üzerinde -levhalarda olduğu gibi- لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ yazılı. Baktım iki isim yan yana. Anladım ki nezd-i Ulûhiyetinde O’ndan daha kıymetli biri yok: Onun için O’nu şefaatçi yaparak Sana teveccüh ediyorum, Beni bağışla!” Bağışlanması adına o yalvarışlara bir kafiye koymak lazımdı; bu kafiyeyi koyunca, o da Cenâb-ı Hakk’ın o engin rahmetine, mağfiretine mazhar oluyor. -Antrparantez idi bu, arz ettim.-

Fakat bu insan, o ilk Mekke müşriklerine on üç sene “Lâ ilâhe illallah deyin, kurtuluşa erin!” diyor. Esasen burada zımnen o nübüvvetini ifade ediyor. Sen kim oluyorsun, hangi salahiyet ile böyle “Şunu deyince insanlar, Cennete girer!” diyorsun?!. Şimdi bu mevzuda Sen, semaların bir vazifelisi, O’nun bir vazifelisi değil isen, bunu söyleyemezsin ki!.. Zımnen bunu diyor fakat karşı tarafta enâniyet âbideleri var. Günümüzün insanının her birisi bir enâniyet âbidesi kesildiği gibi, birer egoist, egosantrist kesildiği gibi, o günün o putperestleri, “Lât”çıları, “Menat”çıları, “Uzza”cıları, “İsaf”çıları, “Nâile”cileri de her birisi âdeta bir put; herkes, kendisine tapılsın istiyor. Günümüzdeki bazı kimseler gibi, “Dokunursan, ibadet olur!” deniyor, bayılıyor adam ona. “Sana tapıyorum!” deniyor, bayılıyor ona. “Bakara, makara!” deniyor… Bayılıyor onlara, hiç birine itiraz etmiyor. Bu, enâniyete yenik düşme, nefse yenik düşme, hevâya yenik düşme… Onlar, hevâlarına yenik düşmüşler; kalkar derler ki, “Abdulmuttalib’in torunu, yetim aynı zamanda, anasız-babasız büyümüş bir çocuk, kalkmış bize diyor ki: Muhammedun Rasûlullah! Ben, Allah’ın elçisiyim, semaların sözcüsüyüm; burada ben ne dersem, ona uyulması lazım!” Böyle derler. Fakat üslup, bu.

Esas nedir orada? لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ Anahtar, o; işin içine girişin anahtarıdır. Açılmaz kilitleri, o anahtar açar ve insan, öbür âleme yürürken de onu söylediği zaman, Allah’ın izni-inayetiyle kurtulur. Kabre o anahtar elinde, onun ile girer ise şayet, Münker-Nekir de belki bakar ona, sadece sûret-i haktan söylerler: مَنْ رَبُّكَ، وَمَنْ نَبِيُّكَ؟ “Rabbin kim; Peygamberin kim?” O da zaten diyeceğini biliyordur. Fakat o anahtar kelimenin -bir yönüyle- dişlerinden birini -o ilk dönemde- söylemiyor Allah Rasûlü; oysaki o, iki dişli bir anahtar orada: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ Fakat onların enâniyetine dokunduğunuz ve üslup açısından hata ettiğiniz zaman, antipatiye sebebiyet verirsiniz.

   “Umumun ızdırabını duyuyorum!..”

Yine farklı, küçük bir meseleyi arz edeyim: Hep kendi kendimi sorgularken diyorum ki: “Geçmişte şunu şöyle yapsaydık, bunu böyle yapsaydık… Herhalde yapamadık, idrakimiz o ufukta değildi. Dolayısıyla bazı hatalar yaptık. İçlerinde hazımsızlık taşıyan insanlar, hazmedemediler; bu şekilde zâlimâne, hâinâne, hâsirâne üzerimize geldiler. Dünya kadar insanı zulme uğrattılar, gadre uğrattılar, azlettiler. Türkiye’nin elli-altmış seneden beri kazanılmış elit sınıflarını tamamen yok etti, kendilerini cehalet çağlayanına saldılar. Şu anda öyle… Acaba onlara -“kemik” demeyelim de, insan nihayet onlar da- böyle ballı-kaymaklı bir lokma ekmek atsaydık… Falan… Hani bunu derken ne demek istediğimi anlarsınız siz; bir sürü müessese vardı; bir misyon, bir fonksiyon onlara da verilebilirdi; “Alın, bir ulufe gibi bunu da siz alın!” denebilirdi. Hani padişahların ulufeleri vardır, liyakati olmayan insanlar da bazen gelirler, tufeylî gibi oraya sığınırlar. El-Kulûbu’d-Dâria’da bu tabiri kullananlar var; çok, evliyâullahtan. İyi-kötü tefrik etmeden orada herkese mutlaka bir şey veriliyor. Siz de öyle bir şey verseydiniz, acaba!..

Ama arkadaşlarım diyorlar ki: Hiç onlara kanaat etmezlerdi. Tamamen inhisâr-ı fikir var; tahabbüb-i nefisten geliyor; nefislerine öyle tapıyorlar ki, kendilerinden başka kimseye teveccühün olmasına tahammülleri yok. Çekememezlik ve hased içinde yürüyorlar. Çekememezlik ve hased öyle bir hastalık ki, Üstad hazretleri de diyor: “Hâsid, herkesten evvel kendini yakar.” Hasan Basrî hazretleri de diyor ki: “Ben, hased edenden daha ziyade mazluma benzeyen bir zâlim görmedim!” Hâsidden daha ziyade mazluma benzeyen bir zâlim görmedim çünkü kendine ediyor esasen, huzurunu kaçırıyor. Evet, diğer bir ifade ile şöyle diyebilirsiniz: Bu çekememezlik, hazımsızlık öyle bir maraz ki, psikiyatri kliniklerinde bile tedavi edilemez, tımarhanelerde bile tedavi edilemez.

Şimdi insanlar, böyle bir ruh haleti taşıyorlar ise, ille hep “Ben!” diye Ramazan davulu gibi ses çıkarıyorlar ise, zannediyorum ne verirseniz veriniz onlara, hiçbir zaman seslerini ney sesine çevirmeyeceklerdir bunlar. Hep güm güm bir ses duyacaksınız onlardan. Bu; arkadaşlarımızın genel düşüncesi, bu.

Fakat ben kendimi sorgulamadan edemiyorum. Hani herkes kendi yakını, bildiği-ettiği adına, annesi-babası adına ızdırap çeker. Fakat Fakir; bir yönüyle hakkım olmadığı halde, ircâ’ mahalli olması itibarıyla el-âlem meseleyi size bağlıyor. Hani sizin adınıza “terör” dediler, falan… Dolayısıyla şöyle-böyle sizinle irtibatı olanları, iltisakı olanları derdest edip götürüyorlar. Hiç olmayacak şeylere müebbetler veriyorlar. Ve öyle oldu; çok kıymetli insanlar, çok elit insanlar şu anda o cendere içindeler. Bütün bunları birden düşününce, kendimi affetmiyorum. Neredeyse günümün yarısında bunlar benim kafamı meşgul ediyor. Bunu şikâyet mahiyetinde demiyorum. Hiç uyuyamadığım gün oluyor; yatakta deniyorum, yastığı bir öyle bir böyle koyuyorum, oturarak uyumaya çalışıyorum, ağzıma bir tane pastil alıyorum belki o bir şey yapar… Ama bir türlü bunları kafamdan atamıyorum. Onları kafamdan atamama neticesinde, kelâm-ı nefsî ile, iç konuşma ile bu defa onlara cevap vermeye başlıyorum; hep onu düşünüyorum, “Al sen de ağzının payını, al sen de ağzının payını!” diyor, gereksiz şeylere giriyorum; israf-ı zaman ediyorum, uykumu kaçırıyorum, gündüz yapacağım şeyleri de yapamıyorum; mesela, iki aydır ben kalemi elime alıp müsvedde kağıtlarımı önüme koyup bir yazı yazamadım, düşünün burada! Bunlar, benim zaafımdan, yetersizliğimden, güçsüzlüğümden belki, kadere rızasızlığımdan… Cenâb-ı Hak, beni de size bağışlasın, inşaAllah..

Ama tabiî böyle bir dönemde Efendimiz’in mukavemetini düşününce, saldım kendimi!.. Dedim: “Ben, Sen değilim ki yâ Rasûlallah! Sen, Cenâb-ı Hakk’ın hususî matmah-ı nazarısın, O’nun te’yîdi altındasın sürekli; hep Sana moral veriyor, ediyor, arkanda olduğunu söylüyor. Mesela, لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللهَ مَعَنَا diyor, Sevr sultanlığında: “Dostum, tasalanma! Allah, bizimle beraberdir!” إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا “Hani kâfirler onu Mekke’den çıkardıklarında, iki kişiden biri olarak mağarada iken arkadaşına, ‘Hiç tasalanma, zira Allah bizimle beraberdir.’ diyordu. Derken Allah onun üzerine sekinetini, huzur ve güven duygusunu indirdi ve onu, görmediğiniz ordularla destekledi.” (Tevbe, 9/40) diyor. Ben de öyle çok duygulanarak, “Ama ben Sen değilim ki!..” dedim. Bu açıdan da konumumu da bilmem lazım, zaafımı bilmem lazım, aczimi bilmem lazım. Burada ne kadarına dayanabileceksek, dayanmalıyız ona.

   Bir Kere Daha Aktif Sabır

Durağanlığa girmemek lazım; günümüzü ifade için, günümüzdeki sabra “aktif sabır” diyoruz zaten. Falan-filan kötülük yapmış, zulüm etmiş, haksızlıkta bulunmuş; ee bir şey deme, katlan sen de ona ama durağanlık içinde… Hayır, öyle değil!.. Esasen şimdi bu şartlar, benim durumum, bu konumum, konumlandırıldığım bu durum neler yapmaya müsait ise, onları yapmalıyım. İşte, sizin -Allah’ın izniyle- yaptığınız şey de o; hem erkekler ile, gençler ile, hem bu hemşirelerimiz ile, sizin annelerimiz dediğimiz anneleriniz ile…

Bir gün bu mesele tabii bir hal alınca -belli bir dönemde o himmetlerin, o okul açmaların, o üniversitelerin, o üniversiteye hazırlık kurslarının, bu insanların ablaları ile, bunların ağabeyleri ile gerçekleştirildiği gibi, realize edildiği gibi- bunların da daha büyük şeyleri realize edeceklerine inanıyorum. Şu anda dünyanın değişik yerlerine serpiştirilmiş olma mevzuu, esasen Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) hem bir isteğinin, hem de bir gâye-i hayalinin realize edilmesi açısından önemli bir adım gibi geliyor bana. Madem Allah saçtı, savurdu; işte üslupta hata etmeden, anlatacağınız şeyleri anlatmalısınız; bu pozisyonu iyi değerlendirip anlatmanız lazım. Herkes duydu, bu bir fırsattır. Dolayısıyla nâm-ı celîl-i Muhammedî’nin -Kendi buyurduğu gibi- ism-i şerifleri, güneşin doğup-battığı her yerde bir bayrak gibi dalgalanacak.

Evet, böyle bir gâye-i hayale insanın kendini salması lazım; Allah, onu mutlaka deryaya ulaştırır. Sonra o da yolunu bulur oradan, bu defa buhar olur havaya çıkar damlalar halinde; pozitif-negatif yan yana gelir, yine yağmur damlalarına dönüşür, yine yerin bağrına akar; yine insanlığın imdadına koşar, nebatatın imdadına koşar, yine çağlayan olur, yine deryaya akar… Hani tıpta bir tabir vardır: “Fâsid daire”; şimdi “kısır döngü” diyorlar. Buna karşılık biz de buna “sâlih daire” diyoruz, “doğurgan döngü”; evet öyle bir şeye vesile olur, Allah’ın izni-inayeti ile.

   Beslenme kaynaklarımıza bir kere de günümüzün şartları ve ihtiyaçları açısından odaklanmalıyız!..

Belki zaruretler karşısında “Yahu biraz daha dişimizi sıkıp bazı şeyleri mütalaa etmemiz lazım; Siyer felsefesine bakmamız lazım; Efendimiz’in hayat-ı seniyyesini bir kere daha gözden geçirmemiz lazım; Risaleler’e bir kere daha baştan bakmamız lazım; bu asrın, bu çağın sözcüsü; dolayısıyla çağın derdini en iyi keşfeden insanlardan birisi, o.” demeliyiz. Günümüzün nesilleri de o türlü şeyleri mütalaa etme zaruretini hissedeceklerdir; sorumlulukları, o insanları bu türlü şeylerde derinleşmeye sevk edecektir, zorlayacaktır; kendilerini mecbur hissedeceklerdir.

Ben bunu Komünizmin revaçta olduğu belli bir dönemde, Türkiye’de hep yaşadım. O kürsülerdeki o konuşmalara şahit olmuşsunuzdur. O gençler, bazıları abdestsiz-mabdestsiz, camiye gelirlerdi; böyle hep sorular sorarlardı; irticali, verilen cevaplardı onlar. Ee şimdi de, buradaki insanların dertleri, problemleri nelerdir? Dolayısıyla onlara makul ve onları ürkütmeyecek-kaçırmayacak şekilde cevap vermek için fikir cehdi ortaya konmalı. Günümüzde düşünen insanlar ne demişler, tabii onlara müracaat edeceğiz, bakacağız. Esasen zaman, şartlar, konjonktür, o insanları, bir yönüyle yaptıkları işe kendilerini ehil hale getirmeye zorlayacaktır. Bazılarının belki arkadan ittirmeye ihtiyaçları olur: “Kabiliyetin var, donanımın var, maşallahın var; maksadını da çok rahat ifade ediyorsun; böyle Firdevsî’yi okuyormuşsun gibi geliyor konuştuğun her şey, insanı bayıltıyor.” Böyle kabiliyetler var ise, bunları pozitif şeylere biraz arkadan ittirmek lazım, dürtmek lazım.

Dünyanın, bu sesi-soluğu duymaya ihtiyacı var. Çünkü eskiden beri bazıları zaten Müslümanları terörist görüyorlardı; şimdi dünyanın değişik yerlerinde Müslümanlığı, onun kaderini temsil eden insanlar, ona doğrudan doğruya “terörist” dedirttiler, Müslümanlığa “terörist” dedirttiler. Onun böyle olmadığını, onun esasen hümanizmin üstünde çok önemli semâvî bir din olduğunu anlatmak lazım. İnsanların o mevzuda kendi ihtiyarları ile seçeceği bir yolu seçmiş oldukları, kendi ihtiyarları ile yaşayacakları şeyleri yaşıyor bulundukları anlatılmalı. Hepsi, bu; hür irade ile, adalet mülahazası ile, hürriyet düşüncesi ile yapıyorlar. Bunun için, sistem ona göre sergilenmeli, adeta bir ütopya oluşturulmalı.

   Entegrasyon

Bunda da belki en başta gelen şey, entegrasyon. Bulunduğumuz ülkede, kılığımız ile, kıyafetimiz ile, saçımız ile, sakalımız ile bir farklılık arz ederek din-i mübînin emirleri çerçevesinde yapacağımız şeyleri yaparız; hemşirelerimizin şu anda yaptıkları gibi, sizin yaptıklarınız gibi.

Fakat, hatta belki böyle bir şey (cübbe) ile görünme… Beni böyle görseler, yadırgamazlar veya burada mâbed gibi bir yerde görünce yadırgamazlar ama hayatın içinde böyle olduğunuz zaman yadırgayabilirler. Bence detaya ait bu meselelere takılıp kalmamak lazım; yoksa usulde kayba uğrarsınız.

Entegrasyon çok önemlidir. Aklı başında olan insanlar, genç nesiller, kadın-erkek hepsi, şebâben ve şuyûhen (genciyle ve yaşlısıyla) entegrasyonda kusur etmemeliler. Öyle ki o insanlar, “Bunlar bizden!” falan demeliler. Ancak konuştuğunuz zaman “Yahu siz, bizden değilmişsiniz!” falan diyebilmeliler. Bunun gibi…

Fakat bir diğer taraftan da bu kadar yakın durduğunuz zaman, bir asimilasyon yılanı, çıyanı baş gösterebilir bu mevzuda. Bu da daha ziyade -zannediyorum- böyle bir kısım hevâ-i nefsine uymuş gençler için, çocuklar için tesirli olur.

   Asimilasyona Karşı Surlar

Buraya gelen Amerikalı akademisyenlerden birisi -Efendimiz’i de tanıyor, “Peygamber” olarak biliyor, “Muhammedun Rasûlullah!” diyor, sallallâhu aleyhi ve sellem- bize yalvarırcasına dedi ki: “Aman hocam, ne olur, Allah aşkına!.. Bakın, buraya gelmişsiniz; erimeyin bu toplum içinde!.. Ne iseniz, öyle devam edin!” Siz de duydunuz, değil mi? Evet, yalvardı, yalvarırcasına konuştu; arkadaşlar da şahit burada. “Sizden evvel gelenler, değişik yerlere dağıldılar; fakat immün sistemleri zayıftı, mukavemet edemediler; o çağlayana kendilerini saldılar, bir daha da kenara çıkmaya fırsat bulamadılar.” Yalvardı bize burada.

Şimdi onun için de esasen, birinci mesele, entagrasyon; ikincisi de asimilasyona karşı seralar oluşturma.

Bunun çâre-i yegânesi; mümkünse kabiliyetli, donanımlı, idealist, esasen kendini bu işe adamış insanları yönlendirmek, tayin etmek. Bizim bulunduğumuz bölgede/ülkede yok ise, başka yerlerde olan insanları transfer etmek lazım; kabiliyetli, donanımlı o adanmış insanlara, o işi yaptırmak lazım.

Bütün bunların yanında bir de bir araya geldiğimiz zaman, “Sohbet-i Cânân”. “Keşke sevdiğimi sevse, kamu halk-i cihan / Sohbetimiz her zaman sohbet-i Cânân olsa.” dediği gibi şâirin. Bence mesele Allah ile, Peygamber ile başlamak, dinimiz ile başlamak, “şartlandırmak” o insanları… Âdetâ onları duymaya içlerinde hâhiş uyarmak, istek uyarmak, hepsini teşne hâle getirmek… Öyle ki, keşke şu ufka ulaşılsa: “İstanbul’u fethedecekmişiz!” Bu tâlî derecedeki bir iş, ne olacak!.. Esas önemli olan şey nedir? Cenâb-ı Hakk’a imanı, Efendimiz’e imanı gönüllerde ihya etmektir. Gerçek diriliş, odur, gerçek “ba’s-u ba’de’l-mevt” odur. Üstad Necip Fazıl, o tabiri kullanırdı, “ba’s-u ba’de’l-mevt” tabirini kullanırdı. Ba’s-u ba’de’l-mevt… Bütün dünyevî meseleleri tâlî bir mesele haline getirmek; onda öyle yoğunlaşmak ki, gönlü tamamen ona bağlamak…

Hakikaten gönlümüzü ona bağlamalıyız; böylece bir gün belki biz de onu tabiatımıza mal ederiz. Buyuruyor ki Efendimiz: “Sizin cismanî hazlardan lezzet aldığınız gibi, Ben, Rabbime karşı teveccüh ve ibadetten lezzet alıyorum!” Bu, işin tabiata mal olması; insan tabiatının, manevî anatomisinin bir buudu/derinliği haline gelmesi demektir. “Manevî anatomi” nedir? İnsanın vicdanı, kalbi, hissi, ihsasları, iradesi, şuuru, idraki; bu, “maddî anatomi”mizin yanında. Bunun bir derinliği haline getirmek lazım onu; bir yönüyle sürekli -o “dürtü” tabirini bu büyük şeylerde kullanmak doğru değil fakat karşılığında başka kelime bilemediğim için- o dürtü ile hareket etmek lazım. Yani, delillere bakarak değil artık; tabiatımıza öyle sinmiş, öyle içtenleştirilmiş ki… Mesela namaz vakti olunca, ezan-ı Muhammedî’yi duymadan hemen harekete geçmeli; hep kalbimiz, kulağımız mâbette olmalı; “Yahu bir gelseydi, şu; bir secdeye kapansam, içimi bir kere daha Rabbime dökseydim!” falan demeli. Bu hale getirme meseleyi…

Bu, birden bire olmaz. Meselenin tâlibi/râgıbı olursanız, bir gün o zirveye ulaşırsınız. مَنْ طَلَبَ وَجَدَّ، وَجَدَ “Bir insan, bir şeyin arkasına düşer ve ciddiyet ile onu takip ederse, talep ederse, mutlaka umduğuna nâil olur.” Diğer bir söz, atasözü yine, Arapça: مَنْ جَالَ، نَالَ “Bir insan, kendisini cevelana salar ise, bir şeyin arkasına takılır ise, sürekli küre-i arzın güneş etrafında dönüp durduğu gibi, o gâye-i hayâlin etrafında döner-durur ise, mutlaka bir gün umduğuna, hayal ettiği şeye -Allah’ın izni ve inayeti ile- ulaşır.”

Bu açıdan özellikle o tatil aralıklarını genç nesillere karşı, kadın-erkek çocuklara karşı bu surette değerlendirmek suretiyle, burada bir kayıp yaşamayız, Allah’ın izni-inayetiyle. Bir taraftan entegrasyon gerçekleşmiş olur; bir diğer taraftan da başka zeminlere kaymanın önünü bizim oluşturduğumuz seralar ile engellemiş oluruz, Allah’ın izni-inayetiyle.

Fakat, bunlar ara vermeden yapılmalı!.. En kötü şartlarda, hatta darbelerin olduğu dönemlerde, -arkadaşlar bilirler- arkadaşları rehabilite etme adına, belki moralize etme adına hep kamplar yapılıyordu. Askerler basıyorlardı o kampları ama günümüzdekiler gibi insafsız değillerdi. Basıyorlardı, bir şey değil, götürüp istintak ediyorlardı; bazen hemen bırakıyorlardı, bazen de belki bir-iki ay yatan oluyordu. Böyle “müebbed” filan yoktu o zaman. Evet, o tehlikeli günlerde dahi hakikaten okuma kampları, programlar artırıldı; zannediyorum bütün Türkiye’ye de yayıldı, her yerde yapılmaya başlandı. Sonra o mevzuda da modernizasyona geçildi, bu defa otellerde-motellerde yapılmaya başlandı.

Kim bilir, gelecek, bu gidişle, daha neler vadediyor; şimdiden kestirmek mümkün değil. Burada öyle donanımlı yetişmiş, aynı zamanda immün sistemi gelişmiş nesillerle… Mukavemeti gelişmiş, artık her türlü mikroba karşı vücudunun bir mukavemeti var; mikrop, kendini vücuda salınca, kendi kendini tehlikeye atmış oluyor; âdetâ sürekli antibiyotik alıyor gibi bir şey oluyor, Allah’ın izni-inayetiyle.

Burada yetişmiş nesiller öyle mukavemetli olacak. Bunu göreceksiniz!.. Biz gideriz öbür tarafa da geldiğiniz zaman sorarım ben size, “Nasıl oldu diye!” İnşaallah. Cenâb-ı Hak, beni size bağışlasın, orada bir araya getirsin inşaallah.

Evet, bu da meselenin diğer bir yanı idi; burada kendimizi, neslimizi korumak için bunları dedim. Sözü uzattım, baş ağrıttım; hakkınızı helal edin.

Cenâb-ı Hak, içtenliğiniz ile, vicdan enginliğiniz ile sizi pâyidar eylesin! Çok önemli hizmetlere vesile kılsın, Hizmet’te birlerinizi bin eylesin!..

   Hazımsızlık ve Kıskançlıklar

Bazı kesimlerin Hizmet gönüllülerine karşı antipati duymalarının önemli sebeplerinden birisi de haset ve kıskançlıktır. Nitekim bir zaman bana üç sayfalık mektup yazan bir zat sanki koskocaman dünyada hizmet yapılacak başka bir alan kalmamış gibi, “Öyle bir alan işgali var ki başkalarına hiç alan bırakılmıyor.” demişti. Hâlbuki insanlığın problemlerine çare bulunacağı ve onlara hak ve hakikatin anlatılacağı dünyada bir sürü yer var. Afrika’ya gidin, Uzak Doğu’ya gidin, Çin’e gidin, Rusya’ya gidin, Amerika’ya gidin. Nereye giderseniz gidin ve siz de zengin kültür dünyanızı onlara taşımaya ve onların da zenginliklerinden istifade etmeye çalışın. Dünyada tohum saçılabilecek ve meyve alınabilecek o kadar çok bakir alan var ki!

Bu yapılmayıp açıktan açığa ortaya konulan hizmetlerden şikâyet edilmesi, sinelerdeki hazımsızlığın ne kadar büyük olduğunun göstergesidir.  Demek ki onlar kendi aralarında da bu tür mevzuları konuşuyor ve yapılan hizmetlerden duydukları rahatsızlığı dile getiriyorlar. Hazımsızlık ise insana küfrün bile yaptırmadığı tahribatı yaptırabilir. Bazı hazımsız kimseler size karşı gösterilen teveccühü kırmak ve tesir alanınızı daraltmak için ellerinden geleni yapar, her türlü yalan, iftira ve karalamaya başvururlar. Hatta sizinle uzaktan yakından hiçbir alâkası olmayan bir kısım suçları bile size mâl etmeye çalışırlar. Sizi devletle karşı karşıya getirmeye ve sanki devlet düşmanıymışsınız gibi göstermeye çalışırlar.

Şimdiye kadar çok defa bu tür gailelerle karşı karşıya kalındığı gibi maalesef şimdilerde de bunlara maruz kalınıyor. İnsanlardaki rekabet duygularını ve kıskançlıkları kırmaya gücümüz yeter mi yetmez mi bilemiyorum. Fakat biz, bize düşeni yapmakla sorumluyuz. O da, oldukça şeffaf hareket etmek, hiç kimsenin gıpta damarını tahrik etmeme adına son derece hassas olmak, dahası hedeflerimizi başkalarının hedefi hâline getirerek yürüdüğümüz yolu onlara da açmaktır. Everest Tepesi’nin üzerine mi çıkmak istiyorsunuz, size haset eden farklı düşünceden insanların da elinden tutarak, “Gelin beraber çıkalım.” deyin. Ayrı-gayrı gütmediğinizi ortaya koyun. Dahası farklı düşüncelere sahip olan insanların size katkısı olabileceğini unutmayın. Meseleyi sadece falana filana bağlamak suretiyle İslâm’ın ortaya koymuş olduğu genişliği daraltmayın. Hedefe ulaşma adına önünüzde duran çok geniş yolları patikaya çevirmeyin. Yoksa takılır yollarda kalır ve varmanız gerekli olan yere varamazsınız.

Özellikle bazı kimselerle Kur’ân ve Sünnet’in muhkemâtı etrafında bir araya gelebiliyorsanız, detay sayılabilecek bir kısım mevzularda ihtilaf ve çatışmalara girmeyin. Herkesin yürüdüğü yola, takip ettiği usule fevkalâde saygılı olun. Saygı, sihirli bir anahtardır. Siz başkalarına karşı saygılı olursanız başkalarında da size karşı saygı hislerini tetiklemiş olursunuz. Başkalarına karşı saygısızca davranırsanız bir yönüyle kendi değerlerinize saygısızca hücum edilmesine sebebiyet vermiş olursunuz. Hatta onlara karşı takdir hislerinizi dile getirin. Bunu da birilerini idare ediyor olma mülâhazasıyla değil inandığınız ve içinizden öyle geldiği için yapın. Sizi çok farklı zamanlarda çok farklı vesilelerle elli defa dinlediklerinde hep aynı sesi duysunlar. İşte bu sizin samimiyetinizi gösterecektir. Çünkü bir şeyi söylemekle onu devam ettirmek ve tabiata mâl etmek ayrı şeylerdir.

Elbette bunu yaparken çok zorlanacağınız yerler olacaktır. Başkalarının yürüdüğü yol sizin anlayış ve fıtratınıza ters gelecektir. Bazen işin içine bencillikler girecek ve hatta bu bencillikler aidiyet mülâhazasıyla daha sağlam ve sarsılmaz hâle gelecektir. Fakat bilmelisiniz ki iradenizin hakkını vererek bu tür zorlukları aşmanız, size nahoş gelen durumlara katlanmanız, hatta icap ettiğinde iki adım geriye çekilmeniz bir taraftan size ibadet sevabı kazandıracak, diğer yandan da muhataplarınıza “Bunlarla yol yürünür, bunlarla aynı sofraya oturulur.” dedirtecektir. Dahası uzun yıllar sizden bir yanlışlık görmeyen insanlar size güvenmeye ve itimat etmeye başlayacaktır.

Çok tekrar edildiği gibi Allah’a giden yollar, mahlûkatın solukları sayısınca çoktur. Bu, fıtratın gereğidir. Eğer ana konularda ittifak etme imkânı varsa teferruatta ihtilafa düşmek cinayettir. Eğer siz en güzel yolu takip edeceğim diye birilerinden kopuyorsanız o zaman büyük bir yanlış içindesiniz demektir. Çünkü Hazreti Üstad’ın ifadesiyle söyleyecek olursak kendisinde ittifak edilen hasen (güzel), ihtilafa düşülen ahsenden (en güzel) daha güzeldir. Bu itibarla vifâk ve ittifaka çok ihtiyaç duyulan günümüzde sinlerdeki haset veya tenâfüs duygularının ele alınarak, yoğrularak makul bir çizgiye çekilmesine ve ihlâs kalıbı içinde ortaya konmasına ciddi ihtiyaç vardır. Yoksa siz ne kadar fedakârlık ve adanmışlık duygusuyla hareket ederseniz edin, bu prensiplere dikkat edilmediği takdirde yol güzergâhı tehlikeye atılmış ve hiç beklenmedik şekilde trafik kazalarının yaşanmasına sebebiyet verilmiş olacaktır. Sonra da iki yıllık bir yolu kat edebilmek için on yılınızı harcamak zorunda kalacaksınız.

   Münafıkların Fitne ve Fesatları

Bütün bunların yanında sürekli fitne ve fesat tellallığı yapan münafıkların rollerini de göz ardı etmemek gerekir. Eğer onlar, din ve diyanetinizden, yol ve yönteminizden, büyüme ve inkişafınızdan dolayı size karşı antipati duyuyorlarsa, sürekli sizin aleyhinizde bir kısım entrikalar çevirecek, komplolar hazırlayacaklardır. Bugüne kadar dine karşı tavır alan, ülkemizin genel yapısını bozmak ve onu bir kargaşanın içine çekmek isteyen ve sürekli ülke insanları içerisinde ihtilaf ve iftiraklar çıkaran insanların varlığı hiç eksik olmamıştır. Kötülük düşüncesine kilitlenmiş bu tür insanlar, ülkeye faydası dokunan olumlu her hamle karşısında rahatsızlık duyacak, bunu bozmak ve bulandırmak için ellerinden gelen her şeyi yapacaklardır.

Onlar, bazen yönetimdeki insanların kulağına sizin aleyhinizde uydurdukları bazı şeyleri fısıldayarak, bazen aleyhinizde ürettikleri bir kısım argümanlarla sizi maşerî vicdanda suçlu gibi göstererek, bazen de değişik kesimlerden insanları sizin aleyhinizde kışkırtarak sürekli faaliyetlerde bulunacaklardır. Hatta çıkardıkları bu tür fitnelerle amaçlarına ulaşamazlarsa bu sefer toplumdaki iki farklı kesimi karşı karşıya getirip birbiriyle çatıştırmaya çalışacak; bir kesim diğerini yok ettikten sonra onlar da bunun tepesine bineceklerdir. 

Onların bütün bu işleri yapmak için özel olarak kurdukları think-tank kuruluşları ve strateji merkezleri vardır. Oralarda sürekli kendileri gibi düşünmeyen insanların nasıl haklarından gelineceğiyle ilgili plân ve projeler üretirler. Onlar hakkında türlü türlü yalan ve iftiralar uydururlar. Öyle ki bu tür insanların ortaya çıkardıkları fitne ve fesat rüzgârları -daha doğrusu fırtınaları- devletleri bile yıkabilir. Çünkü tamire nispetle tahrip çok daha kolaydır.

Burada şunu da ifade etmek gerekir ki hizmet aleyhine dile getirilen mevcut iddiaların hepsinin altı boştur. Bunlar tamamen iftira ve karalamalardan ibarettir. Esasında bunların doğru olmadığını bu iftiraları atanların kendileri de biliyorlar. Hele hizmet insanlarına terörist deme ve onları vatan haini gibi gösterme tamamen onlara karşı duyulan kin ve öfkenin eseridir. Çünkü Hizmet hareketi içerisinde bulunan ve dünyanın dört bir yanına sevgi mesajları ile giden insanların arasından bugüne kadar şiddete başvuran ve suça bulaşan hiç kimse çıkmamıştır.

Bırakın şiddeti, terörü, silahı; yanlarında bir çakı bile taşımadıklarını bu iftiraları atanlar da gayet iyi bilmektedirler. Sevgiye kilitlenmiş olan bu insanlar bilerek bir karıncaya basmazlar. Bunca tahrik ve baskıya rağmen hizmet insanlarının bugüne kadar çizgilerini korumuş olması ve hiçbir şekilde sokağa dökülmemesi de onların masumiyeti adına yeterli bir delildir. Ve yine neredeyse yarım asırdır ortada olan ve farklı alanlarda faaliyet gösteren Hizmet gönüllüleri, değişik gizli servisler tarafından takip edilmesine rağmen bugüne kadar onlar aleyhinde tespit edilmiş herhangi bir suça rastlanmamıştır. Bunun için de dünyanın birçok ülkesinde Hizmet gönüllüleri tarafından kurulan müesseselerin bugüne kadar faaliyet göstermesine izin verilmiştir.

Fakat bütün bunlara rağmen, zikrettiğimiz/zikretmediğimiz muhtelif sebeplerden dolayı Hizmet gönüllülerine düşmanlık yapan bazı kesimler, bir kısım uydurma deliller üretiyor, “bitirme plânları” hazırlıyor ve tatbikata koyuyorlar. Milletin geleceğine, ülkenin menfaatine, dinin esaslarına, cumhuriyet ve demokrasinin gereklerine ve dünya huzurunun sağlanmasına ters hiçbir faaliyeti olmayan, bilakis bunları sağlamak için çalışan, bunları destekleme ve geliştirmeyi hayatına gaye edinen hizmet erlerinin yaptıkları faaliyetleri bitirmek için olanı çok farklı gösterme gayreti içindeler. Bu yüzden bize düşen en önemli vazife, tekrar tekrar bunların anlatılmasıdır.

   Yola Devam

Başkaları kötülük adına her ne yaparsa yapsınlar, bunlar, -Akif’in ifadesiyle- Allah’a inanmış, hikmete râm olmuş, sa’ye sarılmış ve bu sayede gerçek yolunu bulmuş insanları tereddüde sevk etmemeli, şaşırtmamalı ve duraksamalarına yol açmamalıdır. Gerek milletimiz gerekse dünya insanlığı adına güzel neticeler vaat edecek bir yolda yüründüğüne inanılıyor, yolun her menzilinde durup bir kere daha genel kıstaslar ve evrensel değerler açısından bulunulan yerin doğru olup olmadığı test ediliyor ve yanlış bir şey yapılmadığı görülüyorsa, sağdan soldan gelen lakırdılara kulak asılmaması ve paniğe girilmemesi gerekir.

Nitekim Hz. Nuh taşlanmış, Hz. Hûd tehdit ve tazyiklere maruz kalmış, Hz. Salih ölümle tehdit edilmiş, Hz. Musa vatanını terk etmek zorunda bırakılmış, Hz. Mesih çarmıha gerilmek istenmiş, Hz. Zekeriya testere ile biçilmiş ve daha nice peygamber nice zulüm ve baskıya maruz kalmıştır. Fakat onlardan hiçbirisi yürüdüğü yoldan geriye dönmemiştir. Allah’ın en şerefli kulları, kendilerini çekemeyen ve dine karşı düşmanlık yapan zalim ve mütecavizler tarafından akla hayale gelmedik eziyetlere maruz bırakılmışsa, onların yolunu takip eden kutluların bundan kurtulmaları mümkün değildir.

Zira bir hadis-i şeriflerinde Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: يُبْتَلَى الرَّجُلُ عَلَى قَدْرِ دِينِهِ فَمَنْ ثَخُنَ دِينُهُ ثَخُنَ بَلَاؤُهُ وَمَنْ ضَعُفَ دِينُهُ ضَعُفَ بَلَاؤُهُ “Herkes dinî yaşantısının kadrine kıymetine göre belalara maruz kalır. Dini güçlü olanın maruz kaldığı bela da güçlü; dini zayıf olanın maruz kaldığı bela da zayıf olur.” (Hâkim, el-Müstedrek 1/99)

Bu açıdan insanlığın geleceğini ihya etme vasıtasıyla Allah’ın rızasına ulaşmayı hedefleyen adanmışlar, yolun herhangi bir yerinde ölüm çukurlarına da atılsalar neticede kazanmış sayılırlar. Bu açıdan onlar, yürüdükleri yolun bir yerinde kaldırılıp dünyadan ukbâya atılmalarına değil, asıl kendilerine bu zulümleri yapan insanların ahiretlerini mahvetmelerine üzülmelidirler. Abdullah İbn Zübeyr, Haccâc tarafından asıldığında onun annesi Esma Validemiz, Haccâc’ın karşısına çıkar ve sarsıcı bir konuşma yapar. Söylediği sözlerden birisi de şudur: “Haccâc! Sen oğlumun dünyasını mahvettin ama o senin ahiretini mahvetti.” İşte bizi üzen de bu olmalıdır.

Ayrıca siz ne kadar hoşgörü ve sevgi derseniz deyin, şeytanın kapıkulları olan ve onun yönlendirmesiyle hareket eden bazı kimselerin size düşmanlıktan vazgeçmeyeceğini de görmezlikten gelmemeli, temkin ve teyakkuzla yolunuza devam etmelisiniz. Allah size lütuflarda bulundukça Allah ve peygamber düşmanlarının bu mevzuda rahatsız olacağını ve tertemiz hizmetleri kirletme istikametinde bir kısım komplolar çevireceğini hiçbir zaman kulak ardı etmemelisiniz. Aslında hizmet adına yapılan işlere bakıldığında Allah katından kovulmuş olan şeytandan başkasının bunlardan rahatsız olması mümkün değildir. Ne var ki şeytanın da çok temsilcileri vardır. Bunlar her zaman kötülük yapabilirler. Bu açıdan yılmadan ve paniklemeden yola devam etmenin yanı başında fevkalâde basiretli davranmalı, tedbir ve temkinle hareket etmelisiniz.

Bu kadar geniş bir dairede bu işlerin ferdî mülâhazalarla halledilmesi mümkün olmadığı için de mutlaka meselelerinizi istişareye ve kolektif şuura bağlı olarak götürmek zorundasınız. Haybet ve hüsran yaşamak istemiyorsanız en küçük meselelerinizi bile meşverete sunmalı ve oradan çıkan kararlara bağlı kalmalısınız.

   Muhasebe

Son olarak hemen her zaman tekrar ettiğimiz bir hususu bir kere daha hatırlatmakta fayda görüyorum. Üstad Hazretleri bir yerde ehl-i dünyanın kendisine saldırmasının sebebi olarak, içinden geçen ve kendince doğru bulmadığı duyguları gösteriyor. Bizim de mutlaka bu konuda nefsimizi muhasebeye tâbi tutmamız gerekir. Allah rızasına kilitlendiğimizi ve onun en büyük vesilesi olan i’lâ-i kelimetullah gibi çok yüce bir gayeye bağlandığımızı söylüyoruz. Acaba baştaki bu duygu ve düşünceyi sürekli olarak hayatımızın her ânında koruyabiliyor muyuz? Acaba aklımızın köşesinden azıcık dahi olsa dünyanın nimetlerinden faydalanma ve dünyada rahat etme mülâhazaları geçiyor mu? Acaba gelecek adına bir kısım beklentilere girmek suretiyle şe’n-i Rubûbiyetin gereğine karışıyor muyuz? Acaba yapılan hizmetlerin genişliğine bakarak ve bunları bir güç kaynağı gibi görerek dayanılıp güvenilmesi gereken asıl güç kaynağını, yani Zât-ı Ulûhiyet’in havl ve kuvvetini unutuyor muyuz?

Soruları artırmak mümkündür. Siz bunların daha ötesini de düşünebilir ve kendinizi bu zaviyeden sorgulayabilirsiniz. Çünkü bir şeyi ifade etme başkadır, öyle olma başka. Eğer bu konularda herhangi bir eksik ve hatanız varsa tokat yiyebilirsiniz. Dolayısıyla yapmanız gereken şey, günah işlemiş gibi bir an önce Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ederek tevbe ve istiğfarda bulunmaktır. Hiçbirimiz müzekkâ (arınmış, tertemiz) olmadığımıza göre duygu ve düşüncelerimizin her zaman temiz kaldığını iddia edemeyiz. Tıpkı değirmen taşları arasından çıkan ve ambara dökülen unun bir kısmının dışarı gitmesi gibi bizim düşüncelerimizin bir kısmı da istemediğimiz yerlere akabilir. Şeytan da bu boşluğumuzdan istifade ederek bir kısım insanları aleyhimize sevk edebilir. Bu aynı zamanda Allah’ın bize verdiği bir cezadır.

Bu itibarla, Allah’la münasebetimizde hiçbir boşluk kalmamasına çok dikkat etmeliyiz. Sık sık kıvamımızı koruyup koruyamadığımızı kontrol etmeli ve eğer varsa bir kısım eksik ve gediklerimiz bir an önce onları tamir etmeliyiz. Eğer biz, bize düşeni yapar ve O’nunla irtibatımızı güçlü tutarsak, O da bizi düşmanların her türlü saldırı ve zulmünden muhafaza edecektir. Eğer biz nefis ve şeytanımızın belini kırabilirsek aleyhimizde olan kişilerin düşüncelerinin de beli kırılacaktır. Çünkü birilerini aleyhimizde kışkırtan onlardır. Kısacası biz, bir iç deformasyona maruz kalmadığımız sürece Allah da nimetlerini devam ettirecektir.

   Soru: İlk günden beri sevgi, hoşgörü, fedakârlık ve adanmışlık yolunda devam eden bir hareket aleyhinde sürekli bir kısım itham, iftira ve hatta hakaretlerin dile getirilmesinin sebepleri ve bunlar karşısında yapılması gerekenler nelerdir?

   Cevap: Öncelikle, değişik vesilelerle üzerinde durulan bir konuyu bir kere daha hatırlatma lüzumu duyuyorum. İster hareket ister cemaat ister camia ismine her ne denilirse denilsin dünyanın dört bir tarafında devam eden eğitim, kültür ve yardım hizmetlerinin aidiyet mülâhazasına bağlanarak açıklanması, belirli şahıslara mâl edilmesi veya bunların hiyerarşik ve merkezi bir yapıyla izah edilmesi kesinlikle doğru değildir. Bu tür yorum ve bakışlar meselenin mahiyetini bilmemekten kaynaklanmaktadır. Çünkü günümüzde eğitimsizlik, fakirlik ve çatışma gibi insanlığın en önemli düşmanlarına karşı ciddi bir mücadele verme ve aynı zamanda insanlığa insanca yaşama yollarını gösterme adına yapılan faaliyetlerin tamamı beğenilen, takdir edilen ve makul bulunan bir mefkûre etrafında bir araya gelmiş fedakâr gönüllerin eseridir.

Nasıl ki Cuma namazı kılma, Kâbe’yi tavaf etme veya Arafat’ta vakfede durma gibi bazı ibadetler aynı hedefe yürüyen, aynı duygu ve aynı mefkûreye sahip olan insanları camide, Arafat’ta veya Metaf’ta bir araya getiriyorsa, hizmet gönüllülerini belirli faaliyet ve projeler etrafında bir araya getiren faktör de duygu ve düşünce birliğidir. İçi insanlığa hizmetle dolu olan ve güzel bir gelecek hayaliyle oturup kalkan bir kısım adanmış ruhlar, düşündükleri ve hayal ettikleri hizmetlere dair herhangi bir yerde küçük bir oluşum gördükleri anda kendilerinin de bu işin içinde yer alması gerektiğini düşünüyor ve yapılan hizmetlere destek olmaya başlıyorlar.

Hususiyle daha önceden bu kervana katılmış olan ve hiçbir beklentiye girmeden hayatını hizmete vakfeden insanların samimiyetleri, güvenilirlikleri, ümitleri, aşk u şevkleri çoklarını bu işin içine çekiyor. Yani bugüne kadar ortaya konulan hizmetlerin, yüce ahlâkî vasıflara sahip olan ve insanlığa hizmetten başka hiçbir beklentisi bulunmayan gönüllüler tarafından yapılması, başkaları için de önemli bir referans teşkil ediyor ve onları da bu faaliyetlere sahip çıkmaya teşvik ediyor.

Nitekim günümüzde farklı farklı kültürlere, ırklara ve hatta dinlere sahip insanların hizmet faaliyetlerini kabullenmeleri ve ona destek olmaları da meselenin çapının ne ölçüde genişlediğini göstermektedir. Her ne kadar işin başlangıcında ortaya konulan hizmetler beş-on kişiyle başlamış olsa da yapılanların doğru ve faydalı olduğunu gören birçok insan bulundukları yerlerde benzer hizmet projelerini hayata geçirmişlerdir. Farklı bir ifadeyle değişik dünya görüşlerine ve hayat felsefelerine sahip olan çok sayıda insan, hizmetin makuliyeti etrafında toplanmıştır. Bu insanlardan bazıları doğrudan eğitim, kültür veya diyalog faaliyetlerinin içinde vazife ve sorumluluk alırken, bazıları da maddi veya manevi olarak yapılan bu işlere destek vermeye başlamışlardır.

Eğer gerek evrensel insanî değerler gerekse yaşadığımız zamanın şartları açısından yapılanlar doğru ve mantıklı olmasaydı, günümüzde sayısı milyonları bulan bu kadar çok insanın harekete geçmesi mümkün olmazdı. Uzak Doğu’dan Afrika’ya, Orta Asya’dan Avrupa’ya kadar dünyanın dört bir yanında yüzlerce okul açılmazdı. İş adamları elindekini avucundakini talebelere sahip çıkmak için sarf etmezdi. Dünyanın farklı ülkelerinde farklı düşünceden insanlarla diyalog köprüleri kurulamazdı. Bunun mümkün olması için hem sizin mensup olduğunuz dinin temel kriterlerinin hem aklınızın hem de sahip olduğunuz değerlerin yapılanlara onay vermesi gerekir.

Ayrıca, başkaları ne düşünürse düşünsün, bugün oldukça geniş bir dairede devam eden hizmetlerin başarılı olması adına bizim en önemli gördüğümüz faktör, Allah’ın yardım ve inayetidir. Allah bazen çok küçük ve zayıf insanlara çok büyük işler yaptırarak kendi büyüklüğünü gösterir. Bizce yapılan hizmetlere bakıldığında bunun çok açık olarak görülmesi mümkündür. Fakat bu herkes için objektif olmayabilir. Gideceği ülke ve yapacağı işler hakkında henüz ciddi bir bilgi ve tecrübesi olmayan, maddî imkânları oldukça yetersiz, daha üniversiteyi yeni bitirmiş gencecik insanların kısa zaman içerisinde gittikleri ülkelerde okullar açmaları ve ülke halkı tarafından kabul görüp sevilmeleri ancak Allah’ın yardım ve inayetiyle izah edilebilir.

Bazıları sadece yapılan işlerin büyüklüğüne baktıkları hâlde onların arkasında Allah’ın büyüklüğünü görmedikleri için yanlış çıkarımlar yapıyor, kendilerince farklı güç odakları hayal ediyorlar. Zira onların çarpık kriterlerine göre böyle büyük projelerin arkasında mutlaka Napolyon veya Sezar gibi büyük dâhilerin veya önemli düşünce kuruluşlarının yer alması gerekir. Bir başkası, “Değirmenin suyu nereden geliyor?” türünden sorular sorarak veya farklı güç odaklarını işaret ederek zihinleri karıştırmak istiyor. Bunlar, Allah’ın inayetini ve fedakârlığın nasıl büyük bir güç kaynağı olduğunu bilemediklerinden, yapılan bu güzel işlere kuşkuyla bakıyor, hatta bunun da ötesinde bir kısım saldırılarda bulunuyor, karalama faaliyetlerine başvuruyorlar.

Hâlbuki bize göre bütün bunlar öncelikle Allah’ın sevkiyle, inayetiyle, ardından da bu işi makul bulan ve ona gönül veren samimi gönüllerin gayret ve destekleriyle gerçekleşmektedir. Biz inanıyoruz ki Allah’a yakın olduğumuz ve O’nun rızası istikametinde hareket ettiğimiz sürece de O bizi yürüdüğümüz yolda yalnız bırakmayacaktır.

   Vehim ve İhtimallere Göre Hüküm Verilemez

Hizmet gönüllüleri aleyhinde faaliyette bulunan kimseleri yanıltan diğer bir nokta ise onların vehim ve ihtimallere göre hareket etmeleri ve hizmet insanlarını başkalarıyla, belki kendileriyle kıyaslamalarıdır. Bazı insanlar, güç ve kuvveti elde edince bunu bir taraftan kendi maddî imkânlarını ve konumlarını güçlendirme, diğer yandan da kendileri gibi düşünmeyen insanları ezme ve bastırma istikametinde kullandıkları için başkalarının da aynı şeyi yapmasından korkuyorlar. Onlar bir dönemde karanlık yollarla milletin kılcallarına kadar nüfuz ettikleri ve sonrasında da kendileri gibi olmayan insanları idare etme adına bir kısım vesayet sistemleri oluşturdukları için meseleyi tamamen kendi duygu ve düşüncelerine göre değerlendiriyor ve herkese bağrını açmaya açık olan hizmet insanlarıyla ilgili bir kısım gizli ajandalar uyduruyorlar. Haramilikle bazı imkânları elde eden insanlar her ne kadar bir şirzime-i kalilden (küçük bir topluluktan) ibaret olsalar da bunlar tavır ve söylemleriyle geniş kitleleri de etkiliyor ve onların da zihinlerini bulandırıyorlar.

Mesela kendileri gibi düşünmeyen insanların devlet içerisinde önemli vazifelere gelmelerinden ciddi rahatsızlık duyan ve onları iflah etmek istemeyen bazı kimseler hizmet gönüllülerinin devlete sızdığından ve devlet içerisinde kadrolaştığından bahsediyorlar. Hâlbuki bu devletin vatandaşı olan herkesin -hak ettikten sonra- devlet içerisinde istediği görevi alma hakkı vardır. Bunun aksini iddia etmek ayrımcılıktır. Nitekim ben 40-50 sene önce açıktan açığa cami kürsülerinden bunu ifade ettim. Dedim ki, “Niye bu ülkenin dindar insanları çocuklarını sadece Kur’ân kurslarına, imam-hatip okullarına ve ilâhiyat fakültelerine gönderiyorlar? Bu ülkenin başka okulları yok mu? Neden çocuklarınıza tıp tahsili yaptırmıyorsunuz? Neden fizik, kimya gibi fen bilimleri okutmuyorsunuz? Niye çocuklarınızı mülkiyeye, adliyeye, emniyete ve askeriyeye yönlendirmiyorsunuz? Bu ülke, bizim ülkemizdir. Bu okullar da bizim okullarımızdır. O hâlde bu ülke insanı çocuklarını faydalı gördüğü bütün alanlara yönlendirmelidir.”

Ben bu gibi düşüncelerimi cami kürsülerinde çok rahatlıkla ifade ettim. Bugün de olsa yine aynı şeyleri söylerdim. Fakat buna rağmen birileri hâlâ sızmadan bahsediyorlar. Hâlbuki sızma, yabancı bir unsurun bünyeye gizlice girmesi demektir. Farklı milletlerden olan insanlar bu milletin kaderine hâkim olmak için gizlice onun içine sızabilirler. Fakat ülke insanları kendi okullarına sızmaz, hakkını vererek girer. Bu onun hakkıdır. Öz be öz vatan evlâdı, bütün önemli müesseselerde yer alabilir ve ülkesinin geleceği hakkında söz sahibi olabilir, olmalıdır. Bunun aksini iddia etmek düşünce özrünün bir alâmetidir.

Diğer taraftan, gelecekle ilgili bir kısım vehim ve şüpheler ortaya atmak da oldukça yersiz bir davranıştır. Hizmet gönüllüleri -inşaallah- bugün nasıl hareket ediyorlarsa yarın da aynı çizgilerini koruyacaklardır. Zira bütün insanlığa sevgi ve şefkatle yaklaşma, herkese bağrını açma, hatta can düşmanlarına karşı bile insanlık ve mürüvvetten ayrılmama onların temel düsturlarıdır. Kaldı ki -ille de bir ajandadan bahsedilecekse- onların ajandasında nam u nişanın, makam ve mevkinin ve de dünya saltanatının bir yeri yoktur. Onların talip olduğu tek şey Allah rızasıdır. Onlar, bunun dışındaki bütün çıkar mülâhazalarına karşı kapılarını sıkı sıkıya sürgülemişlerdir.

Aslında bırakalım dünyevî makam ve iktidarları, hizmet eden insanlar yaptıkları hizmetleri uhrevî çıkar düşüncesine bağlamayı bile doğru bulmazlar/bulmamalıdırlar. Mesela bir insan Allah rızası yolunda hizmet ederken o yolda bir kısım sıkıntılar çekebilir; takiplere, sorgulamalara, tehditlere ve sürgünlere maruz kalabilir, hapis ve zindanlara tıkılabilir, vatanını terk etmek zorunda kalabilir… Eğer bütün bunların karşılığında o, “Ben bunlara mukabil Cennet’e talibim.” derse çok ucuz bir şeye talip olmuş olur. Allah rızası dururken ne diye daha aşağısına talip olalım ki! Evet, bir Müslüman dualarında Cennet’i talep edebilir, Cehennem’den uzak kalmayı isteyebilir. Fakat yaptığı hayırlı işleri ona bağlaması, onu gaye-i hayal edinmesi, daha büyük şeyler istemek dururken daha küçüklerine talip olma anlamına gelir.

Şimdi Cennet bile hizmet adına yapılan güzel faaliyetlerin karşısında küçük kalıyorsa bence dünyevî sultanlıkların onun yanında hiçbir değeri olamaz. Dolayısıyla biz, Rabbimizin rızasını elde etme ve Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) ile ahirette birlikte olma dururken, ortaya koyduğumuz hizmetleri dünyevî imkânlara ve makamlara ulaşmak için birer vesile yapmayız. Bu yüzden milletvekili olma, bakan olma, başbakan olma, herkes tarafından parmakla gösterilen biri hâline gelme ve alkışlanma gibi hedefler bizlerden çok uzaktır. Biz, bunlara talip olmayı, bulunduğumuz konumdan aşağıya düşme olarak görürüz. Zira harem dairesine alınan ve sultanla muhatap olma imkânına erişen bir insanın koridordakilerin talip olduğu şeylere talip olması doğru değildir.

   Düşünce Dünyalarının Farklılığı

Aslında gerek Türkiye’de gerekse dünyanın farklı ülkelerinde vazife yapan hizmet gönüllülerinin ortaya koydukları olağanüstü fedakârlıklar çokları tarafından bilinmektedir. Özellikle onlarla yakın teması olan insanların yapılan bu fedakârlıkları görmemeleri ve bilmemeleri mümkün değildir. Nitekim bugüne kadar farklı vesilelerle, henüz üniversiteyi yeni bitiren gencecik insanların, ismini dahi bilmedikleri, yerini haritada bulmakta bile zorlanacakları deniz aşırı ülkelere nasıl gittikleri, oralarda burs ölçüsündeki küçük ücretlerle vazife yaptıkları, hatta bazen onu bile bulamadıkları, okul inşaatlarında bir amele gibi çalıştıkları ve benzeri hususlar onları gören farklı insanlar tarafından defalarca anlatılmıştır.

Onların bu fedakârlıkları sadece kısa bir zaman dilimine de has değildir. Bugün yaşları ellilere, altmışlara ulaşan nice hizmet gönüllüsü hâlâ bu fedakârlıklarını devam ettirmektedir.

Bunca fedakârlığın kalan ömrün daha rahat yaşanması veya bir kısım dünyevî makam ve mevkilerin elde edilmesi adına yapılması mümkün değildir. Çünkü bir kısım dünyalık çıkarların elde edilmesi için bu kadar çile çekmeye ve bu kadar mahrumiyet yaşamaya değmez. Kim kalan ömrünün beş-on senesini rahat yaşayabilmek için bütün bir ömrünü heder eder ki! Demek ki daha önce de ifade ettiğimiz gibi yapılan fedakârlıkların amacı Allah rızasını kazanmak ve uhrevî mutluluğu elde etmektir. Yani fedakâr gönüller başkalarına el uzatmak ve onları fakirlik, cehalet ve iftirak bataklıklarından kurtarmakla kendi kurtuluşlarını ümit etmektedirler.

Ne var ki sizden farklı kültür ortamlarında yetişen ve sizin düşünce dünyanızdan habersiz olan insanların bunu anlamaları mümkün değildir. Onlar, sizinle oturup kalkmadan ve sizin yürüdüğünüz yolun hususiyetlerini bilmeden, yapılan bu fedakârlıkların ne ifade ettiğini anlayamazlar. Çünkü onlar bugüne kadar her fedakârlığı, kendilerine sağlayacağı çıkarı düşünerek yapmışlardır. Dünya için koşan ve bütün ömürlerini onun arkasında tüketen insanların, hiçbir dünyevî beklentiye kapılmadan ciddi bir adanmışlık ruhuyla yapılan hizmetleri anlamaları mümkün değildir. Çünkü onlar, böyle bir şeyi ne düşünmüşler, ne duymuşlar, ne görmüşler, ne de yaşamışlardır.

   Kendimizi Doğru Anlatma

Bütün bunları, onların bu konudaki kuşkularına ve paranoyalarına hak verme ve onları mazur gösterme adına ifade etmiyorum. Bilakis olan biten hâdiselerin doğru okunması ve buna göre yapılacakların doğru tespit edilmesi adına bunları söylüyorum. Zira onlar bunu anlamasalar da biz anlatmaya devam etmeliyiz. Onlar bizden uzak dursalar da biz onlara yakın olmaya çalışmalıyız. Tıpkı Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) yaptığı gibi bir kere, iki kere, üç kere anlatmayı yeterli görmemeli; dördüncü kez, beşinci kez… anlatmaya devam etmeliyiz.

Sizin de çok iyi bildiğiniz gibi Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ebû Cehil diye meşhur olan Amr İbn Hişam’ın ayağına belki elli belki de yüz defa gitmişti. Aslında Ebû Cehil, karakter itibarıyla iman etmesi çok zor olan bir insandı. Zira o, tamamıyla küfür ve dalâlete kilitlenmişti. Oldukça inatçıydı. Kendisini diğer insanlardan üstün görüyor, herkese tepeden bakıyordu. Benî Mahzum’un efendisi olarak bir gün Mekke halkının başına geçeceği günün hülyalarıyla yaşıyordu. Tam bu sırada madde ve manasıyla o toplumu idare edecek bir insanın ortaya çıkması Ebû Cehil’in hazmedeceği bir durum değildi. Esasen Allah Resûlü de (sallallâhu aleyhi ve sellem) bütün bunları çok iyi biliyordu. Çünkü O (sallallâhu aleyhi ve sellem) büyük bir fetânet idi. Ne var ki O buna bakmıyor ve anlatmaya devam ediyordu. Çünkü anlatma O’nun vazifesiydi. Kabul ettirme ise Allah’a aitti.

İşte bu sebepledir ki duygu ve düşüncelerimizi anlatma adına yaptıklarımızı yeterli görmemeli, tekrar tekrar anlatmaya devam etmeliyiz. Nitekim yakın zamanda yanıma gelen önemli bir şahıs, “Henüz hareketi, onun ruh ve manasını bilmeyen farklı kesimlerden çok insan var.” demişti. Demek ki bugüne kadar bu konuda çok ahesterevlik etmişiz. Kendimizi başkalarına doğru bir şekilde anlatamamışız. Gerek sözlerimizle gerekse hâlimizle ne olduğumuzu ortaya koyamamışız. Onların bizi daha yakından tanımasına fırsat vermemişiz. Yapılan hizmetler dikey olarak yükseldiği hâlde onların başkalarına anlatılması yatay kalmış.

Dolayısıyla bu konuda tembellik yapıp ağır davranmamalıyız. Gerekirse tıpkı doksanlı yıllardaki diyalog sürecinde olduğu gibi tek tek şahısların ayağına gitmeli ve onlarla diyaloğa geçmeliyiz. Eğer yürüdüğümüz yolda problemlerle karşılaşmak istemiyorsak yükselme ve genişleme nispetinde alâkadar olduğumuz çevreyi de genişletmeliyiz. Eğer geçmişten tevarüs edilen kaskatı düşmanlıkların, haset ve çekememezliğe kilitlenmiş insanların veya İslâmî terbiye görmemiş bir kısım kimselerin iç içe daireler şeklinde önümüzü kesmesini istemiyorsak; düşmanlıkları kırma, çevre yapma, sempati duyanları çoğaltma ve dostluklar kurma istikametinde sürekli yeni yeni adımlar atmaya devam etmeliyiz.

İstemez misiniz size ait güzelliklerden başkalarının da haberdar olmasını ve bir gün onların da size yol arkadaşlığı yapmasını? İstemez misiniz sizi karalayanlara karşı onların sizi savunmasını? O hâlde kültür ve düşünce farklılığından ötürü bazıları sizi yanlış tanısa ve haksız ithamlarda bulunmaya devam etseler de size düşen vazife, ısrar ve kararlılıkla beklentisizliğinizi, istiğnanızı, ihlâs ve samimiyetinizi, sevgi ve hoşgörünüzü anlatmaya devam etmektir.

Anlatmanın yanında onların sizi daha iyi tanımaları, insanlık adına ne tür duygulara sahip olduğunuzu görmeleri için uzun süre onlarla birlikte oturup kalkmanız gerekir. Şunu bilmelisiniz ki kendinizi insanlara doğru bir şekilde anlatacağınız âna kadar onların sizin hakkınızdaki şüphe ve tereddütleri devam edecektir.

İnsanların size yürüyerek gelmesini istiyorsanız, ilahî ahlâk gereğince siz onlara koşarak gidin. Size bağırlarını açmalarını istiyorsanız, bağrınızı açın onlara karşı. Onlardan bir tebessüm bekliyorsanız öncesinde siz onları gökçek ve mütebessim bir yüzle karşılayın. Kalbinizi herkese açın ki sizin için binlerce kalb açılsın. Gönülleri fethedin ki hiçbir yerde reaksiyon görmeyin. Herkese karşı yakın durun ki insanlar da size yakınlaşsınlar!..

Bütün bunların yanında eğer başkalarının bizi doğru anlamasını ve iyi tanımasını istiyorsak son derece şeffaf ve herkese açık olmalıyız. İçimizdeki samimi duygularımızı her zaman dışarıya vurmalıyız. Fakat bunu yaparken insanların anlayış seviyelerini göz önünde bulundurmalı ve asla üslupta hata etmemeliyiz.

Ayrıca, yapacağımız bütün işleri, bulunduğumuz ülkelerin kanun ve mevzuatına uygun olarak yapmalıyız. Hatta hizmet adına bir adım atmadan önce, bulunduğumuz yerdeki yetkililerle görüşmeli ve onlardan izin almalıyız. Yaptığımız faaliyet ve programlara onları da davet etmeliyiz. Bizi yakından tanımaları adına meclislerimizi herkese açık tutmalıyız. Emniyet ve güven insanı olduğumuzu, bizden kimseye bir zarar gelmeyeceğini herkese göstermeliyiz.

Dolayısıyla başkalarını endişeye sevk edecek ve rahatsız edecek her türlü tavır ve davranıştan uzak durmalıyız. Öyle ki hiçbir hareketimiz başkaları tarafından yanlış yorumlanmaya açık olmamalı veya onlarda gizli bir şeyler çevrildiği hissini uyarmamalı. Şunu unutmamalısınız ki siz bu konularda bir hata yaptığınızda sadece dünyanın dört bir tarafında sizinle aynı çizgide hareket eden insanların hizmetlerine zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda hem sizin düşüncenize yakın olan dostlarınızın hem de arkanızdan gelecek haleflerinizin de işini zorlaştırmış olursunuz.

Elbette bütün bu konularda başarı sağlanması birdenbire gerçekleşmeyecektir. İlk başlarda ciddi zorlanacaksınız. Karşı tarafa kendinizi doğru bir şekilde ifade edeceğiniz âna kadar şüpheyle karşılanacaksınız. Fakat muhataplarınız uzun yıllar sizi test ettikten ve sizin ne kadar güvenilir insanlar olduğunuzu gördükten sonra bu defa onlar sizi başkalarına anlatmaya başlayacaklar. “Bu insanlara güvenebilirsiniz, onlardan size hiçbir kötülük gelmez.” diyecekler. Onların sizi anlatıp müdafaa etmeleri sizin adınıza çok önemli bir referans olarak görülecek ve bu da sizin kendi kendinizi anlatmanızdan çok daha tesirli olacaktır. Her zaman bir kısım Ebû Cehiller, Utbeler, Şeybeler mevcudiyetlerini devam ettirecek olsalar da maşerî vicdanın sesi, soluğu ve heyecanı onların nefeslerini kesecektir.

İşte böyle bir neticeyi elde etmek için insan neye katlansa değer. Çünkü bugün katlanılan ve hazmedilen rahatsız edici şeyler daha sonra bizi sevindirecektir. Şunu unutmamak gerekir ki sizin yaptığınız iş, insana yatırımdır. İnsana yatırımın geriye dönüşü ise en az çeyrek hatta bazen yarım asır ister. (Devam edecek.)

    Soru: Bazen insanlığa hak ve hakikati anlatma adına ciddi gayret gösteren ve önde olan kimselerin, yakın çevresiyle ilişkilerinde kırıcı olma veya baskıcı davranmaları gibi bir kısım problemler gözlenebiliyor. Bu konuda denge nasıl sağlanmalıdır?

   Cevap: İnsanlığın dertleriyle dertlenme ve bunların çözümü adına sürekli yeni projeler geliştirme çok önemli bir fazilettir. Fakat bunun faziletli olması da ihlâslı yapılmasına bağlıdır. Yoksa bir insanın yapmış olduğu hizmetleri, kendini ifade etme veya arzuladığı bir pâye ve makama kavuşma gibi dünyevî çıkarlara bağlaması, elde etmiş olduğu bütün uhrevî kazanımları harman gibi savurması demektir. Belki insanlığa hayırlı işler yapmış olan böyle birisi başkaları tarafından takdir görebilir, ismi belli müesseselere verilebilir, hatta her yere onun fotoğrafları asılıp, heykelleri dikilebilir. Fakat onun ortaya koymuş olduğu amellerde rıza-i ilâhî yoksa, bütün bunların ona hiçbir faydası olmayacaktır. Çünkü o, beklentilerine uygun olarak insanların teveccüh ve takdirini kazanmış ve dolayısıyla da amellerinin mükâfatını bu dünyada tüketmiş olacaktır.

Farklı bir ifadeyle söyleyecek olursak, alacaklarını insanlardan aldıkları için, Allah’tan alacakları bir şey kalmayacaktır. Ku’ân’ın, أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا “Bütün zevklerinizi dünya hayatınızda kullanıp tükettiniz, onlarla safa sürdünüz. Allah’ın verdiği o güzel ve hoş nimetleri israf edip bitirdiniz. Hakkınızı dünyada kullanıp ahirete bir şey bırakmadınız.” (Ahkaf Sûresi, 46/20) şeklindeki uyarı ve tehdit bildiren ifadeleri de buna işaret etmektedir. Nitekim hadis-i şerifte de düşmana karşı mücadele etmiş, ilimle meşgul olmuş ve bol bol infakta bulunmuş fakat bütün bu amellerini Allah rızasının dışında başka beklentilere bağlamış olan kimselerin uhrevî perişaniyetleri çarpıcı ifadelerle tasvir edilmiştir. (Bkz.: Müslim, imâret 152; Tirmizî, zühd 48)

İnşâallah kendisini insanlığa hizmet etmeye adamış gönüllülerden oluşan bu daire içerisinde, sadece kendi dünyevî hedeflerinin arkasından koşan ve bu yüzden de ciddi bir darlığın mahkûmu olan bu tür insanlar yoktur. Ben, soluk soluğa hizmet eden adanmışlar arasında, tamamen kendi hesaplarına ve dünyevî mülâhazalarına bağlı hareket eden insanların bulunmadığı kanaatindeyim. Allah’ın izniyle onlar, yapmış oldukları hayırlı hizmetler vasıtasıyla bir yandan Allah’ın rızasını kazanmaya namzet olurlarken, diğer yandan da talep etmeseler bile insanlığa sunmuş oldukları hizmet vesilesiyle sonraki nesiller tarafından hayırla yâd edileceklerdir. Hatta onlar, اَلسَّبَبُ كَالْفَاعِلِ “Bir işe sebep olan, onu yapan gibidir.” sırrınca güzel işler yapmalarına vesile oldukları insanların ve hizmet adına açtıkları yoldan gelenlerin sevaplarına da ortak olacaklardır.

   İnsanî Münasebetlerde Kur’ânî Ahlâk

Ne var ki -soruda da ifade edildiği gibi- bazı kimseler arz edilen bütün bu hizmetleri en güzel şekilde ifa etmenin yanında, Müslüman ahlâkına aykırı bir kısım olumsuz tavırlara girebilirler. Mesela birisi hizmet adına güzel projeler düşünür ve insanların önüne yüksek hedefler koyar. Bu düşüncesinde de oldukça samimidir. Fakat beklentileri karşılanmadığı zaman kırıcı olur. Çevresindekilerin en küçük hatalarını, ufacık ihmallerini affetmez, ufak tefek arıza ve aksaklıklardan dolayı hemen öfkelenir, birilerine kızar ve böylece beraber çalıştığı insanları rencide eder.

İşte böyle bir insanın, Allah yolunda koşturma gibi bir mü’min sıfatının yanında, başkalarına zulmetme ve onların kalbini kırma gibi küfür sıfatlarına da sahip olduğunda şüphe yoktur. Kur’ân’ın, Tebük seferine katılmayan bazı sahabiler hakkında beyan buyurduğu, خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا “Onlar iyi işlerle kötü işleri birbirine karıştırdılar.” (Tevbe Sûresi, 9/102) âyetinin de ifade ettiği üzere, bu kişiler güzel işlerine kötü şeyler karıştırmaktadırlar.

Bu sebeple, insanları sevk ve idare etmekle vazifeli bulunan kişilerin, hizmetlerinde başarılı oldukları ölçüde, insanî münasebetlerinde de olabildiğine hassas olmaları gerekmektedir. Onlar, gördükleri hata ve kusurlar karşısında gönüllerini geniş tutmalı, beraber hizmet ettikleri insanlara karşı son derece şefkat ve mülâyemetle yaklaşmalı ve mümkün mertebe af yolunu tutmalıdırlar. Bütün bunlar İslâm ahlâkıyla ahlâklanmanın bir gereğidir. Yoksa olmayacak şeylere öfkelenen, etrafındaki insanları kırıp geçiren ve en küçük sürçmeleri bile kocaman birer günah gibi büyüten bir insanın, en başta yapmış olduğu hizmetlere zarar vereceğinde kuşku yoktur. Çünkü böyle biri, çevresindekilerin kolunu-kanadını kıracak, onların kuvve-i maneviyesini sarsacak ve onları ümitsizliğe düşürecektir. Belki de duruma göre onları küstürecek ve içinde bulundukları daireden uzaklaştıracaktır.

Bunların her biri ayrı birer küfür sıfatıdır. Kendisinde bu kadar küfür sıfatı toplanmış bir insanın -Allah muhafaza buyursun- uzun süre İslâmî istikametini muhafaza etmesi çok zordur. Hazreti Bediüzzaman, “Hazer et, dikkatle bas, batmaktan kork. Bir lokma, bir kelime, bir dane, bir lem’a, bir işarette, bir öpmekte batma. Dünyayı yutan büyük latifelerini onda batırma!” (Bediüzzaman, Lem’alar s. 169-170) diyor. Bunları çoğaltabilir ve “Bir şiddette, bir hiddette, bir öfkede batma!” diyebilirsiniz.

Hâlbuki öndekilere düşen vazife, arkasına aldıkları kimselerin heyecanlarını artırmak, ümitlerini şahlandırmak ve böylece onların daha verimli hizmet etmelerini sağlamaktır. Onlar, hiç kimseye kızmadan, kusurlarını yüzlerine vurmadan ve aşk u şevklerini kırmadan hizmet edebilme adına kararlı olmalı ve alıştırma yapa yapa kendilerine bunu kabul ettirmelidirler.      

Esasen insanın sağlam bir dava düşüncesinin ve hizmet felsefesinin olması sadece güzelliğin bir yanını teşkil eder. Onun diğer yanında ise hizmet ederken ortaya konan tavırlar, davranışlar, sözler ve yol arkadaşlarıyla kurulan münasebetler yer alır. Eğer bir insan burada da başkalarına anlattığı güzellikleri sergileyebiliyor ve yaşayışıyla da başkalarına örnek teşkil edebiliyorsa, işte o zaman iki güzelliği kendisinde cem etmiş (bir araya getirmiş) olur. Aksi takdirde ondaki güzellik meflûç (felçli) olarak kalır. Dolayısıyla böyle bir kişinin öncelikle kendisinin rehabilitasyona ihtiyacı var demektir.

   Asıl Suçlu Kim?!

Öte yandan şunu da unutmamak gerekir: Bir insanın, başkalarında gördüğü yanlışlıkları ve hoşuna gitmeyen tavırları, kendi günahlarının yüzüne çarpılması olarak görmesi, mü’mince bir tavrın gereğidir. Böyle bir kişi, başkalarında kusur arama zahmetine de girmemiş olacaktır. O, asıl suçluyu bulduğundan ötürü kolaylıkla onun çaresine bakabilecektir. Şayet bizim kendi kusurlarımız, başkalarının bize karşı olumsuz tavırlarında ortaya çıkıyor, fakat biz sürekli dışarıda suçlu arıyorsak, onu bulmamız asla mümkün olmayacaktır.

Bu sebeple, beraber olduğumuz insanlar tarafından ne tür bir muameleye maruz kalırsak kalalım, yapmamız gereken, “Acaba ben ne yaptım ki bu başıma geldi?” demektir. Sonrasında da Cenab-ı Hakk’a teveccüh edip istiğfar etmek ve kendimizi muhasebeye çekmektir. Belki atılmaması gereken bir yere taş atmış veya müstahak olmayan birine ok fırlatmışsınızdır ve o da size geri dönmüştür. Ya da haksız yere birisine laf çarptırmışsınızdır ve bir başkasının eliyle onun cezasını çekiyorsunuzdur. Belki de birisi hakkında suizanda bulunmuş veya bir ayıbından dolayı onu kınamışsınızdır ve Allah, kınadığınız şeye sizi maruz bırakmıştır. Hatta bunların da berisinde mülâhazalarınızı temiz tutamamış, iç istikametinizi koruyamamış ve kirli bir kısım tasavvurlara girmişsinizdir. Bunun neticesinde de can sıkıcı bir kısım olaylar başınıza gelmiştir. Yani insanın ayağına bir diken batmasına kadar maruz kaldığı bir kısım musibetler, ona ait birtakım kusurların geriye dönmesi olduğuna göre onun, arkadaşları tarafından bir kısım sıkıntılara maruz bırakılmasına da aynı gözle bakılabilir. Zira Kur’ân’da yer alan, وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ “Başınıza gelen herhangi bir musibet kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir.” (Şûrâ Sûresi, 42/30) âyet-i kerimesi bunun ilâhî bir kanun olduğunu göstermektedir.

   Kıdem Kredisi

Meselenin bir diğer yönü de şudur: Bazıları Hizmet kervanına önce katılmış, idari bazı vazifeler almış olabilir. Eğer onlar bu kıdemlerini arkadaşlarına tahakküm etme adına kullanır ve onlara gereken değeri vermezlerse, konumlarını suiistimal etmiş olurlar. Kıdem, önemli bir kredidir. Bu kredi, başkalarının ona gösterdiği teveccüh ve saygıyı, hizmete tevcih etmek için kullanılmalıdır. Çünkü bu durum, insanların sevk ve idaresini kolaylaştıracaktır. Eğer insanlar size sırtlarını dönmüşlerse, sizin onlara iş yaptırabilmeniz için iki harekete ihtiyacınız olur. Öncelikle onların yüzlerini kendinize çevirmeniz, sonrasında da onları istenilen hedefe yönlendirmeniz gerekir. Fakat eğer herkes güneşe nazır günebakan çiçekleri gibi yüzlerini size çevirmişler ve gözlerinizin içine bakıyorlarsa, onları istihdam etmeniz çok daha kolay olur. Bu sebeple öndekiler, kıdemlerini önemli bir krediye çevirebilmenin, bunu muhafaza edebilmenin ve sonra da hizmet adına kullanabilmenin çaresine bakmalıdırlar.

Bunun yolu ise insanî münasebetlerde Kur’ân ahlâkıyla ahlâklanmaktan, rıfk ve mülâyemeti esas almaktan geçmektedir. Eğer bunu başarabilirseniz, herkesin yüzünü kendinize çevirebilirsiniz. Fakat çevrenizdekilere sert ve kaba davranırsanız, size karşı kalbleri kırılır ve sırt dönerler. Neticede onlar bununla bir kısım kayıplar yaşayacakları gibi, siz de onca elden, ayaktan, gözden, kulaktan mahrum kalırsınız. Çünkü, مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى “Birbirlerini sevmede, birbirlerine şefkat ve merhamet etmede mü’minlerin misali tıpkı bir bedenin azaları gibidir. Onlardan herhangi biri rahatsızlandığında, diğerleri ateş ve uykusuzluk ile onun elemine ortak olur.” (Müslim, birr 66; Buharî, edep 27) hadisinin de işaret ettiği üzere beraber çalıştığınız insanların her biri size ait bir uzuv gibidir. Sizin her huysuzluğunuz, kendinize ait bir uzvu kesmeniz demek olduğundan, istifade alanınızı daraltmış ve dolayısıyla ciddi bir mahrumiyet yaşamış olursunuz.

   Günahları Setretme

Allah’ın isimlerinden birisi de Settâr (hata ve günahları örten) olduğuna göre, bizim de O’nun ahlâkıyla ahlâklanmanın bir gereği olarak mümkün mertebe insanların kusurlarını yüzlerine vurmamamız, başkalarına anlatmamamız, bilakis bunları setretmemiz gerekir. Aksi takdirde onlarda ümitsizlik hâsıl eder ve büyük bir günah işlersiniz. Çünkü siz, bir kişinin Allah’la kendisi arasında olan bir günahını açık etmekle, bir taraftan onun kendisini öyle bilmesine, diğer yandan da başkalarının onun hakkında kötü düşünmesine sebebiyet vermiş olursunuz. Böylece kişi “Battı balık yan gider.” diyerek, günahında ısrar edebilir. Bu açıdan günah ve kusur kötü birer durum olsa da, insanları günah ve kusurları karşısında ümitsizliğe düşürmek bundan daha büyük bir cürümdür.

Bütün bu söylediklerimiz, hata ve eksikleri giderme adına hiçbir şey yapılmaması gerektiği şeklinde de anlaşılmamalıdır. Elbette insanlara yol göstermeli ve hayırhahlık yapmaya çalışmalıyız. Fakat bunun kendine göre bir usûl ve üslubunun olduğunu, buna dikkat edilmediği takdirde istenilen neticenin elde edilemeyeceğini de unutmamalıyız. Bu açıdan söyleyeceklerimizi çok iyi hesap etmeli ve muhatabımızın hissiyatına saygılı olmalıyız. Herhangi bir yanlışa müdahale etmeden önce tavrımızı çok iyi belirlemeli ve muhtemel reaksiyonları göz önünde bulundurmalıyız.

Hatta muhatabımızın bizim söylediklerimize tepki göstereceğini düşünüyorsak, onun, sözlerine değer vereceği ve kabul edeceği bir başkasına söyletmenin yolunu aramalıyız. Öyle ki bazı kişiler bizim en makul ve yumuşak sözlerimizi bile tepkiyle karşılayabilirler. Hele bir de onunla aramızda daha önce bir kısım sürtüşmeler yaşanmış, bir kısım gerginlikler oluşmuşsa, söylediklerimizin onun nezdinde hüsnükabul görmesi çok zor olacaktır. Fakat onların sevdiği ve hürmet ettiği öyle şahıslar vardır ki, onların tenbih ve ikazlarını bile iltifat kabul ederler. Bırakalım hatalara bu tür insanlar müdahale etsin ve anlatılması gerekenleri onlar anlatsınlar. Nitekim Üstad Hazretleri de İhlâs Risalesi’nde bunu tavsiye etmiş ve hatta başkalarına söylettirmekten zevk alınması gerektiğini ifade etmiştir. (Bediüzzaman, Lem’alar, s. 203) Önemli olan, karşı tarafın söylenilen sözden ders alması ve hatasından geri dönmesi olduğuna göre, bu sözü kimin söylediğinin bir önemi yoktur.

   Kabiliyetleri Dikkate Alma

Kur’ân-ı Kerim, mü’minlere, hayırlı işlerde yarış yaparcasına koşturmalarını emretmiştir. (Bkz.: Bakara Sûresi, 2/148; Mâide Sûresi, 5/48) Fakat unutmamak gerekir ki her birimiz bu yarışı istidat ve kabiliyetine göre sürdürecektir. Dolayısıyla herkesten aynı ölçüde bir performans beklemek doğru değildir.

Hizmet de bir müsabakadır. Fakat bu yarışta farklı kulvarlar vardır. Herkes bu yarışı, bacağının gücüne ve nefesinin kuvvetine göre ayrı bir kulvarda sürdürecektir. Dolayısıyla herkesin hızı da farklı olacaktır. Eğer insanları istihdam etme konumunda bulunan idareciler, bu hakikati nazar-ı itibara almaz ve herkese aynı yükü yükler ve herkesten aynı işi beklerlerse, doğru hareket etmiyorlar demektir. Çünkü bu durumda, bazı insanlara götüremeyecekleri bir yük yüklemiş olurlar.

Hâlbuki böyle bir muamele, ilâhî ahlâka muvafık değildir. Çünkü Rabbimiz’in kanunlarında teklif-i mâlâ yutak (kişiye, taşıyamayacağı yükü yükleme) yoktur. Aynı şekilde Efendimiz de (sallallâhu aleyhi ve sellem), Hz. Ali’ye tevcih edilecek bir vazifeyi Ebû Zerr’e vermemiştir. Halid İbn Velid’in götürebileceği bir işi Ebû Hüreyre’ye yüklememiştir. Esasında bunların hepsi çok kıymetli insanlardır. Fakat bunların her birinin başarılı olacağı ayrı bir alan vardır. Eğer siz onlardan birisine, kabiliyetlerini hesaba katmadan götüremeyeceği bir iş yüklerseniz, onu başarısızlığa sevk etmiş ve belini kırmış olursunuz. Maiyetinizdeki bir insanın bir yerde başarısız olması ise sizin de başarısızlığınız sayılır.

Baştakilerin insanları tavzif ederken herkesin hususi konum ve durumunu dikkate alması gerektiği gibi, diğerlerinin de götüremeyecekleri bir yükün altına girmemeleri gerekir. Bir insanın her şeyin üstesinden gelebileceğini düşünmesi ve kendisini her işi yapmaya ehil görmesi çok yanlıştır. Herkese aynı yükü tahmil etmek baştakilerin hakkı olmadığı gibi, gücünün yetmeyeceği bir yükün altına girmek de diğerlerinin hakkı değildir. Böyle bir durumda onlar, “Ben bu işin üstesinden gelemem.” demesini bilmelidirler. Götüremeyeceği bir yükün altına girip yarı yolda onu bırakmaktansa, daha başta buna liyakati olmadığını ifade etmesi ve yapabileceği iş neyse onu talep etmesi daha doğrudur.

   Konuma Göre Hareket Etme

Konumun hakkını verme ve onun gereklerine göre davranma, sık üzerinde durulan hususlardan birisidir. Fakat münasebet geldiği için bir kere daha hatırlatmayı fazla görmüyorum. Hiçbir büyüğün, kıdem ve büyüklüğünü tahakküm vesilesi yapmaması gerektiği gibi, yaşça küçüklerin de saygı ve hürmette kusur etmemeleri gerekir.

Biraz daha açacak olursak, büyüklüğün emaresi, tevazu ve mahviyettir. Hâlbuki bir insanın turnikeye önce girmesini ve önde yürümesini başkalarına sözünü dinletmek için kullanması, gurur ve kibir alâmetidir. Kibir ise küçüklük emaresidir. Boyu kısa olan insanlar, bulundukları konumdan daha yukarıda görünebilmek için büyük görünmeye çalışırlar. Bir yönüyle bu da kompleksten kaynaklanır. Dahası bir kişinin tahakkümle kendisini ifade etmeye ve seviye kazanmaya çalışması, onun sağlam bir karaktere ve mazbut bir cibilliyete sahip olmadığını gösterir. Hatta bir insanın, tavır ve davranışlarına yansıtmasa bile içten içe, “Bu insanlar sözümü dinlemeli ve gözümün içine bakmalı.” gibi mülâhazalara girmesi de tasvip edilemez. Bütün bunları Müslümanlıkla telif etmek mümkün değildir.

Esasen hiç kimsenin saygı görme ve hürmet edilme gibi şeyleri talep etmeye hakkı yoktur. Bunlar verildiğinde de kerhen kabul edilmelidir. Zira bu tür beklentilere giren bir kişi, hizmetin kıymetini düşürmüş olacaktır. Aynı zamanda o, Allah’ın kendisine vereceği büyük mükâfatı, insanların vereceği küçük şeylerle değiştirmiş olur. Enbiya-i izam, insanları Cennet’e götürecek bir mesajla gelmelerine ve bir ömür bu yolda gayret göstermelerine rağmen, maddî-manevî hiçbir beklentiye girmemişlerdir. Hepsinin ortak sözü, فَمَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللّٰهِ “Ben sizden bir ücret beklemiyorum! Benim mükâfatım ancak Allah nezdindedir.” (Yunus Sûresi, 10/72) olmuştur.

Diğer taraftan küçüklere düşen vazife de kendilerine hizmet etme imkânı veren, bu yolda rehberlik yapan veya yaptıkları hizmetlerde iyiliğini gördükleri kimselere karşı mümkün olduğunca kadirşinas davranmaktır. Bu yapılabildiği takdirde, toplum tabakaları arasında güzel bir ahenk teessüs edecek ve yapılması gereken vazifeler rahatlıkla yerine getirilebilecektir.

Son olarak bir hususa daha temas etmek istiyorum. Burada ifade edilen ölçülerde hepimizin bir kısım eksiklikleri olabilir. Bu prensipleri hayatımızda tam temsil edemeyebiliriz. Edemediğimizden ötürü de bir kısım tenkitlere girebilir ve sorgulamalar yapabiliriz. İşte bu noktada kuvve-i maneviyeleri sarsacak ölçüde karamsar bir kısım tablolar resmetmemeli, yaşanan deformasyonu ümit kırıcı ifadelerle beyan etmemeliyiz. Zira unutmamak gerekir ki, her zaman çok önemli davalarda ve çok önemli hizmetlerde bile belli ölçüde deformasyonlar görülmüştür. Burada yapılması gereken asıl iş, ümitsizliğe düşüren durumlar karşısında heyecanları yeniden canlandırmak ve el ele vererek yaşanan kırılma ve bozulmaları tamir etmeye çalışmaktır.

---

*Not: Bu yazı ilk defa neşredilmektedir. İnşallah, bu bölümde her hafta yeni bir Kırık Testi okuyabileceksiniz.

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

On sene evvel, on beş sene evvel, yirmi sene evvel, otuz sene evvel müzakerelerimizde şöyle bir şey konuşulmuştu: “Yunus Emre der ki: ‘Bu yol uzaktır / Menzili çoktur / Geçidi yoktur / Derin sular var.’ Siz de çok ciddi vefasızlıklar ile karşı karşıya kalacaksınız.”

   Kendini gaflete salmış zavallılar ne yaparlarsa yapsınlar, hakperest ruhlara düşen, fırtınaların geçici olduğuna inanmaları ve yerlerinde sağlam durmalarıdır.

Bu yolun cefâkeş yolcuları, bütün tarih boyu hep aynı şeylere maruz kalmışlardır. Alvarlı Efe Hazretleri’nin ifadesiyle,

“Bu dert meyhanesinde / Kimi gördün şaduman olmuş;

Bu gam-hane-i mihnette / Beladan kim emân bulmuş!

Bu bir devvâr-i gaddardır / Gözü gördüğünü hep yer

Ne şah-u ne geda bunda / Ne bir fert payidar olmuş.

Nice servi revan canlar / Nice gül yüzlü sultanlar,

Nice Hüsrev gibi hanlar / Bütün bu deryaya dalmış!

Hüner bir ibret almaktır / Hüner Hakk’a kul olmaktır;

Hüner irfanı bulmaktır / Bu gaflet âlemi almış.”

Hüsrev, İran’ın meşhur insanı olduğundan o zikredilmiş; sonra da söz kulluğa, irfana ve ibrete bağlanmış: Hüner bir ibret almaktır / Hüner Hakk’a kul olmaktır // Hüner irfanı bulmaktır / Bu gaflet âlemi almış.”

O gafletten sıyrılmanın yolu, otağı “hak” üzerine kurmak, “adalet” üzerine kurmaktır. Birileri otağını hakka kurmuşlara karşı olabilir; onları yıkıcı tavır ve davranışlar içinde -muvakkaten- bulunabilirler. Fakat bir gün maşerî vicdanın onların karşısına çıkıp “Bu bir soykırım, bu bir insana karşı saygısızlık, bu Allah’ın affetmeyeceği, küfür ölçüsünde bir günah!” diyeceği muhakkaktır. Daha şimdiden bazı yerlerde bu türlü mülahazalar, bu türlü düşünceler dillendirilmeye başlanmıştır. Bu olumsuzluklara karşı sâlim vicdan taşıyan insanlar, yavaş yavaş duygularını ifade etmeye başlamışlardır. Duygular, tavırlara dönüşür; yüzler, ekşimeye başlar; şiraze tanımayan, hizadan çıkan insanlar, hizaya gelmek lüzumunu duyarlar; varsa vicdanları, hâlâ ölmemişse insanlıkları, hizaya gelme duyguları içlerinde belirir. O açıdan da muvakkaten, gelip-geçici olan şu andaki hâl-i pür-melâl ile paniğe kapılmamalı!..

Başına bu türlü şeyler gelmedik Hak yolcusu kalmamıştır. Eğer ille de bu musibetlerden âzâde biri olsaydı, o, yüzü suyu hürmetine varlığın yaratıldığı İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem) olurdu; Hazreti Nuh (aleyhisselam) olurdu; Hazreti İbrahim (aleyhisselam) olurdu!..

Birine yapmadıkları eziyet bırakmıyorlar; menkıbelerde geçtiği üzere, ip atıyorlar kendisine, sürüklüyorlar; Hazreti Nuh’u (aleyhisselam) düşünebilirsiniz. Birini ateşe atıyorlar; Allah (celle celâluhu) يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلاَمًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ “Ey ateş! İbrahim’e karşı serin ve selâmet ol!” diyor. Hâşâ ve kellâ; o pâk dâmen, diyeceğim şeylerden bin fersah, hayır milyonlarca fersah uzaktır; birini bir eşkıya gibi takip ediyorlar; Nâsıralı Genç (Hz. İsa aleyhisselam). Bir başka yerde bakıyorsunuz, birinin arkasına takılmışlar; “Bunları her şeyleri ile yok etmek lazım; erkekleri yok etmeli, problem olmasınlar; kadınları bırakmalı, onlar da kullanılsınlar!” Evet, bugün de bir yerde kadınlara da ilişiyorlar, demek ondan daha şiddetli bir şey; çocukları ile beraber içeriye atıyorlar. Demek ki yapılan şeyler, Amnofis’in yaptığından daha şeni’, daha denî. Bu şenaat ve denaetler de kirli, şeni’ ve denî vicdanların -bir yönüyle- ortaya konmasından, realize edilmesinden başka bir şey değildir.

Amma, Hüner bir ibret almaktır / Hüner Hakk’a kul olmaktır // Hüner irfanı bulmaktır / Bu gaflet âlemi almış.” Onlar, varsın kendi gafletlerini yaşasınlar; bizim bu fırtınaların geçici olduğuna inanarak, durduğumuz doğru yerde dosdoğru durmamız lazım.

   Burada çekmenin neticesi “Kardeşlerime Selam!..” hitabına mazhariyet olacaksa, mazlumlar kazanıyor, çektirenler de kazanma kuşağında telafisi imkansız kayıplar yaşıyor demektir.

Peygamberler, Ashâb-ı kirâm ve selef-i sâlihîn efendilerimiz -Allah’ın salât ve selamı onların üzerine olsun.- melekler kadar azizdi ama Allah (celle celâluhu), bir yönüyle, onları da presletiyordu ve şunu gösteriyordu: Kudve (halkın uyup tâbi olduğu) insanlar, cemaatlere örnek olsun. Ben, sevdiklerimi böyle imtihan eder, onları böyle arındırır, öbür âleme hazırlarım. Sıratı rahatlıkla geçebilmek, mizanda terazinin sağ kefesinin ağır basmasını sağlamak, sonra Cennet’in kapılarını açık bulmak, Reyyân’dan içeriye yürümek ve Cemâlullah’ı müşahede şerefiyle şerefyâb olmak için o güzergâhın gerekleri bunlar. Âdetullaha nazar eylerseniz, göreceksiniz ki, bu değişmez. لاَ تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ “Allah’ın bu hilkatini kimse değiştiremez. Gerçek ve kusursuz din budur.” (Rum, 30/30) Öteden beri devam edegelen sünnetullah budur; Allah dinine omuz verenler hakkında hep hüküm bu şekilde olmuştur veya onlar o dine mensubiyetlerinin karşısında hep bu türlü şeylere maruz kalmışlar ve hep çekmişlerdir.

Şayet “çekme” öyle güzel neticeleri size kazandırıyorsa, kazanan sizler oluyorsunuz. “Kazandım!” deyip kazanmış gibi görünen insanlar da hiç farkına varmadan kazanma kuşağında iç içe kayıplar yaşıyorlar; düz yolda, şehrâhta, değişik trafiklere sebebiyet veriyor, takılıp yollarda kalıyorlar. Hem de yollarda yüz üstü kalıyorlar. Ama sizin yüz üstü olmanız bile, bir yönüyle, O’na (celle celâluhu) kurbeti ifade ediyor, secde gibi bir şey oluyor. Çektiğiniz şeylerle, başınız yerde, hep O’na (celle celâluhu) karşı en yakın bir pozisyonda, en yakın bir durumda bulunuyor gibi oluyorsunuz, Allah’ın izni ve inayetiyle. Bu itibarla da kazanım içinde kazanımlara mazharsınız.

Hamdetmek lazım!.. Neden? Çünkü bir kere var olmakla nimete mazhar kılınma var. Sonra insan olmakla.. Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-enâm’a ümmet olmakla.. ve bir de ya O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) ashâbı olma şerefiyle.. veya âhirzamanda O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) ashabının yolunda yürüme şerefiyle…

Dünyaya meyl-i muhabbette bulunmadan, sahabî yolunda gözünü kırpmadan yürüme… Sahabenin Bedir’e yürüdüğü gibi, Uhud’a yürüdüğü gibi, Hendek’te dimdik durduğu gibi… Evlerini/barklarını, hayvanların sırtında, çardak malzemesi olarak taşıyan, otağlarını bir cephede kuran ve orada iş bitince, yine yükleyip başka bir cepheye yönelen.. o günün imkanlarıyla atın, katırın sırtında tâ Ceziretü’l-Arab’dan kalkıp İstanbul önlerine kadar gelen.. Allah Rasûlü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) tebşirâtını almaya çalışan… O insanlar (radıyallahu anhüm) bütün dünyayı -Allah’ın izni ve inayetiyle- hizaya getirdiler, Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın mânevî gücüyle, stratejileriyle, doğru yolda yürüdüklerinden dolayı Allah’ın inayetiyle, riayetiyle, kilâetiyle.

Sizin gibi bir avuç insana da Allah (celle celâluhu), bir yönüyle, farklı şekilde dünyanın dört bir yanına açılma imkânını bahşetti. “Eğitim” ile, “fakirlikle mücadele” adına, “ihtilafa karşı baş kaldırma”, insanları buluşturma, kucak kucağa getirme, muânaka yaptırma adına size türlü türlü muvaffakiyetler ihsan ediyor.

Dolayısıyla İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem) “Arkadaşlarım!” diyor kendi dönemindekilere. Yol arkadaşı, kader arkadaşı, çekme arkadaşı, katlanma arkadaşı; neye katlanıyorsa, onlar da ona katlanıyorlar, O’nunla beraber.

Fakat size selam gönderirken de farklı bir iltifat ile gönderiyor; “Kardeşlerime selam!” diyor. Aradan bin dört yüz sene geçmiş olmasına rağmen… O lâl ü güher kelimelere canlarımız kurban olsun!.. “Kardeşlerime selam!” diyor. “Sahabî” bir aralık duraklıyor. Arkadaşları, yol arkadaşları, kader arkadaşları, ızdırap arkadaşları, sevinç arkadaşları, O’nun vesayetinde bulunma arkadaşları… Şâir Nâbî’nin (1641-1712) -bir hatibi tarif ederken dile getirdiği- şu sözle işaretlenen insanlar:

“Değildir hâle çıkmış cami içre kürsi-yi vâzâ / Gürûh-u encüme nûr ayetin tefsir eder mehtap!” (Gördüğünüz cami kürsüsünde nasihat eden bir vaiz değil, etrafına topladığı yıldızların ortasında bir mehtap gibi parıldayan, nur ayetini o nurlu topluluğa tefsir eden Nur İnsan.) O, öyle bir “Kamer-i Münir” ki, etrafında bir hâle oluşmuş. Kendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem) de öyle diyor: أَصْحَابِي كَالنُّجُومِ بِأَيِّهِمُ اقْتَدَيْتُمْ اِهْتَدَيْتُمْ “Benim ashâbım yıldızlar gibidir; hangisine uysanız, hidayeti bulursunuz.” “Sahabîlerim Benim, yıldızlar gibidir. Güneşin etrafında peyk gibi dönen yıldızlar, Samanyolu’nda belli yörüngelerde yüzen yıldızlar gibidir. Merkezde de Ben bulunuyorum!” demek istiyor. Bulunduran’a (celle celâluhu) da, Bulunan’a (sallallâhu aleyhi ve sellem) da canlar kurban olsun!..

Evet, etrafındakiler (radıyallahu anhüm) o konumları adına soruyorlar: “Ya Rasûlallah! Biz, kardeşlerin değil miyiz?!.” Şöyle buyuruyor: “Sizler, arkadaşlarımsınız Benim; Benim kardeşlerim sonra gelecekler!” طُوبَى لِلْغُرَبَاءِ sözleriyle çerçevelenen “Gariplere müjdeler olsun!” اَلَّذِينَ يُصْلِحُونَ مَا أَفْسَدَهُ النَّاسُ Birilerinin, yeryüzünde fesat yaydığı bir dönemde.. kadın-erkek tefrik etmeden masum insanları derdest edip içeriye attığı bir dönemde.. hatta minnacık çocukları annesinden kopardığı veya yeni dünyaya gelmiş çocukları, kundağı içindeki çocukları, annesiyle beraber içeriye attığı bir dönemde.. öyle müfsidlerin hükümferma oldukları, zulümleri gözünüzün içine baka baka yaptıkları, ifsâdâtı yaygınca yapıp meşru gösterdikleri bir dönemde. Evet böyle bir dönemde, bütün müfsitlerin ifsâdâtına rağmen, zâlimlerin zulmüne rağmen, kâidlerin keydine rağmen, mâkirlerin mekrine rağmen, hâinlerin hıyanetine rağmen ıslahçı olan insanlar; işte onlar Benim kardeşlerim!.. اَلَّذِينَ يُصْلِحُونَ مَا أَفْسَدَهُ النَّاسُ İnsanların fesada verdikleri şeyleri derleyip-toparlayıp yeniden ıslah eden, deformasyonları yeniden forma koyan, dejenerasyonları yeniden -bir yönüyle- gözden geçiren, değişik pozitif reformlara tâbi tutarak her şeyi hüviyet-i asliyesine yeniden ircâ eden -Allah’ın izniyle- o bahtiyarlar, Benim kardeşlerim!..

Böyle olmaya can kurban!.. Neye mazhar olduğunuzun farkında mısınız?!. Neye maruz kaldıklarının farkındalar mı acaba?!. Birileri, değişik şeylere maruzlar; öyle maruzlar ki, maruz kaldıkları şeyin farkında değiller, düz yolda -bir yönüyle- sürüm sürümler.

   Haset gibi manevî hastalıklarla malul kimseler, bir çeşit soykırım, bir yok etme hamlesi ve bir bitirme hareketi sürdürüyorlar; sürdürüyor ve kendi yakın-uzak yarınlarını karartıyorlar.

Şunu da arz edeyim, antrparantez: Şöyle-böyle gayr-ı meşru yollarla elde ettikleri, kandırmaya bağlı elde ettikleri, biraz evvelki kelimelere ircâ edeyim, “keyd”e, “mekr”e, “hile”ye, “hud’a”ya dayanarak elde ettikleri şey, bir gün umulmadık şekilde ellerinden kaçacak korkusuyla her kötülüğü işliyorlar. Makyavelist mülahazalarla her türlü gayr-ı meşru vesileyi meşru sayan, hedefe ulaşmak için şeytanın istediği bütün argümanları kullanan bu bahtsızlar, hiç farkına varmadan kazanma kuşağında kaybediyorlar.

Oysa ellerindeki imkânları, pozitif istikamette, Peygamber yolunda, Allah’ın Kur’an ile ortaya koyduğu yolda, Hazreti Rasûl-i Zîşân’ın Sünnet ile şerh ve izah ettiği yolda, selef-i sâlihînin içtihatları ve icmâları ile tespit, tahkim ve takviye edip temkine bağladıkları yolda kullansalardı, o meseleleri iyi değerlendirebilselerdi, onlar da kazanabilirlerdi. Bütün imkânlar ellerinde, milletin hazineleri ellerinde… Böyle olduğu halde, onu bugün fesat yolunda kullanıyorlar; satılabilecek insanları peyliyor, sizin yirmi-otuz senede yaptığınız o şeylerin kapılarını kapamak istiyorlar. “Sedd-i ebvâb” (kapıları kapama) peşinde koşuyorlar: “Aman, bunlara kapıları kapayın, yüz vermeyin; bunlar teröristin tâ kendisidir!” deyip duruyorlar.

Bir antrparantez daha: Allah, teröristin belasını versin! Terörist olmayana “terörist” diyenin de Allah belasını versin!.. Evet, genel manada tel’ine ve bedduaya “âmin” demedik; tel’in ve bedduada da bulunmadık. Fakat hadiseler öyle ürpertici, öyle çirkin bir çizgide cereyan ediyor ki, insan farkına varmadan, denmemesi gerekli olan şeyleri söyleme mecburiyetinde kalıyor.

Yaptığınızın -Allah’ın size yaptırdığının- onda birini, o geniş imkânları ile yapamadılar. Bakın; vallahi yapamadılar, billahi yapamadılar, tallahi yapamadılar! Pozitif şeyleri yapmak şöyle dursun, bütün imkânlarını kullandılar yapılan şeyleri yıkmak için. Belki onun da ancak onda birinde birer gedik meydana getirebildiler. Kendi burunları kırılma pahasına, haysiyetleri/şerefleri ayakaltına alınma pahasına… Dünya insanlarına şunu söylettiler: “O ülkede yapılan şeyler, tamamen bir insanlık kıyımı, bir yönüyle bir soykırım, bir yok etme hamlesi ve hareketidir!” Gelecekte bu sesler, sesler korosu haline gelecek bütün dünyada, kulakları çınlatacak şekilde, onların içine ürperti salacak şekilde, Allah’ın izni ve inayetiyle; hiç tereddüdünüz olmasın!..

Tevhîdnâme’den: اَللَّهُمَّ مَجْدًا وَشَرَفًا، تُغْنِينَا بِهِمَا عَنْ تَمْجِيدِ وَتَشْرِيفِ مَنْ سِوَاكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ “Allah’ım! Öyle bir mecd, öyle bir şeref, öyle bir onur bize ver ki, başkalarının bize vereceği/edeceği hiçbir şey kalmasın; hepsinden bizi müstağnî kıl!” Müstağniyiz!.. El-etek öpmedik, kimseye dilencilik adına el uzatmadık, kimseden bir şey talep etmedik. Yalan söyledi ve dediler ki, “Ne istediler de vermedik!” Hiçbir şey istemedik, hiçbir şey de vermediler. Bize, Allah verdi; Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın yolunda yürüme verdi; Sahabe yolunda olma verdi. Verdiyse, Allah verdi. Allah’ın verdiğine sahip çıkmak… Hâşâ ve kellâ, kendilerini Allah’a eş-ortak koşmak demektir bu!.. Hiç farkına varmadan gırtlaklarına kadar şirke de girdiler. İşin doğrusu o kadar bunalmışlık içindeler ki, şirke girdiklerinin de farkında değiller.

   Korkuyu korkutmuş bir insanın sadâsı: “Yüzer milyon başların feda oldukları bir kudsî hakikate, başımız dahi feda olsun!..

Hazreti Bediüzzaman’ın “Hücûmât-ı Sitte” adlı risalesinde şeytanın altı hücumu anlatılıyor. Bunlardan bir tanesi de hiss-i havf ve buna bağlı olarak ehl-i dünyanın, korku damarından istifade etmesi. İşte Anglikan kilisesinin soru sormasına karşı meydan okuyuşu da, o korku hissinin kendisinde bulunmadığını ifade etmesi adına çok önem arz eder zannediyorum. Aynı çizgideki bir başka ifadesi de Denizli Mahkemesi’nde geçiyor: “Yüzer milyon başların feda oldukları bir kudsî hakikate, başımız dahi feda olsun. Dünyayı başımıza ateş yapsanız, hakikat-ı Kur’âniyeye feda olan başlar, zındıkaya teslim-i silâh etmeyecek ve vazife-i kudsiyesinden vazgeçmeyecekler inşâallah!”

Böyle demek suretiyle, etrafındaki beş-on adam ile koskocaman mütemerrid güruhuna meydan okuyor; Sefiller’de olduğu gibi bir masumu -kendisini- adım adım takip eden eşkıyaya meydan okuyor. Onlar ise, “Al, seni şuraya koyalım, sesini keselim! Hayır, burada da sen sesini duyurmaya başladın; yine seni tanımayanların bulunduğu bir yere seni sürelim. Tehcir edelim seni, tahdid edelim; belli sınırlar, belli çerçeveler içine alalım, tesirini kıralım! Neşretmek istediğin envârı neşretmene engel olalım!” diyorlar.

Diyorlar ama bir yönüyle, يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللهُ إِلاَّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ “Onlar Allah’ın nurunu ağızlarıyla üfleyip söndürmek isterler. Allah ise, nurunu tam parlatmaktan başka bir şeye razı olmaz. Kâfirler isterse hoşlanmasınlar!” (Tevbe, 9/32) وَلَوْ كَرِهَ الْفَاسِقُونَ، وَلَوْ كَرِهَ الْمُنَافِقُونَ، وَلَوْ كَرِهَ الظَّالِمُونَ، وَلَوْ كَرِهَ السِّيَاسِيُّونَ “Fâsıklar kerih görüp istemese de, münafıklar istemese de, zalimler istemese de, politikacılar istemese de!..” Evet, bu bir kâfir sıfatı olduğundan dolayı, mesele sıfatlara bağlanmış. Ayette -sadece- zirveyi tutanlar zikrediliyor ama dolayısıyla o sıfatı taşıyan herkes orada kastedilebilir. Her kim o meşaleyi söndürmek istiyorsa, o da ayetin manasına dâhildir.

Siz, meşaleniz ile başkalarının meşalesini/mumunu tutuşturmaya çalışıyorsunuz. Elinizdeki mumu o istikamette eritiyorsunuz. Hazreti Mevlana felsefesiyle, “Başkalarının mumlarını tutuşturmakla, onları bir yönüyle ışığa ulaştırmakla, sizin mumunuz ışığından hiçbir şey kaybetmez!” Siz, bu mülahazayla, bir cehd ü gayret içinde, hiç durmadan oradan oraya, soluk soluğa bir küheylan gibi koşuyorsunuz. Fakat birileri de onu söndürmeye çalışıyorlar/çalışacaklar. İşte, Hazreti Bediüzzaman’ın az önce zikredilen sözlerinde kendi dönemdeki benzer şerirlere karşı böyle yiğitçe bir meydan okuma mevzuu var.

Esasen Allah’a (celle celâluhu) kul olan ve mehâfetini Allah’a bağlayan bir insan, başka hiçbir şeyden korkmaz.

“Ne irfandır veren ahlaka yükseklik, ne vicdandır,

Fazilet hissi insanlarda, Allah korkusundandır.

Yüreklerden silinsin -farz edelim- havfı Yezdân’ın,

Ne irfanın kalır tesiri katiyen, ne vicdanın.

Hayat, artık behâimdir; hayır, ondan da alçaktır…” diyor Mehmet Akif, makamı cennet olsun!.. Ne “irfan”, ne “vicdan”; fazilet hissi insanlarda, Allah korkusundan… İsterseniz “Mehâbetullah’tan” diyebilirsiniz.

Kur’an-ı Kerim, إِنَّمَا يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ “Gerçek şu ki, kulları içinde, Allah karşısında, ancak âlimler saygıyla ürperir.” (Fâtır, 35/28) diyor. İn’amullah’ın bu mevzudaki mülahazasını ve hatırasını hatırlayacaksınız: Çağın büyük filozofu karşısında, إِنَّمَا يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ ayetini okuyunca, Sir James Jeans, “Bunu, -Hazreti- Muhammed mi söylüyor? Bu O’nun sözü ise, O, hak peygamberdir!” diyor. Bilenler ancak, Allah’tan korkar ve O’na karşı hiss-i mehâfet, hiss-i mehâbet taşırlar!..

   Allah mehâbetiyle dolu bulunmayan kimse elli çeşit korkuya mübtelâ olur; bin türlü puta kölelikten kurtulmanın tek yolu Allah’a kulluktur.

Bir insan, Allah’tan korkuyorsa, elli türlü korkma faktöründen kurtulmuş olur. Fakat insan, Cenâb-ı Hakk’a öyle bir “mehâbet” hissi ile, öyle bir “mehâfet” hissi ile yönelmemişse, akrepten korkar, yılandan korkar, tilkiden korkar, tavşandan korkar, elde ettiği şeyin gitmesinden korkar, önünün kesilmesinden korkar, saltanatının elden gitmesinden korkar, filolarının batmasından korkar, villalarının yıkılmasından korkar; korkar oğlu korkar!.. Elli türlü, yüz türlü şeyden korkar!.. Ve korktuklarına kul olur. Bin türlü şeye kul olur. Bin türlü şeye kul olmaktan sıyrılmanın tek yolu vardır: Çağın büyük müfessirlerinden birinin dediği gibi, o yol, Allah’a kulluktan geçer: Bin türlü şeye kul olmaktan kurtulmanın yolu, Allah’a kulluktan geçer!.. Allah’a kul olunca, elli türlü şeye kul olmaktan kurtulmuş olursunuz. Öyle diyor, “Kur’an’ın Gölgesinde” öyle diyor.

Bu açıdan bir insan bütün benliğiyle Cenâb-ı Hakk’a bağlanmışsa.. hayatını hep “mehâfet” ve “mehâbet” hissiyle yaşıyorsa.. O’nun (celle celâluhu) “vaîd ve tehdid”leri karşısında tir tir titriyor, “vaad ve tebşir”leri karşısında da -bir yönüyle- tebessümle metafizik gerilime geçiyorsa.. “Gelse Celal’inden cefâ / Yahut Cemal’inden vefâ // İkisi de cana safâ / Lütfun da hoş, kahrın da hoş.” diyebiliyorsa… “Cihana geldiğim günden beri pek çok ezâ gördüm. / Ezildim bâr-ı gam altında, cefâ gördüm. // Değil bigânelerden, âşinâlardan belâ gördüm. / Vücudum âlem-i sıhhatte bîmâre dönmüştür.” sözleriyle anlatılan hal bile başına gelse, “Allah’a çok şükür; Cenâb-ı Hak, bir yönüyle, beni potalara koyuyor tortuyu, esası, özü birbirinden ayırmak için.” der, hamdeder. إِنَّ اللَّهَ لَيُجَرِّبُ أَحَدَكُمْ، كَمَا يُجَرِّبُ أَحَدُكُمْ ذَهَبَهُ بِالنَّارِ fehvasınca, “Sarrafın, altını, gümüşü tortudan, posadan ayırmak için, onu bir ameliyeye tâbi tuttuğu gibi, Allah, bizi böyle bir ameliyeye tâbi tutuyor!” der.

Böyle düşünen insanlar, gelen her şeyi hoş karşılarlar; ondan ne korkarlar ne de titrerler. Yoksa korkacakları, titreyecekleri o kadar çok şey vardır ki, titremekten bir türlü kurtulamazlar. Ehl-i dünyanın tir tir titrediği gibi… Zannediyorum uykuları kaçıyordur korkularından!..

   Ellerimi dua için kaldırdığım veya başımı secdeye koyduğum zaman, mazlum ve mağdurlar hesabına yalvarıp yakarmadan kendi dertlerime derman adına niyazda bulunursam, vefasızlık yapmış olurum!..

Evet, belki sizin-bizim de üzüntüden, muvakkaten yaptıkları ezâ ve cefadan uykumuz kaçıyordur. Canım o kadar da üzülmek lazım!.. Orada, zindana yeni konmuş bir kadını, kucağında yavrusuyla, gözyaşlarıyla onu öperken ve aynı zamanda bağrına basarken görüyor ve o tablo karşısında üzülmüyor, müteessir olmuyorsanız, insanlık adına çok şey kaybetmiş sayılırsınız. Elbette üzüleceksiniz!..

“Ben usanmam -gözümün nuru- cefadan amma / Ne kadar olsa, cefadan usanır, candır bu!” diyor İzzet Molla. Tekme yiyorsunuz; “Sarsılmam!..” Ne demek o?!. Şu kocaman binada bile üçünüz, dördünüz birden hızlı yürüdüğünüz zaman, o çelik konstrüksiyonlar tir tir titremeye başlıyor. Elbette sizde de bu kadar ihtizaz, bu kadar titreme olacaktır.

Fakat paniğe kapılmayacaksınız, ye’se düşmeyeceksiniz. Zira “Yeis, mâni-i her kemaldir!” O, bir kere önünüzü kesti mi, artık -Akif ifadesiyle- öyle bir bataklığa düşersiniz ki, bir daha düştüğünüz o bataklıktan çıkamazsınız, hafizanallah. “Ye’s öyle bataktır ki; düşersen boğulursun / Ümide sarıl sımsıkı, seyret ne olursun! // Azmiyle, ümidiyle yaşar hep yaşayanlar / Me’yûs olan ruhunu, vicdânını bağlar.”

Yine bir duayla noktalayalım: اَللَّهُمَّ نَصْرًا قَرِيبًا، وَفَتْحًا مُبِينًا فِي خِدْمَتِنَا، وَفِي حَرَكَتِنَا، وَفِي جَمَاعَتِنَا، وَفِي مُؤَسَّسَاتِنَا، وَفِي مَدَارِسِنَا، وَفي جَامِعَاتِنَا، وَفِي أَمْوَالِنَا، وَفِي أَمْلاَكِنَا؛ بِحَيْثُ مَا لاَ عَيْنٌ رَأَتْ، وَلاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلاَ خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ “Allahım! Bir nusret-i karîb, yakın zamanda bir nusret Allahım! En yakın zamanda engin bir fütuhât; din-i Mübin-i İslam adına ve hafife alamayacağımız tarihî değerlerimizi dünyaya duyurma adına, engin bir fütuhât Allahım!.. Hizmet’imiz, hareketimiz, cemaatimiz, müesseselerimiz, okullarımız, üniversitelerimiz, mallarımız ve mülklerimiz için bir fetih ve nusret; ‘Kullarıma öyle sürpriz nimetler hazırladım ki, ne göz görmüş, ne kulak işitmiş, ne de insanın hatırına gelmiş!’ buyurduğun gibi, işte öyle sürpriz şekilde bir ferec ve mahreç ihsan eyle Allahım!..” Sürpriz olarak, Allah’ım, Sen “nasr-ı karîb” ve “feth-i mübîn” ihsan eyle!..

Niyaz ile, Cenâb-ı Hak’tan şahsım için şifa talep etmeden evvel bunu söylüyorum. Evvela o, sonra da kendi derdim adına Cenâb-ı Hakk’a niyazım… Evvela onu, evvela Ümmet-i Muhammed’in derdini dile getiriyorum. Çünkü, o Hizmet’i omuzlamış, belli bir istikâmete doğru koşan insanların maruz kaldıkları şeyleri ve Hizmet’i durdurmaya çalışan insanların yaptıkları şeyleri Cenâb-ı Hakk’ın durdurmasını talep etmeden, kendi dertlerime derman adına niyazda bulunursam, vefasızlık yapmış olurum!..

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

Gönül diliyle insanlara teveccüh eder ve gönüllere otağ kurarsanız, çevrenizde bir hayli gönüllü oluşur; kendini bu işe adamış, bir daha da geriye dönmemeye azm u cezm u kast eylemiş dünya kadar babayiğit insan oluşur çevrenizde. Bu, gönül diline cevaptır. Çünkü öyle bir dilin arkasında “inâyet-i İlâhiye” ve “teveccühât-ı Sübhâniye” vardır. O, yanıltmaz; gönlün tesir gücünü artırır. Âdetâ bir koro tesiri icrâ eder, öyle bir gönül. Oradan ne gelirse, bî-kem u keyf, onu bilemeyiz; fakat oradan gelen teyîd, o gönlün üzerinde tesirli olur; onu da güçlü ve tesirli hale getirmek için yeter, artar.

   Hakk’a adanmış ruhlar, kendilerine “terörist” diyenler için bir aynadır; asıl terörist hep sulh, ıslah ve huzur temsilcisi olmuş insanlara iftira ve eziyet eden ahlaksızlardır.

Bu disiplini her zaman koruyabildik mi, sahip çıkabildik mi, bilemeyeceğim. Fakat ne ölçüde sahip çıkıldıysa şayet, ona Cenâb-ı Hakk’ın teveccühü, on katıyla olmuştur. Ezcümle; bir avuç insan, o mevzuda ciddî bir tecrübe görmeden, rehabiliteye tâbi tutulmadan, psikolojik bir eğitime tâbi tutulmadan, dünyanın dört bir yanına yayıldılar. Böyle bir şeyi istiskal eden, bir suçmuş gibi, bir günahmış gibi, bir kabahatmiş gibi anlatan şom ağızlar var. Eksik olmadı bunlar; bugün de olacak, yarın da olacak, öbür gün de olacak. Fakat denebilir ki; olan şey, yirminci asrın en büyük hadisesidir. Dünyanın dört bir yanında, bilmem kaç -belki iki yüze yakın- ülkesinde gönül diliyle insanların gönüllerine otağ kurma mevzuu, milletimize ait bir hususiyet olarak bu yirminci asırda tahakkuk etmiştir. Hem de başkalarının iki yüz senede yapmaya çalıştıkları ve belki ancak bir kısmını yaptıkları şeyi, Allah’ın izni, inâyeti, riâyeti ile yirmi küsur senede yapmışlardır. Başkalarının yaptığı zamanla mukayese ettiğimizde, onun onda biri kadar bir şey. Ve bu, hazmedilememiş, çekilememiştir; türlü türlü karalamalara başvurulmuştur.

En son karalamanın adı da “terör örgütü” ki, o “terör örgütü” dedikleri insanların en küçüğü Kıtmîr, bi-gayri haddin, min gayr-i haddin her zaman karşınıza çıkan Kıtmîr, size yemin ederim, bilerek bir karıncaya ayak basmadım, hayatım boyunca. Evet, size daha evvel arz etmiştim: Daha rüşde ermediğim dönemlerdeydi, zannediyorum 7-8 yaşlarındaydım. Bir akrep deliğine su döktüğümden dolayı hala ızdırap duyuyorum. Düşünün, aradan yetmiş sene geçmiş; arkadaşlarıma soruyorum: “Onu, Allah bana sorar mı?!. Ya o hayvan orada o sudan boğulduysa?!.” Beni teselli ediyorlar; diyorlar ki, “O, orada bir delik açınca, yukarıya doğru da bir şey yapar, kendini her zaman korumaya alır; o ölmemiştir!” filan. Ama ben, buna bir türlü inanmıyor ve hesap endişesi duyuyorum.

Evet, “terör” ile andıkları, “terörist” dedikleri insanlar, bunlar. “İnsan, insanın aynasıdır!” “İnsan” diyeceğim, çünkü “mü’min” demeye dilim varmadı. Zannediyorum, kendi karakterlerini okuyorlar sizde; kendi ruh hoyratlıklarını okuyorlar sizde; kendi vicdan huşunetlerini (kabalıklarını) okuyorlar sizde. Onun için çağın hâdisesi olan böyle bir açılımı engellemeye çalışıyorlar. Milletimiz adına onlara vüdd vaz edilmesine karşılık, insanlığın bu harekete sinelerini açmasına mukabil, bu pozitif şeylere mukabil, senelerden beri değişik negatif yollara başvurarak ona mani olmaya gayret ediyorlar. Yalana, tezvire, iftiraya başvurarak.. devlet hazinesini boşaltarak.. peylenebilecek insanları peylemek suretiyle… Bir yönüyle Mevlânâ ruhuyla her yanda mum tutuşturma işini/ameliyesini üzerine almış, deruhte etmiş insanların aydınlatma ameliyesini durdurmak için, akla-hayale gelmedik kırk haramîlik yapıyorlar.

Her halde meseleleri değerlendirirken, “Acaba bunlar mı terörist, yoksa bir kısım devletlerin başında terör estirenler mi? Bir dönemde Almanya’nın başında, bir dönemde Irak’ın başında, bir dönemde Libya’nın başında, bir dönemde bilmem nerenin başında bulunan, sürekli “terörizm” estiren insanlar mı, onlar mı terörist?!.” soruları da sorulmalı. Bu mevzuda kararı tarih verecek. Tarihin sayfalarına nasıl düşeceklerini gelecekte görecekler!..

Ne diyorum, bakın: “Teröristin, Allah, belasını versin! Ama terörist olmayan, dünyada sulh-i umûmînin temsilcisi ve salâhın timsali olan insanlara ‘terörist’ diyenlerin, evet onlara ‘terörist!’ diyen ahlaksızların, densizlerin de Allah belasını versin!” Evet, bedduaya dilimiz varmazdı, “Âmin!” de demezdik; fakat mesele, o ölçüde şenâat içinde cereyan ediyor ki, en selim vicdanlar bile bunun karşısında, bu ölçüde olsun başkaldırma lüzumunu duyuyorlar. Bari bu kadar!.. Yumruk sallamadık, yüz ekşitmedik… Neye karşı? Hitlerin SS’lerinin muamelesine karşı yüz ekşitmedik. Hiç olmazsa vicdan rahatsızlığını bununla ifade etme, karbondioksit atıyor gibi bununla rahatlama…

   Mefkûre muhâciri babayiğitler, bir kısım tehlikeleri göze alarak hizmet mahallerinde kalmaya devam edeceklerdir; şayet su-i akıbet endişesi kavî ise, bir başka müsait zemin bulup yine hizmet edeceklerdir.

Belki bunları da zift medyası değerlendirecek; bilerek konuşuyorum; zift medyası değerlendirecek. Varsın değerlendirsin!.. Dünyanın dört bir yanına giden babayiğitler, babayiğitliklerine terettüp eden/düşen şeyi yapacaklar. Haramîler, bazılarını kaçırıyorlar; kaçırdıkları bazı kimselerden haber yok. Bunu kırk haramîlerin başındaki adam yapmamıştır. Ve belli bir dönemde, Haçlılar döneminde İngiltere başsız kalınca, oradaki Robin Hood’lar da yapmamıştır. Öyle bir şenâat, öyle bir denaet!.. Adamın evine gidiyor, derdest ediyor, arabaya koyup götürüyorlar. Nereye götürdükleri belli değil. Sonra saldıklarını meflûç olarak götürüp bir dağın başına koyuyorlar. Müslümanlık ile bunu te’lif etmek, mümkün değil. Kimseye “kâfir” demek, haddimize değil; fakat bu davranış, bu tavır, bu muamele, kâfir muamelesidir ve bunu görmezlikten gelen bir kısım teologlar, onlar da bu mesâvîye iştirak ediyorlar demektir. Burada onu paylaştıkları gibi, öbür tarafta da neyi paylaşacaklarını, Allah (celle celâluhu), tepelerine balyoz gibi vuracaktır; diyenin/edenin de, deyip etme karşısında sükût edip hatta onları tasvip edenin de, “Gerekli şeyler yapılıyor!” diye onların kuvve-i maneviyelerini takviye eden, onları teşci’ eden ve sevk eden insanların da.

Hâlbuki o babayiğitler, bu güne kadar -yirmi senedir- bulundukları yerlerde denendiler; nabızları tutuldu, kalbleri yoklandı, elli defa; “insan” oldukları tespit edildi, elli defa. Elli defa testten geçirildiler ve onlar, oralarda bağırlara basıldılar. Fakat şimdi bir kısım peylenebilecek kimseleri kullanarak onlara kötülük yapıyorlar. Amerika’ya bile etek ile para döktüler, medya mevzuu oldu. Buradakiler haysiyetli davrandılar; öyle birisini uzaklaştırdılar. Fakat her yerde öyle haysiyetli davranma olmuyor; olmayabiliyor. Zira dünyada satılmayan insan sayısı, çok azdır; fiyatlar, farklıdır. Biri, on milyona satılmıyorsa, yirmi milyon verirler, otuz milyon verirler. Bazen milyar verdikleri de olur, dedikleri olsun diye.. yirmi-otuz seneden beri yapılan şeyler yıkılsın diye.. mâbed yıkıp onun yerine “dırârî mescid”ler yapıyor gibi, o hamleleri devam etsin diye. Yapacaklar bunu…

Fakat o babayiğitler, böyle bir kaçırılma meselesi söz konusu ise şayet ve bu mutlak ise, bunu göze alarak oldukları yerde kalmaya devam edeceklerdir. Ama başka yerlerde kendileri için hizmet etme imkân ve zemini müsait ise ve böyle bir sû-i akıbetten de endişe duyuyorlarsa, oradaki hizmetten ayrılır, başka bir yerde Cenâb-ı Hakk’ın inayetiyle o hizmeti yine devam ettirirler. Çünkü babayiğitliği şiar edinmişler onlar.. çünkü beklentisizler onlar.. çünkü adanmışlık ruhuyla hareket ediyorlar onlar. Zannediyorum yüzde doksan dokuz virgül dokuzunun yeryüzünde dikili bir taşı yoktur.. “saray” değil, sahiplerinin Allah belasını versin.. “filo” değil, onun arkasından koşanların Allah, belasını versin!.. Zaten verecek, emin olun!.. “Allah, gayûrdur”, Peygamber ifadesiyle “eğyar”dır, “gayretlilerin en gayretlisidir!” يَا غَارَةَ اللهِ، حُثِّي السَّيْرَ مُسْرِعَةً عَلَى أَعْدَائِنَا، فِي حَلِّ عُقْدَتِنَا، يَا غَارَةَ اللهِ، يَا غَارَةَ اللهِ، يَا غَارَةَ اللهِ “Ey Rabbimin gayreti, ey gayretullah, düşmanlarımıza karşı çabuk yetiş imdadımıza!.. Ey Rabbimin gayreti, yetiş ki çözülsün ukdeler bir bir!.. Ey gayretullah, ey Rabbimin gayreti, Sana havale ediyoruz!”

Allah; bu sese, bu soluğa karşı yapacağını yapacaktır, tereddüdünüz olmasın! Onlar, yelken açtıkları o isyan deryasında öyle şeylere çarpacak, öyle dağılacak, öyle rezil ü rüsva olacaklar ki, tarih, onları yâd ederken, Hitler gibi yâd edecek, Saddam gibi yâd edecek, Kazzâfî gibi yâd edecek; isterse çevrelerindeki bir kısım -bağışlayın- yalakalar onları “mehdî” gibi göstersin, “emîrü’l-mü’minîn” gibi göstersin. Tarih, yanılmaz; bu gün olmazsa yarın doğru şeyler, bir bir, pırıl pırıl, böyle altın kelimeler ile o sayfalara dökülecek ve herkes bakacak oraya. Sadece bugün değil, o gün bile “Lanet olsun öylelerine!.. Lanet ile anılan cebâbireye rahmet okutturanlara, lanet olsun!” diyecekler.

   Hizmet gönüllüleri, yerlerinde kalmaya kararlı olmalılar ama tedbir ve temkinde de kusur etmemeliler; zira zâlimin işini kolaylaştırmak, Allah nezdinde büyük bir vebaldir.

Evet, geriye dönelim: Yerinde kalmaya kararlı, her şeye rağmen yerinde kalmaya kararlı insanların, tedbir ü temkinde kusur etmemeleri lazım. Antrparantez burada bir şey söyleyeyim: İster içte, isterse dışta bulunan zalimlerin işlerini kolaylaştırmamak esas olmalıdır. Zâlimlerin en güçlüsü, İslam dünyasında içte. Irak’ta en büyük zalimler, içte idi; Libya’da da en büyük zalimler, içte idi; şimdi de dünyanın değişik yerlerinde zalimler içte. “Zalim” demek de tam ifade etmez; “ezlam”, müzâaf veya mük’ab zalimler içte. İçte veya dışta, zalime yardım etmek, zulme iştirak sayılır. Hatta yardım etmek değil, onun işini kolaylaştırmak da aynen zulmü paylaşma demektir.

Kıtmîr, 27 Mayıs’ta derdest edildi; fakat o zaman gençtim, askerlik yapmamıştım. Ne taviz verdim, ne de onların işini kolaylaştıracak tavır, davranış ve beyanda bulundum. Sizin en küçüğünüz.. içinizde bulunmak suretiyle kendisini de Allah’ın affedeceğine inanan, sizlerin en küçüğü.. “sizlerin Kıtmîri” de diyebilirim zira her türlü iddiadan uzak insanım. 12 Mart’ta da içeriye aldılar; hiçbir şeyi inkâr etmedim ama onların işlerini kolaylaştıracak ifadelerde de bulunmadım. Belki -bir yönüyle- kendimizi orada tam ifade etme imkânı oldu ki, bunu utanarak söylüyorum, oradaki mahkeme başkanı, “Tavır ve davranışlarıyla bize insanlık dersi verdi!” dedi. “Tavır ve davranışlarıyla…” Yalan söylemiyorum. Ama işlerini kolaylaştırmadım. “Salın bizleri; içeride tutmak için işlediğimiz bir cürüm, bir günah yok!..” Nedir bize isnad edilen şey: Kendi kendimize bazen Hazreti Bediüzzaman’ın -Pîr-i Mugân, Şem’-i tâbân, ziyâ-i himmet, Hazreti Üstad’ın- kitaplarını okumak. İddianameye giren şey: “Lem’alar’daki İsm-i Kuddûs mü, İsm-i Kuddûs’ün Lem’aları mı? Bunları okumuşsunuz. 163’ün birinci fıkrasına girer: İktisadî, siyasî, kültürel, devletin temel nizamlarını dinî esaslar üzerine oturtma maksadıyla cemiyet kurma.” Madde, aynı. Ama hiçbir arkadaş da orada zalimin işini kolaylaştırmadı; aynı mağduriyeti yaşayanlar taviz vermediler, durdukları gibi dimdik durdular.

Dimdik durma, yiğitçe durma, tam mü’minliğin gereğidir; o duruşu temâdî ettirmek, ondan daha derin bir davranıştır, peygamber yolunun gereğidir. Allah, onların arkasında yürümekten bizleri ayırmasın; o mazhariyetten bizleri mahrum etmesin!

Evet, zalimin işini kolaylaştırmamak lazımdır. O gün de yine ayakta, dimdik duranlar, durdular, Allah’ın izni ve inayetiyle. Bir gün geldi, bir “imparatorluk” -ad vermiyorum- dağıldı; bir fırsat doğdu. “Onlar, esasen bizim soyumuz; açılalım, oralarda okullar açalım. O kardeşlerimizle geçmişten gelen o kardeşlik şuurunu yeniden canlandıralım. Onlara kucak açalım. Onlar, yetmiş sene tarihî değerlerinden, geçmişlerinden uzaklaştırıldılar. Mabetlerine kilit vuruldu; Allah’ı öğrenme, bilme, Peygamber tanıma yollarına engeller kondu. Değişik problemler sarmalı içine alındılar.” mülahazasıyla hareket edildi. İlk defa bu insanların imdadına koşmak, insanî bir vazife idi; aynı zamanda bir kardeşlik vazifesi idi. Cenâb-ı Hak lütfetti, hakikaten tuttu, o maya tuttu. “Orada tutan maya, dünyanın değişik yerlerinde de tutar!” diye, açıldı onlar bütün yeryüzüne, Allah’ın izni ve inayetiyle.

Hemen her on senede bir ülkede tecdit (!) yapmaya alışmış kimseler, bu defa ülkedeki din-diyanet adına gelişimi bahane ettiler; meseleyi biraz da ona bağlayarak “Bu defa da yeni bir tecdide ihtiyaç var!” falan dediler. “Bu hareketi bitirmek, bir ‘tecdit’ olacak!” falan dediler. Ama bu defaki, öbürlerinden daha tehlikeli idi; çünkü bunda kullanılan, âdîce/bayağıca birer argüman haline getirilen “dinî argümanlar” idi. Din kullanılıyordu; “din” deniyordu ama yalan idi. Yemin ederim, yalan idi. Kalblerinden gelmeyen, kalblerinin sesi olmayan, dilleriyle mırıldandıkları o şey, yalan idi.

Birinin, şimdiye kadar, çok değişik konularda, binlerce insanın bulunduğu yerlerde, söyledikleri yalanları ve iftiraları bir yere kadar arkadaşlar saydılar; zannediyorum beş yüze varınca, “Vallahi saymaya usandık!..” dediler. Biz saymaya usandık ama o söylemeye utanmadı!.. إِذَا لَمْ تَسْتَحْيِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ buyuruyor Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm: “Hayâ hissini yitirmişsen, yani edepsizin teki olmuşsan, o zaman her haltı karıştırabilirsin!” Bu “Karıştır!” demek değildir; dil hususiyeti açısından belagat ilminde buna “tevbîh” denir. Kınamadır bu; bağışlayın, “Yuf sana o zaman!” demektir, إِذَا لَمْ تَسْتَحْيِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ “Hayâ hissini yitirmişsen, edepten yoksun isen, istediğini yapabilirsin!” demek. “Edeptir kişinin dâim libası / Edepsiz kişi, üryana benzer.” “Edep ehli, ilimden hâlî olmaz / Edepsiz ilm okuyan, âlim olmaz.” “Edeb yâ Hû!”, tekkelerin giriş noktasına asılan bir söz idi. Edep yâ Hû!.. Edep yâ Hû!..

   Peygamberler güzergâhı olan bu yolda fedakârlığın en ağırına bile katlanmak bir vecibedir ve aktif sabır ehline Allah’ın öyle bir vaadi vardır ki, ona mukabil bütün dünya ve dünyevî musibetler çok hafif gelir.

Böyle bir oluşum karşısında, fedakârlığın en ağırına bile katlanmak, bir vecibedir bugün. Zalimin işini kolaylaştırmadan “mazlum” olabilirsiniz.. “mağdur” olabilirsiniz.. “mehcûr” olabilir, belli sınırlar içine alınabilirsiniz.. “mescûn” olabilir, hücrelere konabilirsiniz.. “mahrûm” olabilir, haklarınızdan mahrum kalabilirsiniz; bugüne kadar, on sene, yirmi sene, otuz sene çalışıp bir şeyi hak etmişsinizdir, bir yere gelmişsinizdir; bütün bunlardan mahrum olabilirsiniz.

Fakat Allah’ın öyle bir vaadi var ki, muvakkat dünya hayatı, ona nispeten bir saniye hükmündedir. Ve dünyanın binlerce sene mesûdâne hayatı, oranın bir dakikasına mukabil değildir. Ve oranın da binlerce sene mesûdâne hayatı, bir dakika rü’yet-i Cemâline mukabil değildir. Sen, öyle bir şeye namzetsin!.. Gönlünü, öyle bir şeye kaptırmışsın; o işin delilisin sen!.. اَللَّهُمَّ اَلْإِخْلاَصَ، وَرِضَاكَ، وَخَالِصَ الْعِشْقِ وَاْلاِشْتِيَاقِ diyorsun; “Allah’ım, amelde ihlas ve Sen’in rızan ve aşk u iştiyâk!..” إِلَى لِقَائِكَ، وَإِلَى لِقَاءِ حَبِيبِكَ وَأَحِبَّائِكَ “Sana kavuşmaya iştiyak; Habibine ve Seni sevip sevgine mazhar olanlara kavuşmaya iştiyâk!..” Yetmedi ya Hû, أَبَدَ اْلآبِدِينَ، وَدَهْرَ الدَّاهِرِينَ “Zaman, bir gün top atabilir; gidip dibe vurabilir zaman. Fakat benimki, zamanları aşkın; bu deyişim, bu duyuşum, bu mırıldanışım benim, zaman üstü!” O meseleyi hedefleyerek… Sen, böyle bir şeye talipsin!.. Dünyanın binlerce sene mesûdâne hayatı, o saraylar, o villalar, onun yanında ne yazar!..

“Yıkılupdur bu cihan sanmaki bizde düzele

Devlet-i çerh-i deni verdi kamu müptezele

Şimdi ebvab-ı saadetle gezen hep hezele

İşimiz kaldı hemân merhamet-i Lem Yezel’e.”

Üçüncü Sultan Mustafa’nın (rahmetullahi aleyh) kendi dönemindeki dejenerasyon karşısında söylediği bir söz. Zannediyorum o, kendi dönemine öyle bir dejenerasyon nazarıyla bakmış; her halde şimdi olsa, bugüne kıyasla kendi dönemi için “Yahu Devr-i Saadet!” falan diyecektir ama öyle değil; çünkü adamın gözü Râşid Halifeler döneminde; Ebu Bekir dönemi, Ömer dönemi, Osman dönemi ve Ali döneminde (elfu elfi merrâtin radıyallahu anhüm).

Birisi de değiştirerek, “Saray etrafında geziyor bir kısım hezele / Gayr-ı işimiz kalmıştır Merhamet-i Lem Yezel’e!..” diyor. İş, Cenâb-ı Hakk’a kalmışsa, bir dakikada düzeltir onu. Şimdiye kadar nice Amnofisler geldi-geçti; insanlara ne gadirler, ne zulümler yaşattılar!.. Aynen.. Şi’b-i Ebî Talip’te, Müslümanların üç sene aç-susuz boykota maruz kaldıkları gibi. Ama hiçbir Müslüman, o sıkıntı karşısında geriye dönmedi. Değil Müslüman, Beni Hâşim’den henüz Müslüman olmayanlar bile… “Niye Beni Hâşim’densiniz?!.” Hani ByLock var ya!.. Efendim, “Dinlenmiş; sen de onu kullanmışsın!” filan… “Öyle ise sen de onlardansın!” filan. “Beni Haşim’den olduğuna göre, Beni Haşim’den olan Hazreti Muhammed’e sahip çıkarsın sen, belli. En iyisi mi, ihtimale binaen, seni derdest etmede yarar var!” Öyle bir şey!.. Bakın, mantık aynen, hiç farkı yok. Hakikaten müthiş bir tevârüs bu. Takdir (!) edilecek, Nobel ödülüne arz edilecek bir deha âdeta. Bir deha!.. Tâ o gün olan şeyleri nasıl böyle bütün çizgileriyle, ana hatlarıyla alıp uyguluyorlar, insanın aklı durur; bu ne müthiş deha!..

Mekke’den ayrılan insanlar, Mekke’nin fethi ile geriye döndüklerinde, ne bağ kalmış, ne bahçe kalmış, ne ev kalmış, ne de evin harabesi kalmıştı! Hepsi bunların, tagallübe, tahakküme, tasalluta, taarruza maruz kalmış ve elden çıkmıştı. İnsanlığın İftihar Tablosu’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) maskat-ı re’si (doğum yeri) olan mübarek hâne bile, dünyaya teşrif buyurdukları hâne bile, birisi tarafından kullanılmıştı. Adını vermiyorum onun, çünkü sonradan Müslüman oldu, sahabîlerin arasına katıldı; adını vermiyorum, yakını idi O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem). Ne Beni Teym’den olan Hazreti Ebu Bekir’in, ne Beni Ümeyye’den olan Hazreti Osman’ın, ne Beni Adiyy’den olan Hazreti Ömer’in bir avuç kadar, bir adımlık yeri kalmamıştı. Tagallüp, tahakküm, tasallut, Ebu Cehillerin, Utbelerin, Şeybelerin, İbn-i Ebî Mu’aytların işiydi. Müslümanlar, Mekke’den ayrılınca, “Bunların hepsi bize kaldı; bunları vatandaşlıktan çıkardık, azlettik!” filan demişlerdi. Bir daha onların geriye dönemeyeceklerini zannediyorlardı ve öyle yaptılar. Fakat Ashâb-ı Kirâm, öyle bir istiğna ruhuyla hareket ettiler ki!.. Oraya Allah’ın izniyle ellerini-kollarını sallayarak girdikten sonra dediler ki, “Biz, Yesrib’i medeniyet merkezi ‘Medine’ yapmıştık; tekrar geriye dönüyoruz. Orası pây-i taht-ı İslam.” Ona canlar kurban!..

   “Başınızın çaresine bakın!” dendiğinde “Biz başımızın çaresine baktık; başımızı bu yolda, bu eşiğe koymuştuk, kaldırmaya niyetimiz yok!” demek de yiğitçe bir tercihtir.

Evet, geriye dönelim: Tazyikin fazla olduğu yerlerde, haramîliğin çok ileriye götürüldüğü, insanların kaçırıldığı, gasp edildiği yerlerde hâlâ dişini sıkıp katlanabilecek arkadaşlar – gaybubetleriyle mi, oradaki Birleşmiş Milletler güvenlik kurullarına müracaat etmekle mi, yoksa alarm gibi bir şey ile kendilerini duyurmaları suretiyle, öyle bir gasp meselesi söz konusu olduğu zaman, hemen oradaki emniyet güçlerinin yetişip o işe fırsat vermemeleriyle mi- kalmaya kararlı olanlar, kalırlar; yiğitçe kalırlar!.. Bugüne kadar yiğitçe, babayiğitçe götürdükleri hizmeti, devam ettirirler, Allah’ın izni ve inayetiyle.

Şayet o ülkedekiler, “Galiba sizi koruyamayacağız!.. Çünkü haramîler, ülkede kol geziyor; ne zaman uçağa bindirip kaçıracakları belli değil. Onun için isterseniz siz, başınızın çaresine bakın!” diyorlarsa… Onlar da “Biz başımızın çaresine baktık, başımızı bu yolda, bu eşiğe koymuştuk, kaldırmaya niyetimiz yok!” diyorlarsa, bu kendilerine mahsus bir tercihtir. Yok, “Madem öyle istiyorsunuz!.. Siz şimdiye kadar bize bağrınızı açtınız, şimdi de bir teklifte bulunuyorsunuz; saygınıza saygı ile mukabelede bulunuyoruz. Sizi zor durumda bırakmamak için, değişik devletler karşısında ‘Himayelerinde bulunan insanları kaçırdılar da onlar da seslerini çıkarmadılar!’ dedirtmemek için ayrılır, gideriz. Ama biz, Hizmet’e adanmış insanlarız; Allah’ın izni ve inayetiyle, gittiğimiz her yerde, orada yumurta bulursak, üzerine kuluçka gibi yatarız; tohum bulursak, toprağa saçarız; fideler bulursak, toprağa gömeriz. Ağaç olmasını bekleriz, intizar ederiz; başağa yürümesini bekleriz; civciv çıkmasını bekleriz, Allah’ın izni ve inayetiyle!..”

Sakarya şiirinden mülhem:

“Yol, bu; yöntem, bu; gerisi angarya / Yerlerde süründüğün yeter, ayağa kalk Sakarya!..”

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

Bu dünyaya ait olan her şey, böyle gelip gidiyor. İnsanlar da bir bir geliyor, bir bir gidiyor; gelenleri, arkadan gelenler takip ediyor. Gitmeyen “Bir” (celle celâluhu) kalıyor, bütün gidenlere rağmen. Onun için çok güzel söylemiş birisi, anonim:

“Gelir bir bir, gider bir bir, kalır Bir,

Gelen, gider; giden, gelmez! Bu bir sır.

Gelirse, gelir bir kıl ile, eyleme tedbir;

Giderse, gider; eylemez bir koca zincir.”

   Ömrün uzunluğu kısalığı değil, onun yediveren, yetmiş veren başaklar gibi nemalandırılması esastır.

“Ben kalacağım!” iddiasında ve ısrarında bulunan insanlar, hiç beklemedikleri şekilde öyle yuvarlanır giderler ki, siz de hayret edersiniz. Gitme mukadderdir herkes için; fakat “iyi gitme”ye bakmak lazım. O da تَمُوتُونَ كَمَا تَعِيشُونَ، وَتُحشَرُونَ كَمَا تَمُوتُونَ “Nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz; nasıl ölürseniz öyle diriltilir ve haşredilirsiniz.” hakikatinde belirtildiği üzere, iyi ve sâlih bir insan olarak yaşamaya bağlıdır. Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın beyanına tevfikan denebilir ki, nasıl ve hangi çizgide yaşıyorsanız, o çizginin sizi taşıdığı yerde, ya “yuvarlanma” olur veya “kanatlanma” olur; ya bir çukura tepetaklak gitme olur ya da zirvelerde kanat çırpma olur. Ve nasıl ölüyorsanız şayet, öyle dirilir ve öyle haşrolursunuz.

Bu açıdan da insanlar, öbür hayattaki dantelalarını örgülüyorlar; iradeleri, tığ ve ip. Onunla en güzel bir örgü örgüleme gayretinde bulunan, ona tam muvaffak olamasa bile, niyeti onu tamamlama istikametinde olduğundan, Allah, onu tamam olarak o kulunun karşısına çıkarır, orada/ötede. Çünkü “Mü’minin niyeti, amelinden hayırlıdır.” Niyet, nâmütenâhîyi kucaklar. O niyet sayesindedir ki, insan kısacık hayatı vesilesiyle ebedî saadete nâil olabilir. Sanki o insan, o kısa hayatı boyunca şöyle demiştir: Allah’ım, beni bin sene yaşatsan, yine Sen’in karşında kemerbeste-i ubudiyet içinde duracağım. Yer yer rükûa varacağım; zaman zaman tevazu/mahviyet ve hacâletimi ifade etmek için secdeye kapanacağım. Ama o kadar sene olmadı, elli oldu, altmış oldu, yetmiş oldu. Beni binlerce sene yaşatsan, aynı çizgide kalma niyetindeyim. Beni aynı çizgide sabit-kadem eyle! يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ، ثَبِّتْ قُلُوبَنَا عَلَى دِينِكَ * رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ Ey kalbleri evirip çeviren Allah’ım! Kalblerimizi dininde sabit kıl!.. “Ey bizim kerîm Rabbimiz, bize hidâyet verdikten sonra kalblerimizi kaydırma ve katından bize bir rahmet bağışla. Şüphesiz bağışı bol olan vehhâb Sensin Sen!” (Âl-i Imrân, 3/8)

Vird-i zebân bu olunca, dile dolanan şey bu olunca, Allah (celle celâluhu) da muamelesini ona göre yapar. Ve o meselenin “zerre”sine -aynı zamanda- “güneş”ine bakılmaz; “damla”sına, “derya”sına bakılmaz. Saffetine, duruluğuna, o mevzudaki hulûsa, o mevzuda Allah rızasının gözetilmesine ve aşk u iştiyâk-ı likâullah ile oturup-kalkmaya bakılır. Onun için, ömrün uzunluğu kısalığı değil de onun yediveren başaklar, yetmiş veren başaklar gibi nemalandırılması esastır. Gerçek ömür odur; işte o ömür ile insan, öbür tarafta “muammer” olur. Ömür, muammer olmaya yaramıyorsa, bence bî-hûde (beyhude/boşu boşuna) yaşanmış bir şeydir. Fakat ebedî muammer olmaya, ma’mur olmaya, iltifat görmeye vesile oluyorsa ve insan bu dar damlacıkta, o minicik zerrecikte onu vuruyorsa, hedefi o ise şayet, Allah (celle celâluhu) kulunun hedeflediği şeye göre ona muamele yapar. Elverir ki samimi olsun, ihlaslı olsun ve şu tevazu anlayışıyla yaşasın: “Herkes yahşi; men, yaman / Herkes buğday; men, saman.” (M. Lütfî) İsterseniz buna şunu da ilave edebilirsiniz: “Aman Allah’ım, aman / Sen’den olmazsa emân / Doğrusu işimiz çok yaman!”

   Sürekli “Dünya!” der ve ektiğiniz her şeyi dünya adına hasat etmeyi düşünürseniz, hiç farkına varmadan sonunda kendiniz hasat edilirsiniz!..

Allah’a müteveccih olan insan, hiçbir zaman kaybetmez. Böyle ara sıra tsunamiler gelir, Texas’a geldiği gibi, İstanbul’u basan seller gibi, oraya yağan dolular gibi. Fakat bunların hepsi gelip-geçici şeylerdir; bunlar, ikaza müteveccih şeyler, uyarmaya matuf şeylerdir. Adeta “Aklınızı başınıza alın! Kulağınızı çekiyor, ensenize bir şefkat tokadı indiriyorum!” demektir. Yine o Rahmâniyet, Rahîmiyet, Hannâniyet, Mennâniyet; onlara ait bir utûfettir esasen. Uyarmaya matuf olunca… Sizi teheccüde kaldırmaya matuf olan bir “temcîd” -bir yönüyle- uykunuzu bölse bile, mübarektir o. Sizi bunlar ile tembih buyuruyor/uyarıyorsa, Kendine yönlendiriyorsa, “Amanın, eğri yolda gitmekten vazgeçin! Dünyaya takılmayın! Bana müteveccih yaşayın!” diyorsa!..

Dünya arkadan gelirse, zararı yok; fakat o, arkadan gelmeli. O, hedefiniz olmamalı.. dünya, mihrabınız olmamalı.. dünya, minberiniz olmamalı.. dünya, mutlak yörüngeniz olmamalı!.. O, arkadan kendi kendine gelirse, gelsin; o makbuldür. Öyle gelirse şayet, -zannediyorum zaten- onu da siz, ukbâ istikametinde değerlendirirsiniz. “O’ndan (celle celâluhu) geldi, O’na gitti!” dersiniz. Hazreti Osman (radıyallahu anh) gibi hareket edersiniz; beş yüz deveyi, birden, yükleriyle beraber; rahat armağan edersiniz de, yüreğiniz “Cızz!” etmez. “Acaba Allah, kabul buyurdu mu?!” Belki onun endişesini taşırsınız. Hazreti Ebu Bekir, her şeyini bir bohçaya koyup huzur-u Risâletpenâhi’ye getirdikten sonra, “Çoluk-çocuğuna bir şey bırakmadın mı?!.” Sorusuna “Onları, Allah’a bıraktım!” cevabını veriyor.

Böyle, arkadan gelen şeyler, çok rahatlıkla verilir. Fakat taparcasına “Dünya!” derseniz, ektiğiniz her şeyi dünya adına hasat etmeyi düşünürseniz, hiç farkına varmadan kendiniz hasat edilir kalırsınız. Değirmende dövülüyor, harmanda -eskiden harman vardı, şimdi biçer-döverler var- döverlerin altında dövülüyor, parçalanıyor gibi hasat olursunuz, biçiliyor gibi hasat olursunuz. Şu halde, dünyayı arkaya almak lazımdır.

Çok iyi bildiğiniz gibi, Kur’an-ı Kerim, Kârûn ile alakalı, o beş-altı ayeti ifade buyururken, şunu da der: وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلاَ تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا “Allah’ın sana verdiği her şeyde âhiret yurdunu ara; ehh bu arada dünyadan da nasîbini unutma!” (Kasas, 28/77) وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلاَ تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا Evet, Allah’ın sana verdiği şey ile sen âhiret yurdunun arkasında ölesiye, yüreğin çatlayasıya bir talep, bir arzu, bir istek içinde bulun! وَابْتَغِ kelimesi “taleb”in üstünde bir mana ifade ediyor; işin arkasından koşturmacasına bir talep. Berikine gelince, وَلاَ تَنْسَ “Unutma!” diyor. Ona, unutmama ölçüsünde sahip çıkacaksın…

Bazen, dünya kendi kendine çok gelebilir, sizin arkadaşlarınızın çoğuna öyle çokça geldi. Fakat onlar, onu, yüreklerine/gönüllerine yerleştirmediklerinden, ona tapmadıklarından, onun arkasından koşmadıklarından dolayı, o, onların arkasından -bağışlayın- dünya onların arkasından kuyruk sallaya sallaya koştu. Onlar da dediler ki, “Madem sen, O’ndan geldin, öyle ise müstahakkın şu senin veya hakkın şu; seni, O’nun yolunda kullanmak lazım. Şurada bir üniversite açalım, burada yoksul talebelere bir yurt açalım, bakalım onlara. Şurada bir okul açalım; kendi düşünce dünyamıza, kendi kültür dünyamıza yönelelim, kendimiz olmaya çalışalım. Yurtlarımız ile, pansiyonlarımız ile, okullarımız ile, üniversitelerimiz ile -bir yönüyle- kendi kimlik dantelamızı örmeye çalışalım!”

O dantela, iki-üç asırdan beri bir dejenerasyona uğramış. Ne tığ doğru işlemiş, ne kullanılan iplikler doğru kullanılmış, ne şu olmuş, ne de bu olmuş. En güzel unsurlar elde varken, maalesef, onlarla çok berbat şeyler ortaya konmuş. Ne o olmuş, ne bu olmuş; en çirkin şeyler ortaya konulmuş!.. Bunu -Allah’ın izni ve inayetiyle- bu heyete bakanlar, bu hizmete bakanlar tamir edeceklerdir. Bu arada, “Hizmet” kelimesi aslında “dal” harfi ile “hidmet” şeklindedir; dal’e bir nokta koyarak “zâl” yapmışız ve “Hizmet” diyoruz. Cenâb-ı Hak, nefsaniyet adına, işe bir nokta koymaya muvaffak eylesin!..

   Sabrın başlangıcı zehir-zemberek olsa da sonu şeker-şerbettir; şu kadar var ki, gerçek sabır, musibet başa geldiği ilk andan itibaren olandır.

Burada -elektronik tabloda- ne diyor: “İnsanların sabırlı olmalarını istiyorsan, sen, daha da sabırlı olmayı öğren!” Evet, tam günümüze göre bir ikaz; önemli disiplinlerden bir tanesi, belki önemli -Frenkçe ifadesiyle- argümanlardan bir tanesi, sabırlı olmaktır, bütün envaıyla. Hususiyle günümüzde, daha çok, belaya ve o bela dairesi içinde şöyle-böyle belli bir münasebetle bulunmaya karşı sabır… O bela dairesi içinde kendisi bulunabilir, eşi bulunabilir, çocukları bulunabilir, akrabası bulunabilir. Birisi o daire içinde bulununca, belki onunla şöyle-böyle alakalı herkes ondan elem duyar. Bazen bir insanın hakikaten yüksek bir itibarı vardır; o, çevresinde ciddî bir alaka uyarmıştır. Öyle birisi, öyle bir mağduriyete, mazlumiyete, mehcûriyete, mahkûmiyete, mevkufiyete maruz kalınca, bütün köy halkının yürekleri onun için “Cızz!” eder. Bazen o “Cızz!” etmeler, âdeta kalbdeki ızdırapla dile dökülür ve duaya dönüşür; “Allah’ım! Bunu, onun terakkisine, zirvelerde kanat açıp üveyikler gibi uçmasına vesile kıl!” olur.

Dolayısıyla herkese günümüzde çok ciddî sabretmek düşüyor, bu belalar ve musibetler karşısında. Elin-âlemin o mevzuda yatıştırıcı şeylerine değil, meseleyi Allah’a teslimiyetimize bağlayarak ve o sabrın getirilerine bağlayarak sabretmemiz gerekiyor. “Başlangıcı zehir-zemberek, sonu şeker-şerbet bir şey varsa, o da sabırdır!” Şu kadar var ki, musibet başa geldiği ilk andan itibaren sabır…

Hazreti Ruh-u Seyyidi’l-Enâm (sallallâhu aleyhi ve sellem), الصَّبْرُ عِنْدَ الصَّدْمَةِ الْأُولَى buyuruyor; “İşin şoku yaşandığı zaman… Sabır, işte o zaman sabırdır.” Daha sonra, öyle aktif beklentinin, aktif sabrın sonucunda elde ettiğiniz vâridata bakarak, analizlere girip “Yahu ne güzel olmuş! Ne güzel olmuş!..” filan demek de güzel bir şeydir. Fakat bu hiçbir zaman balyoz tepenize indiği an, “Oh elhamdülillah!” demeniz gibi değildir. Böyle Mus’ab İbn Umeyr gibi, Abdullah İbn Cahş gibi, kolu-kanadı bir bir koparken, “Elhamdülillah! Zaten ben de bunu istemiştim! O’nun yolunda değil mi?!. Rasûl’ün önünde değil mi (sallallâhu aleyhi ve sellem)?!.” diyebilmek gerçek sabırdır.

Cenâb-ı Hakk’a teveccüh-i tâm ile teveccüh edersek, bugüne kadar Cenâb-ı Hakk’ın oluşturduğu/geliştirdiği şeyler, bundan sonra da katlanarak gelişir, yediveren başaklar gibi, yetmiş veren başaklar gibi… Semerenin ve sevabın katlanması meselesini sadece sadakaya vermemek lazım; sizin tavırlarınız, davranışlarınız, kıvamınız, kıvam düşünceniz de yediveren, yetmiş veren, yedi yüz veren başaklar gibi olabilir. مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِئَةُ حَبَّةٍ وَاللهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ “Mallarını Allah yolunda infak edenlerin hali, yedi başak bitiren ve her başakta yüz dane bulunan bir tohum gibidir. Allah, kime dilerse ona kat kat verir. Allah, (rahmet ve lütfuyla her varlığı) kucaklayan, (merhametiyle kullarına) genişlik gösterendir; (kullarının halini) hakkıyla bilendir.” (Bakara, 2/261) İşte yedi yüz, birden bire… Samimi, bir kuruş veriyorsunuz, Allah (celle celâluhu), yedi yüze ulaştırıyor onu. Bin kuruş veriyorsunuz, yedi yüz bine ulaştırıyor onu; bir milyon veriyorsunuz, yedi yüz milyona ulaştırıyor Allah (celle celâluhu).

   Yâd-ı cemîl olmak da var, lanetlenen cebbarlardan biri olarak anılmak da!..

Allah, şimdiye kadar bunu size yaptırdı. O’nun bir teveccühü idi; çok şey yaptınız. Büyük devletlerin yapamadığını yaptınız; seksen milyonluk Türkiye’nin onda birini yapamadığını, Allah, o bir avuç ama saf/temiz/duru insana yaptırdı. Değişik vesileler ile ifade edildiği gibi, yaptırdığı şeyler, yaptıracağı şeylerin en inandırıcı referansıdır. وَاللهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ “Allah mülkünü dilediği kimselere verir.” (Bakara, 2/247) Evet, isterseniz Âl-i Imrân sûre-i celîlesindeki ayetler ile bu hususu noktalayabilirsiniz: قُلِ اللهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ “De ki: Allah’ım, ey mülk ve hâkimiyetin yegâne mâliki! Sen, mülkü dilediğine verir ve mülkü dilediğinden çekip alırsın; kimi dilersen aziz eder, kimi de dilersen zelil kılarsın! Sen’in elindedir ancak hayır. Şüphesiz Sen, her şeye hakkıyla güç yetirensin.” (Âl-i Imrân, 3/26)

Allah, mülkün sahibidir, o yegâne Mâlik’tir. Yegâne Melik. “Mâlikü’l-mülk” ismi, Esma-i Hüsna’dan; sona doğru zikredilen isimlerden bir tanesi. اللهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ “Allah’ım, ey mülk ve hâkimiyetin yegâne mâliki! Sen, mülkü dilediğine verirsin!..” Dilediğine mülkü verir Allah (celle celâluhu). Bu, dünyevî bir şey değil; işte biraz evvelki mülahazalara bağlı, dünya adına gelen şeyin bile, seyyidinâ Hazreti Musa mantığı ile, felsefesi ile, daha doğrusu “peygamberlik firaset ve fetânet”i ile değerlendirilmesi… Kârûn gibi “Saray!” deyip, “Villa!” deyip, “Filo!” deyip, ölmeyecekmiş gibi dünyaya dört elle sarılma şeklinde değil, Hazreti Musa gibi hareket etme!.. Allah’ın binlerce salat ve selamı İnsanlığın İftihar Tablosu’nun, onun ve emsalinin üzerine olsun.

Mâlike’l-mülk… وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ “Allah’ım, mülkü dilediğinden de çekip alırsın; kimi dilersen aziz eder, kimi de dilersen zelil kılarsın!..” İnanın, Lenin, saltanatı eline geçirdiği zaman, bütün Asya’ya diş geçirdiği zaman, devamlı kalacağını zannediyordu. Dört beş sene sonra, çıktı bir tsunami, bir fırtına, kattı önüne; biraz evvelki mülahaza ile, sürükledi bir çukura. Çukura sürüklenme de var, Everest tepesinin zirvesine yükselme de var, Allah’ın izni ile.

Lenin, senelerce kaldı işin başında. Bir toplumu kendi özünden, kendi değerlerinden uzaklaştırmak için uğraştı; yattı onu düşündü, kalktı onu düşündü; hayatını onunla zehir-zemberek haline getirdi. Fakat ne oldu? Bir gün geldi, o sistem, gümbür gümbür yıkıldı. Fâni idi; fâni blokaj üzerine bina edilmişti, sağlam statiği yoktu. Sağlam statik, semâvîdir; o, peygamberlerin koyduğu statiktir. Gerçek bir blokaj, peygamberler tarafından ortaya konan blokajdır. Onun üzerine kurulmadığı için, arkadan gelen o müthiş değişimle heykelleri bir bir yıkıldı, her yerde adı silindi, lanet ile anılan cebâbireden biri haline geldi. Evet, lanet ile anılan cebâbireden biri haline geldi.

“Dünyayı, insansız, sana birkaç gün sonra teslim edeceğim!” diyen, Rus cephesinde, Hitler, 1945 yılında, şakağına kurşunu sıkmak suretiyle hayatına bir nokta koydu. Dünyasını harap etmişti zulümleriyle, i’tisaflarıyla, irtikâplarıyla, ihtilaslarıyla, şiddetleriyle, hiddetleriyle, insanları hapse atmasıyla, sürgün etmesiyle, evladı annesinden ayırmasıyla, karıyı kocasından ayırmasıyla, toplumu ayrıştırmasıyla… -Bu sözleri Picasso’ya verin, resim çizsin; karşınıza çok iyi tanıdığınız bazı devletlerin resmi çıkacaktır!..- Hitler de öyle hem dünyasını hem de ahiretini harap ederek yuvarlandı, bir çukura gitti ki, kimsenin onu oradan çıkarmaya gücü yetmeyecektir. Lanet ile anılan cebâbireden birisi de o oldu. Amnofisler ile, Ramsesler ile, Jull Sezarlar ile beraber anılıyor artık.

Öyle değil, esasen insan, yâd-ı cemil olmalı. Peygamberlerin babası Hazreti İbrahim (aleyhisselam) da bunu talep etmiş; وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ “Gelecek nesiller içinde iyi nam bırakmayı, hayırla anılmayı nasip eyle bana.” (Şuarâ, 26/84) demiştir. Öyle müstağnî bir insan.. dû cihandan el yuyan, “Hânümânım kalmadı!” diyen bir insan.. ateşe atılırken, Cibril’in desteğini bile istemeyen bir insan.. nâr-ı Nemrud’u berd ü selâma çeviren -Allah’ın izni ve inayetiyle- bir peygamber. وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ*وَاجْعَلْنِي مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ “Bana gelecek nesiller arasında hayırla anılmamı nasip buyur ve beni içinde nimetlerin kaynadığı Cennet’in mirasçılarından kıl.” (Şuarâ, 26/84-85) diye dua ediyor. “Arkadan gelen nesillerde, beni yâd-ı cemîl yap, hayırla yâd etsinler beni!” diyor. Siz, onu ortaya koyunca, zaten arkadan gelenler, yâd-ı cemîl olarak yâd edeceklerdir. O dua kabul olmuş ki, Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) “salât u selam” tavsiyesi içinde, اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى سَيِّدِنَا إِبْرَاهِيمَ، وَعَلَى آلِ سَيِّدِنَا إِبْرَاهِيمَ diyerek, günde beş vakit namazda, bir yâd-ı cemîl olarak, hoş bir anış ile anıyoruz ki, hepsinden haberdar oluyor. Hepsi -bir yönüyle- sizin defter-i hasenatınıza, bir diğer taraftan da onun defter-i hasenatına akıyor şakır şakır, gökten gelen rahmet gibi akıyor.

Bir böyle olma var; bir de arkadan gelenlere, “Ne kendi eyledi rahat / Ne halka verdi huzur / Yıkıldı gitti cihandan / Dayansın ehl-i kubur.” dedirtme var!.. Yılanların, çıyanların cirit attıkları bir yerde otağ kurma var!.. Ona “otağ” denir mi? Onların otağı da o. Mezarda rahat yok. Berzahta rahat yok. Ötesinde rahat yok!..

   “Allah’ım, tasamı, hüznümü, şikayetimi, şiddetli elemimi ve yürek yangınımı Sana arz ediyorum!..”

Öyle ise gelin, bir kere daha, فَصَبْرٌ جَمِيلٌ deyin, “Sabr-ı cemil”. قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللهِ “Hazreti Yakup, ‘Ben, bütün dertlerimi, keder ve hüznümü Allah’a arz ediyor, O’na şikâyette bulunuyorum.’ dedi.” (Yûsuf, 12/96) “Ben, dağınıklığımı, tasamı, Sana arz ediyorum!” Hazreti Şâh-ı Geylânî diyor ya: عِلْمُكَ بِحَالِي، يُغْنِينِي عَنْ سُؤَالِي “Sen’in benim halimi bilmen, beni değişik şeyler söylemekten müstağnî kılıyor. Söylemeye ne gerek?!. Hâlime bak, neye muhtacım, Sen biliyorsun!..” Koca Hazreti Yakub (aleyhisselam) إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللهِ diyor. Evlatlarına karşı bunu dediği gibi, zannediyorum, daha büyük şeyler için onun yüreği her zaman “Cızz, cızz!” etmiş; her zaman Cenab-ı Hakk’a “Dağınıklığımı, tasamı Sana şikâyet ediyorum!” demiş. Hak dostları شِكَايَتِي وَكَمَدِي “şikâyetî” (şikâyetimi) ve “kemedî” (hüznümün şiddetini, yüreğimin yangınını) sözünü de ilave etmişlerdir ona ve “Sana halimi şikâyet ediyorum!” demişlerdir. إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي وشِكَايَتِي وَكَمَدِي إِلَى اللهِ “Allah’ım, tasa, hüzün, şikayet ve şiddetli elemimi, yürek yangınımı Sana arz ediyorum!..”

Bu, aynı zamanda İnsanlığın İftihar Tablosu’nun da üslubudur. Mekke’de yüz bulamayan o Güzel Yüz (sallallâhu aleyhi ve sellem), orada yüz bulamayan o Güzel İnsan, orada insanlardan yüz bulamayıp kendisini dinletemeyince, “Belki Tâif’te dinletirim, belki orada yüz gösterirler!” deyip oraya gittiği zaman, orada da çok hor muamelelere, çok hor muamelelere maruz kaldı. Ama ayrılırken, başını yere koydu, اللَّهُمَّ إِنِّي أَشْكُو إِلَيْكَ ضَعْفَ قُوَّتِي، وَقِلَّةَ حِيلَتِي “Allah’ım, kuvvetimin zayıflığını ve çaresizliğimi Sana arz ediyorum, Sana şikâyet ediyorum. Dayanamadım, demek zayıfım, demek kuvvetim o kadar benim!” dedi. اَللّٰهُمَّ إلَيْكَ أَشْكُو ضَعْفَ قُوَّتِي وَهَوَانِي عَلَى النَّاسِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ أَنْتَ رَبُّ الْمُسْتَضْعَفِينَ وَأَنْتَ رَبِّي إلَى مَنْ تَكِلُنِي؟ إلَى بَعِيدٍ يَتَجَهَّمُنِي أَمْ إلَى عَدُوٍّ مَلَّكْتَهُ أَمْرِي. إِنْ لَمْ يَكُنْ بِكَ غَضَبٌ عَلَيَّ فَلاَ أُبَالِي، وَلَكِنْ عَافِيَتُكَ هِيَ أَوْسَعُ لِي. أَعُوذُ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِي أَشْرَقَتْ لَهُ الظُّلُمَاتُ وَصَلَحَ عَلَيْهِ أَمْرُ الدُّنْيَا وَاْلآخِرَةِ مِنْ أَنْ تُنْـزِلَ بِي غَضَبَكَ أَوْ يُحِلَّ عَلَيَّ سَخَطُكَ. لَكَ الْعُتْبَى حَتَّى تَرْضَى وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِكَ “Allahım, güçsüzlüğümü, zaafımı ve insanlar nazarında hakir görülmemi Sana şikâyet ediyorum. Ya Erhamerrahimîn! Sen hor ve hakir görülen biçarelerin Rabbisin; benim de Rabbimsin.. beni kime bırakıyorsun?!. Kötü sözlü, kötü yüzlü, uzak kimselere mi; yoksa işime müdahil düşmana mı? Eğer bana karşı gazabın yoksa, Sen benden razıysan, çektiğim belâ ve mihnetlere hiç aldırmam. Üzerime çöken bu musibet ve eziyet, şayet Senin gazabından ileri gelmiyorsa, buna gönülden tahammül ederim. Ancak afiyetin arzu edilecek şekilde daha ferah-feza ve daha geniştir. İlâhî, gazabına giriftâr yahut hoşnutsuzluğuna düçâr olmaktan, Senin o zulmetleri parıl parıl parlatan dünya ve ahiret işlerinin medâr-ı salâhı Nûr-u Veçhine sığınırım; Sen razı olasıya kadar affını muntazırım! İlâhî, bütün havl ve kuvvet sadece Sen’dedir.”

O (sallallâhu aleyhi ve sellem), kendi öyle diyordu ama onu bir de benim gibi Kıtmîr’lerin kalbine sorun!.. Parmağını kaldırdığı zaman, Kamer’i paramparça eden bir Zat; elini sürdüğü zaman, en onulmaz dertleri Allah’ın izniyle gideren bir Zat; seyyidinâ Hazreti Mesih gibi, ölülere nida ettiği zaman, onların kıyamını sağlayan bir İnsan… Bir parmak işaretiyle Everest tepesini, Lût gölünün dibine atardı. Ama orada “Allah’ım! Kuvvetim adına zaafımı Sana şikâyet ediyorum; çaresizliğini Sana şikâyet ediyorum!” demek suretiyle, bize, sıkıştığımız zaman, çaresiz kaldığımız zaman başvuracağımız teveccüh üslubunu, Allah’a teveccüh üslubunu öğretiyor.

Hazreti Üstad da bu üsluba riayet ederek diyor ya hani: “Yâ Rab! Garibem, bîkesem, zaîfem, nâtüvânem, alîlem, âcizem, ihtiyarem, Bî-ihtiyarem, el’aman gûyem, afv cûyem, meded hâhem zidergâhet İlahî!” O da öyle diyor, halini Allah’a şikâyet ediyor.

   “Tebessümle yaşa, tebessümle öl!..”

Evet, فَصَبْرٌ جَمِيلٌ “Artık bize düşen, güzelce sabretmektir.” Bir dörtlükte dendiği gibi, “Bir gül gibi, gördüğün herkese gül / Renk ve kokunla ruhlara süzül / Hep bir sevgi sembolü gibi görül / Tebessümle yaşa, tebessümle öl!” Öyle yaşayanlar var ki, ölüm geldiği zaman… Hani hocalar, hocalarımız camilerde tevbe-istiğfar yaptırırken, bir şeyler söylerler orada: “El, el ile; ayak, ayak ile, elveda/elfirâk ettiği zaman… Buyurun ol kelime-i tayyibe-i münciye-i mübareke ki: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ” derler. İşte öyle; el, el ile; ayak, ayak ile elveda/elfirâk ediyor. Can, çekiliyor. Kalb, artık ayaklara kan pompalamayınca soğuma oluyor, halk arasında “Canı, ayaklarından çıktı, şimdi dizlerinde, şimdi kalçalarında, şimdi göğsünde, biraz sonra gırtlağına gelecek!..” derler. İşte böyle bir ruh haleti içinde, öyle insanlar var ki, tebessüm ediyorlar orada. Kim bilir, Hazreti Azrail veya onun yardımcıları/avenesi nasıl Cennet kılık ve kıyafetleriyle geliyorlar; belki daha orada ona müjdelerde/muştularda bulunuyorlar: “Ne mutlu sana!.. Güzel yaşadın; şimdi çok güzel bir yere gidiyorsun. O yerin darlığına bakma; o, ahiretin engin âlemlerine açılmış sadece bir kapı. O delikten geçeceksin; o delikten geçtikten sonra bir daha delik görmeyeceksin! Bir daha öyle dar bir yer ile karşı karşıya kalmayacaksın!” Tebessüm ile gidiyorlar. Bazıları da öyle ekşiyorlar ki orada, dünyada en büyük bela ve mesâib karşısındaki ekşime, onun yanında basit kalır, ona ekşime denmez; öyle ekşiyerek gidiyorlar.

Burada dinlendirmek için bir şey arz edeyim: Çoklarınızın -belki- gördüğü, bazılarınızın da duyduğu, tanıdığınız bir büyük idi. O Hazreti Pîr-i Mugân’ın -bazıları bu ifadelerden rahatsız olsalar da diyeceğim, inatlarına, “Niye diyor?!” deseler de- şem’-i tâbân, ziyâ-ı himmet, Hazreti Üstad’ın ilk talebelerinden, Ahmed Feyzi, rahmetullahi aleyh. Kıtmîr, onu iyi tanımıştı. O, namaz kılardı. “Namaz kılardı!” diyorum. Ben, hayatımda üç-dört tane namaz kılan gördüm; bir tanesi o idi. Öyle kıvranırdı ki, böyle, kalbi duracak zannederdin. Şakır şakır gözyaşları akardı. Başını yere koyduğu zaman, âdeta kaldırmak istemezdi.

Ahmet Feyzi Ağabey, vefatından bir gün evvel, o kaldığımız yere gelmişti. Bize de üç sene mahkûmiyet, bir sene de sürgün vermişti mahkeme. Teselli için, rahmetlik Atıf Hoca’yı anlattı, ağlayarak anlattı. Dedi ki: Atıf Hoca müdafaasını hazırlıyor akşam; sonra yatıyor. Ertesi gün mahkemede kendini müdafaa edecek. Sabah kalkıyor, sabah namazına; müdafaa adına yazdıklarını alıyor, bağışlayın, halk öyle der, “Cırt cırt yırtıyor!” onları. Yanındaki soruyor: “Hoca, niye yırttın müdafaanı?” Diyor ki: “Bu gece Rasûl-i Ekrem (sallallâhu aleyhi ve sellem) geldi, bana ‘Ne o Atıf? Bana gelmek istemiyor musun?!.’ dedi. Eğer beni asmaları suretiyle O’na gideceksem, O’na giderim!” Ağlayarak bunu anlattı. Sonra bizi teselli etti; “Varsın etsinler!” dedi. Ve sonra ayrıldı, Antalya’ya gitti.

Orada vefat ettiğinde, kefeni açarak yüzüne bakmışlar; “Hocam! Böyle, en tatlı tebessümlerle gülüyordu!” dediler bana. Hâlâ hayıflanırım, keşke gidip o güzel çehreye bir de ben baksaydım! Azrail, onun karşısına temessül edince, ona verdiği bişâret ile, o, tebessüm ederek ruhunun ufkuna yürüyor. Tebessüm ederek, ruhunun ufkuna yürüyor…

Nasıl yaşarsanız, öyle ölürsünüz; nasıl ölürseniz, öyle dirilirsiniz. Allah (celle celâluhu) iyi yaşamayı, iyi ölmeyi ve hayırlı şeylere mazhar olacak şekilde öyle dirilmeyi cümlemize nasip ve müyesser eylesin!..

   Hiç şüphesiz bahar gelecek, ne var ki onun bir vakt-i merhûnu vardır; hâlis mümine düşen, sabr-ı cemil ve temkîn içinde tazarru ve niyazdır.

Ne var ki,

“Asırlar var, ruhun gibi rengin de sapsarı,

Bilinmez nasıl verecek Rabbimiz kararı,

Belli halinden, sen de bekliyorsun baharı,

Ve bağrında renk renk tüllenecek lâlezârı…”

Unutmayın!.. Bir gün, dünyanın bağrında renk renk bir bahar tüllenecek. Bahar düşmanları o zaman hazan yemiş ağaçların yaprakları türünden dökülüp toprağa, gübre olacaklar! Ama bu kasvetli havanın, tsunamilerin, fırtınaların dinmesi için bir vakt-i merhûn vardır. Her şeyi tevkît eden (belli bir zamana bağlı kılan) Muvakkit, bilir onu. Cenâb-ı Hakk’ın Esmâ-i Hüsnâ’sı içinde öyle bir isim yok, fakat düşünülebilir. Belli bir vakte bağlayan, o vakti Kendi belirleyen, “Falan iş, falan zaman tahakkuk edecek; nokta konacak bu işe!” buyuran… Dolayısıyla biz bilemeyiz. O, geldiği zaman, kendi gelecek. “Gelir ise gelir, bir kıl ile, eyleme tedbir.” O’nun (celle celâluhu) tarafından, Meşîet-i İlahiye o istikamette tecelli ettiği an, hemen vücuda gelir o mesele. Şimdi, o vakt-i merhûna karşı sabretmek lazım.

“Acaba ne zaman bahar gelecek?” Herkes böyle bir beklenti içinde olabilir. “Şu gadre uğradı! Bu, zulme uğradı! Şu, ciddi i’tisaflara, irtikâplara, tagallüplere, tahakkümlere, tasallutlara, temellüklere maruz kaldı. Falanın malını gasp ettiler, haramiler gibi. Geldi üzerine oturdular; ‘Mülk, bizimdir!’ dediler, istedikleri gibi tasarruf yaptılar. Pazarlığa çıkardılar, meşherlerde teşhir ettiler, kendi hesaplarına…” Bütün bunlar karşısında, dişini sıkıp sabretmek esasen çok önemlidir. Birileri öyle yapacaklar; onlar, zulmün -bağışlayın- daniskasını irtikâp edecekler, siz de sabrın a’lâsını sergileyeceksiniz, katlanacaksınız. Böyle bir şey… “Yakın”larınızı tutup içeriye atacaklar. “Tanıdık”tır, “dost”tur, “kardeş”tir, “sempatizan”dır, “muhip”tir, “tanıyan”dır, “Hizmet’e omuz veren”dir, sizinle “aynı güzergâhı paylaşan”dır, “aynı yolda koşturup duran”dır, “aynı şehrâhta yarış yapan”dır… Her seviyede alakadar olduğunuz insanları zulme uğratacaklar. Bunların o hale maruz kaldığını, mü’min olarak sizin düşünmemeniz mümkün değil!.. Nasıl düşünmezsiniz ki!.. مَنْ لَمْ يَهْتَمَّ بِأَمْرِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ “Müslümanların dertlerini paylaşmayan, onlardan değildir.” O, başka bir cephenin insanı demektir.

Dolayısıyla bütün bunlar karşısında dişini sıkıp sabretmek, zordur; zehir-zemberek, fakat neticesi, şeker-şerbet. Bütün bunlar, Allah’ın izni ve inayetiyle, vakt-i merhûnu gelince savrulup gidecek. Böyle hiç erimez gibi zannettiğiniz granit gibi şeyler eriyiverecek. Bazı virdlerde de var, Ebu’l-Hasan eş-Şâzilî hazretlerinin ve başkalarının virdlerinde var; “Ateşte buzun eridiği gibi, tuz-buz olup eriyecek!” Allah’ın izni ve inayetiyle; hiç tereddüdünüz olmasın. Fakat işte ona karşı da sabretmek lazım. Yoksa “Ne zaman, ne zaman?” diye tekrar etmek ve “Böyle dua da ediyoruz, olmuyor!” demek suretiyle, O’nun takdirât-ı Sübhâniyesine itiraz nev’inden laflar etmek, düşüncelere dalmak, tasavvurlar içinde bulunmak, taakkuller içinde bulunmak, O’na karşı saygısızlık olacaktır. Bundan dolayı, “vakt-i merhûn” mevzuunda da sabırlı ve saygılı olmak lazımdır.

Başkalarının seyr-ü sülûk-i ruhânî yoluyla ulaştıkları “temkîn” duygusunu, daha şimdiden yakalayarak “temkîn” içinde hareket etme… Temkîn, seyr-ü sülûk-i ruhânîde ulaşılan son noktadır ki, aynı zamanda “mehâfet” makamına ve “mehâbet” makamına bakar; insanı “naz”dan çeker alır, “niyaz”a sevk eder; insandaki yalvarma duygusunu, tazarru ve niyaz duygusunu tetikler, Allah’ın izni ve inayetiyle.

Ve önemli şeylerden bir tanesi de şudur: Bazıları, gönül kaptıracağımız/kaptırılması gereken şeye gönlünü kaptırır; gözü hep ondadır. Cennet’in sekiz tane kapısı mü’minlere açılacak; birinde “Reyyân” olacak, birinde “Feyezân” olacak, birinde bilmem ne olacak; herkes, ameline göre bir kapıdan girecek. O sekiz kapısı birden açılsa, o Cennet’in içindeki huriler-gilmanlar görülse, akan çayların/ırmakların çağıltıları duyulsa, ağaçların üzerindeki bülbüllerin şakıması işitilse, güllerin size tebessümler yağdırdığı görülse… Sonra bir de dönseniz, burada Hizmet’e baksanız… Fakat cenderede bir Hizmet.. sıkıntılar içinde bir Hizmet.. canlar gırtlakta bir Hizmet… Tercihini o istikamette kullanan o insanlar şöyle derler: “Buraya, talimgâha, talim görmek üzere beni gönderen Sen’sin! Tezkere Sen’den geleceği âna kadar da ben kendi kendime tezkere uydurma niyetinde değilim! Sana iştiyak ile yanıp tutuşuyorum; gözüm görmüyor o Cennet’i!”

Dün, birisine birisi söylüyordu: “Kollarımdan tutsalar, bütün debdebe ve ihtişamıyla beni o Cennet’e zorlasalar, yemin de edebilirim, girmek istemem ben oraya! Şu sıkıntılı, kalbi her an durdurabilecek hadiselerin tazyikâtı karşısında, sizinle beraber o Hizmet şehrâhında yürümek üzere aranızda kalmayı Cennet’e girmeye tercih ederim! Sizin aranızda, nâm-ı Celîl-i İlâhî’nin dört bir yanda i’lâ edilmesi istikametinde…”

Evet, kesip diyeyim: اَللَّهُمَّ أَعْلِ كَلِمَةَ اللهِ فِي كُلِّ أَنْحَاءِ الْعَالَمِ، وَفِي كُلِّ نَوَاحِي الْحَيَاةِ، وَاسْتَخْدِمْنَا فِي هَذَا الشَّأْنِ، وَضَعْ لَنَا الْوُدَّ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي السَّمَاءِ وَاْلأَرْضِ، وَاجْعَلْنَا مِنْ عِبَادِكَ الْمُخْلِصِينَ، اَلْمُخْلَصِينَ، اَلْمُتَّقِينَ، اَلْوَرِعِينَ، اَلزَّاهِدِينَ، اَلْمُقَرَّبِينَ، اَلرَّاضِينَ، اَلْمَرْضِيِّينَ، اَلصَّافِينَ، اَلْمُحِبِّينَ، اَلْمُشْتَاقِينَ إِلَى لِقَائِكَ وَإِلَى لِقَاءِ حَبِيبِكَ وَأَحِبَّائِكَ، أَبَدَ اْلآبِدِينَ، وَدَهْرَ الدَّاهِرِينَ  Allah’ım! Zâtında yüksek ve pek yüce olan kelimetullahı, kelimetülhakkı, “Lâilâhe illallah Muhammedun Rasûlullah” hakikatini i’lâ buyur, onu dünyanın dört bir yanında ve hayatın her ünitesinde gökkuşağı gibi görülür ve herkes tarafından duyulur hale getir. Bizi bu vazifede istihdam buyur. Gökte ve yerdeki kulların arasında bizim için sevgi ve hüsnükabul vaz’ et. Bizi muhlis, muhlas, muttaki, vera’ sahibi, zâhid, kurbiyete mazhar, Rabbinden hoşnut ve Rabbi kendisinden hoşnut, kalbi temizlerden temiz, Seni seven ve nezdinde sevilen, Senin likâna ve Habîbi’nin vuslatına iştiyakla dopdolu bulunan kullarından eyle. Bunları ebedî, zaman üstü, zamanı aşkın olarak istiyorum Rabbim!..

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

Hususiyle böyle büyük bir dava içinde bulunan insanlar, atacakları her adımı, Kitap, Sünnet, selef-i sâlihînin o yüce mefkûreleri istikametinde atmalıdırlar. Çağa/zamana ait, onların da kendilerine göre girdileri vardır; o husustaki meselelerde de aklı başında ashâb-ı re’y ile istişare ederek isabetli karar vermeye çalışmalıdırlar.

   Yüksek bir gaye-i hayale bağlı iman hizmetinin ciddiyetsizliğe tahammülü yoktur, zira bazen fürûâta dair küçük bir hata usûlü yıkıp götürebilir.

Söz Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem) مَا خَابَ مَنِ اسْتَشَارَ buyurduğuna göre, demek ki insanın belki en az yanılacağı yer, istişare meclisidir; en az yanılma yeri. Fakat insan o yanılmada bile -“içtihad hatası” olduğundan- sevap kazanır; ne var ki, meselenin dünyevî işlere akseden yanı da o ölçüde geniş olmaz, belli bir darlıkta kalır.

Evet, büyük işlere tâlip olmuş insanlar… Nedir talip olduğunuz şey? “Keşke sevdiğimi sevse kamu halk-ı cihan / Sözümüz cümle hemân sohbet-i Cânân olsa.” Her yerde Zât-ı Ulûhiyet’e karşı bir gönül alakası uyarma.. her yerde Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) karşı saygı uyarma.. tavır ve davranışlarımızla O’na karşı antipati uyarmamaya dikkat etme.. O’nu kendi derinliği, kendi güzelliği ile gösterme.. O’nun bir insanlık âbidesi olduğunu ortaya koyma.. Allah, O’nu öyle ortaya koymuş; sizin de ona vefalı olmanız lazım.

Nedir dünyaya duyurmak istediğiniz şeyler? Bu temel kriterlerin süzgecinden geçmiş gelenekleriniz, an’aneleriniz var. Bunlar -bir yönüyle- dinî mahiyet arz eden hususlardır. Ferdî hayatınızdan ailevî hayatınıza, içtimâî hayatınıza, ticarî hayatınıza, iktisadî hayatınıza kadar her şeyde cereyan eden gelenekler, an’aneler, töreler var. Fakat bunlar dinin temel disiplinleriyle -belki- elenmiş, elli defa incelenmiş, refere edilmiş şeylerdir. Dolayısıyla dünyaya bunları duyurmak istiyorsunuz. İşte bunları duyururken, duyurmak isterken, bazen çok küçük bir hata, “fürûât”a ait bir meselede bir yanlışlık, “usûl”ü temelinden yıkar götürür, “esas”ı temelinden yıkar götürür.

Onun için hizmet-i imaniye/Kur’âniye/milliye, gayr-ı ciddîliğe tahammülü olmayan şeylerdir. Dairenin genişliği nispetinde, insanların -bu türlü durumlarda- yaptıkları hatalar da o kadar büyük olur. Fakat sizin bir gâye-i hayaliniz var. “Gâye-i hayal” tabirini, Hazreti Pîr-i Mugân, Ziya Gökalp’ın “mefkûre”si yerinde kullanmış, daha doğru bir ifade; Ziya Gökalp de “ideal”in yerinde “mefkûre” tabirini kullanmış, Fransızca’dan alınma bir kelime.

Gâye-i hayal… Bir şeye gönül vermiş, dilbeste olmuşsunuz; “Olsun!” diyorsunuz, yatıp-kalkıp hep onu diliyorsunuz. Yatarken dua ediyorsunuz; bir yönüyle kendi adınıza dua edeceksiniz. Dilinizin ucuna geldi; bir dua dilinizin ucuna kadar geldi. Kim bilir belki de Cennet’e girme gibi bir şey için dua edecektiniz: اَللَّهُمَّ أَدْخِلْنَا الْجَنَّةَ مَعَ اْلأَبْرَارِ، بِشَفَاعَةِ نَبِيِّكَ الْمُخْتَارِ، وَآلِهِ اْلأَطْهَارِ، وَأَصْحَابِهِ وَأَتْبَاعِهِ وَأَتْبَاعِ أَتْبَاعِهِ اْلأَخْيَارِ “Allah’ım, ebrâr diye bilinen iyi ve hayırlı kullarınla beraber bizi de Cennet’ine dâhil eyle, seçkinlerden seçkin Peygamber’inin şefaatiyle, O’nun tertemiz aile fertleri, ashâbı, onları takip edenler ve sonrakiler arasında adım adım onların izinden gidenler hürmetine.” -Daireyi geniş tuttuk biraz.- Tam bunu diyecektiniz; fakat o meseleye öyle bağlanmışsınız ki, o gaye-i hayal sizin Cennet’e girmeniz mevzuunu o anda size unutturuyor. Bu defa birden bire dilinizden dökülen kelimeler şunlar oluyor: اَللَّهُمَّ أَعْلِ كَلِمَةَ اللهِ وَكَلِمَةَ الْحَقِّ، وَدِينَ اْلإِسْلاَمِ، وَاسْمَ مُحَمَّدٍ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) فِي كُلِّ أَنْحَاءِ الْعَالَمِ، وَفِي كُلِّ نَوَاحِي الْحَيَاةِ “Allah’ım, zatında yüce olan adını, Hak kelamını, İslam dinini, Hazreti Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) ismini dünyanın her bir köşesinde ve hayatın her ünitesinde bir kere daha yücelt; hakkı-hakikati bütün gönüllere duyur.”

Allah’ım! Yüce İslam dinini her yerde i’lâ eyle; bayrağın dalgalandığı gibi dalgalansın; bayrak gibi, şehbal gibi dalgalansın, herkes baksın, ona imrensin!.. Bir yönüyle, o mefkûreye karşı belli daireler halinde, kabulleri ölçüsünde, onun etrafında halkalar teşkil etsin. Bazıları “Pes!” desinler, “Olsa, bu olur!..” Bazıları “Yahu bu da olabilir!” desinler. Bazıları “Yahu, ‘olabilir’e benziyor!” desinler. Bazıları “Buna ilişmemek lazım; çünkü çok rahatsız edici bir yanı yok!” desinler. Bazıları daha ötede, bazıları daha ötede, bazıları daha ötede… Fakat herkes belli ölçüde buna karşı bir alaka duysun. Bunların hepsi sizin hesabınıza birer kazanımdır. İşte gâye-i hayal, bu.

Bu meseleyi nihâî noktaya kadar değerlendirme meselesine gelince, o tamamen meşîet-i İlahiye’ye vâbestedir; Allah dilerse olur, murad buyurursa olur, kudreti taalluk ederse, olur. Ama sizin için olacak şey nedir? Siz o yüksek gâye-i hayale dilbeste olmuşsanız.. O “Benim nâmım, güneşin doğup-battığı her yerde bir bayrak gibi dalgalanacak/duyulacaktır!” buyurmuş, siz de buna kilitlenmiş iseniz.. başka bir şey düşünmüyorsanız.. hatta bazen evinizin yolunu unutuyorsanız… Çünkü asıl gaye-i hayal, O. Esas unutulmaması gerekli olan, O. Veya her yerde yâd edilmesi gerekli olan, O. O’nun yâd edilmesiyle dünyanın çehresi değişecek.

   İnsanlığın İftihar Tablosu’nun (aleyhi efdalüssalevât ve etemmütteslimât) doğumu, insanlığın da yeniden doğumu demektir.

Geçende -levhalardaki bir söz münasebetiyle- arz etmeye çalıştım; O’nun vilâdeti/doğumu, insanlığın yeniden doğumu demektir. O (sallallâhu aleyhi ve sellem) doğmadan evvel, insanlık, konumunun farkında değildi; ne “Allah” bilir, ne “peygamber” bilir, ne “ef’âl-i İlâhiye” bilir, ne “âsâr-ı İlahiye” bilir, ne “sıfât-ı Sübhâniye” bilir, ne “Esmâ-i İlahîye” bilir ve ne de “Zât-ı Baht” bilirdi; bilmezdi bunları. Bu bilinmezleri, O (sallallâhu aleyhi ve sellem) talim etti. Dolayısıyla biz, yeniden insan olduğumuzu idrak ettik.

İnsan, insan olduğunu idrak edeceği âna kadar, gerçek insan değildir! Allah, insanı “ahsen-i takvîm”e mazhar yaratmış ve ahsen-i takvîmi de “iman” ve “amel-i sâlih”e bağlamıştır. Yoksa çukuru gösteriyor, “esfel-i sâfilîn” diyor: لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ “Muhakkak ki Biz insanı, en güzel şekil ve en mükemmel kıvamda yarattık; sonra da onu en aşağı derekeye düşürdük.” (Tîn, 95/4-5) Çukurların en derinine, “esfellerin en esfeli”ne. Çünkü insanın iki yönüyle öyle bir çukura düşme ihtimali vardır: Bir: Atalet. İki: Oraya kendisini düşürebilecek menfi fiillerde bulunma. Bir kurtuluş yolu, kanadı vardır; o da Allah’a iman ve aksiyon. Bir şansa sahipsiniz orada. Şimdi evvelâ, لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ buyuruluyor. Sonra, إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ “Ancak iman edip, imanları istikametinde sağlam, yerinde, doğru ve ıslaha yönelik işler yapanlar müstesna.” (Tîn, 95/6) Kur’ân-ı Kerim’de, şu anda sayısı aklımda değil, bilmem ne kadar yerde, belki yüz yerde “iman ve amel-i sâlih” beraber zikrediliyor; “iman, amel-i sâlih”, “iman, amel-i sâlih”. Üstad Necip Fazıl, “iman ve aksiyon” demiş ve bir konferansına mevzu yapmıştı bunu.

Evet, İnsanlığın İftihar Tablosu’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) vilâdeti, insanlığın -yeniden kendi insanlığını idrak etmesi, konumunu idrak etmesi açısından- doğumu demektir. Ben -bir yönüyle- “insan” olamadıktan sonra, ha varmışım, ha yokmuşum; “cemâd”dan (cansız, kuru varlıklardan) farkım yok demektir. Cemâd olmadığımı, farklı bir konuma sahip olduğumu ve Allah’ın bana farklı baktığını ben öğrendimse, O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) sayesinde öğrendim. Ama kendi kabiliyetime göre öğrendim. Siz kendi ufkunuz itibarıyla daha derin öğrendiniz. Ufku daha enginlere açık insanlar, daha derin öğrendiler, Mele-i A’lâ’nın sâkinlerininki ölçüsünde öğrendiler onu. Ve dolayısıyla bir diriliş, gerçek bir ba’s-u ba’de’l-mevt oldu, O’nunla.

Bir ba’s-u ba’de’l-mevt… Ne zaman ölmüştük biz? Dünyaya ölü olarak geliyoruz biz, “hiçbir şey” olarak. Kur’an öyle ifade buyuruyor, çend yerde hem de; anne karnındaki o “cenin”lik durumundan alıyor da -Jinekologlar biliyorlar bunu, geçirdiği safhalar itibarıyla- dünyaya gelmeye, sonra çevresi itibarıyla öğrendiği şeyleri öğrenmeye kadar… Hiçbir şey olarak dünyaya geliriz. Fakat dünyaya geldikten sonra ortam ve işte o yüce mesaj… O’nun mesajının ne kadarı bize geliyorsa şayet -alfası mı, betası mı, gaması mı geliyor; ne kadarı geliyorsa- o kadar istifade ederek, o kadar kendimizi idrak etmiş olur, konumumuzu belirlemiş oluruz, Allah’ın izniyle.

Bu açıdan O (sallallâhu aleyhi ve sellem) bizim için her şeydir. O’nun sevdirilmesi de, tanıtılması da, şöyle-böyle, hangi seviyede olursa olsun bunların hepsi, O’nun hesabına bir kazanımdır. Allah Rasûlü, مَنْ قَالَ “لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ”، دَخَلَ الْجَنَّةَ “Lâ ilâhe illallah diyen, Cennet’e girer!” buyuruyor. Evet, مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ “Lâ ilahe illallah”ın lâzımıdır, o da melzûm. Bir insan böyle bir mesajda bulununca, kendi kendine dememiştir; hele O’nun gibi, Hazreti Sâdık u Masdûk, böyle bir şeyi kendi kendine söyleyemez. Fakat “Lâ ilâhe illallah diyen, Cennet’e girer!” diyor. Ee, kim böyle bir şey söyleyebilir: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ “Muhammedun Rasûlullah” denen zât, “Hazreti Ahmed u Mahmud u Muhammed” denen zat; sahih hadis kitaplarında da öyle buyuruyor.

Bir kısım kardeşlerimiz bu meseleyi serişte ederek, “Baksana yahu, imanı böldü parçaladı bu adam. Meseleyi sadece ‘Lâ ilahe illallah’a bağlıyor!” dediler. Yahu ben değil, onu, o sözün sahibi, Söz Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem) söylüyor ve o meselenin esprisi de burada. Öyle ciddî bir bişârette bulunan bir insan, olmadığı zaman öyle bir tahzîrde bulunan bir insan, kendi hevâ ve hevesine göre konuşmaz ki!.. O (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir vazifeli, O bir muvazzaf. Dediği şeyin, söylediği üç tane kelimenin bir tek harfinde yanlışlık olduğu zaman sema gürler ve O, ikaz edilir; “Öyle değil sevdiğim, bu böyledir!” denir. Dolayısıyla, مَنْ قَالَ “لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ”، دَخَلَ الْجَنَّةَ

Sahabe-i kiram efendilerimizden öylesi var ki geliyor, rahle-i tedrisi önünde çöküyor; لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ diyor, bir savaşa gidiş esnasında. Ve sonra da o iş başlıyor. Bir tek namaz kılmadan orada şehit düşüyor. Namaz kılmadan şehit düşen, şehit düştü; düştü ama nereye düştü, “cup” diye Cennet’in göbeğine düştü. Namaz kılmadı, oruç tutmadı, dinin esâsâtına dair bir şey öğrenmedi ama o mübarek kelimeyi söyledi. O anahtar ile Cennet’in kapısını açtı: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ Kapı açıldı, o da -bağışlayın- “cup” diye içeriye girdi.

   İnsan hâlis niyetle yola çıkarsa, hedefe ulaşamasa bile, Cenâb-ı Hak onu ötede hedefi yakalamış gibi mükâfatlandırır; zira ameldeki boşlukları hâlis niyet doldurur.

Bu açıdan o şehbalin dalgalanması, kimin üzerinde, ne ölçüde tesir icrâ ediyorsa etsin çok önemlidir. Siz buna dilbeste olmuşsanız… “Dilbeste”, Farsça kelime; “dil”, gönül demek, öbürü de “bağlanma” demek. Buna gönül bağlamışsanız şayet.. onu kendiniz için meselenin olmazsa olmazı haline getirmişseniz şayet.. “Çok geniş bir şey, nasıl yaparız bunu?” deyip onu gaye-i hayal yapmışsanız şayet, sizin o mevzuda yaptığınız şeyler, meselenin tamamiyetinin size kazandırdığı sevabı kazandırır. Çünkü إِنَّمَا اْلاَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ وَ مَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا أَوِ امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ “Ameller (başka değil) ancak niyetlere göredir ve kişinin niyeti ne idiyse, karşılık olarak onu bulur. Dolayısıyla kimin hicreti, Allah ve Rasûlü’nün rızasını kazanma istikametindeyse, onun hicreti Allah ve Rasûlü’ne olmuş demektir. Yine kim nâil olacağı bir dünyalık veya nikâhlanacağı bir kadına ulaşma uğruna hicret etmişse, onun hicreti de hedeflediği şeye olmuştur.” Buharî’nin birinci hadisidir bu; Hazret, ihlasına binaen, orada evvelâ bu niyet hadis-i şerifini zikrediyor.

Ayrıca, bir hadiste, نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ “Mü’minin niyeti amelinden hayırlıdır.” deniyor. Bu, “Amelin hayrı yok!” demek değildir. Hadiste geçen “hayr” (خَيْرٌ) kelimesi, ism-i tafdildir; “Mü’minin niyeti, amelinden daha hayırlıdır.” Çünkü niyette esasen, bir genişlik, bir vüs’at vardır. Mevzuya bir misal olarak şunu arz edeyim: Yatsı namazını kılıp sabah namazına kalkma niyetiyle yatağa giren insan sabaha kadar ibadet etmiş gibi sayılır. Yatıyorsun; sağ yanına yatıyorsun, sol yanına yatıyorsun, sırt üstü yatıyorsun, başka başka şeylerle meşgul olarak da yatıyorsun. Ama akşam yatarken “Sabah namazına kalkacağım!” diyorsun. Bir de daha derin bir şeye kalkma niyeti varsa, “Teheccüde kalkacağım! Bir hacet namazı kılacağım! Şu dize gelmiş, asâ gibi iki büklüm olmuş mü’minlerin, bellerini doğrultmaları adına seccadeye başımı koyacağım, Allah’a en yakın olduğum o anda, içimi O’na dökeceğim!” diyorsan…

Efendim, “Baş-ayak aynı yerde, öper alnı seccâde / İşte, insanı kurbete taşıyan cadde.” Allah Rasûlü buyuruyor: أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ، فَأَكْثِرُوا الدُّعَاءَ “Kulun, Allah’a en yakın olduğu ân, tevazuunun zirvesi sayılan, başını-yüzünü yerlere sürdüğü andır!” Su gibi… Su, yüzünü yerlere sürerek ummanlara ulaştığı için, yeniden tebahhur edip semalara çıkma yolunu buluyor, tevazuuna Allah’ın bir ihsanı olarak. Sonra da rahmet olarak şakır şakır başımızdan aşağıya yağıyor. İşte “secde” öyle bir şey; bir insanın “Daha ötesi yok benim için.” diyeceği yer, “El-pençe divan durdum!..” “El-pençe divan” derlerdi ona da veya Hazreti Pîr ifadesiyle “kemerbeste-i ubudiyet”. Kulluk adına kemerbeste olma. Beline bir kuşak bağlamışsın, kulluğun emaresi olarak. Mevlânâ’nın dediği gibi,

مَنْ بَنْدَه شُدَمْ بَنْدَه شُدَمْ بَنْدَه شُدَمْ،

مَنْ بَنْدَه بَخِدْمَتِ تُوسَرْ اَفْكَنْدَه شُدَمْ،

هَرْ بَنْدَه كِه آزَادْ شَوَدْ شَادْ شَـوَدْ،

مَنْ شَـادْ اَزْ آنَمْ كِه تُرَابَنْدَه شُـدَمْ

“Ben kul oldum, kul oldum, kul oldum! Ben Sana hizmette iki büklüm oldum. (Kulluk vazifemi hakkıyla ifa edemedim, mahcup oldum, başımı önüme eğdim.) Her köle âzâd edilince sevinir, şâd olur; ben ise Sana kul oldum diye seviniyorum. (İzinin tozuna yüz sürebildiğim için şâd ve mesrûrum.)” diyorsun. Sonra eğiliyorsun, “Hayır, bu ayakta durmak yetmez; iki büklüm, asâ gibi iki büklüm olmak lazım!” Sonra âdetâ kalkıp hani O’nu (celle celâluhu) “görüyor” gibi yapma ve O’nun (celle celâluhu) tarafından “görülüyor olma” mülahazasını ortaya koyma. Efendim, Cibrîl hadisinde, “El-İman.. ve’l-İslam.. ve’l-İhsan.” مَا اْلإِحْسَانُ؟ diye soruyor. أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ “İhsan, şudur: Allah’ı görüyor gibi kulluk yapman; sen O’nu (celle celâluhu) göremeyebilirsin, O (celle celâluhu) seni görüyor ya!” O mülahaza…

Âdetâ başını o mülahaza ile kaldırma. سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ “Allah, hamd edenin hamdını işitir!” Hamd ediyorsun, fakat O’nun işitildiğini de aynı zamanda ilan ediyorsun. “Ey her şeyi işiten Semî, Karîb, Basîr! Benim Rabbim!” يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ.. سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ diyorsun. Âdetâ orada cevap almış gibi, bu defa, “Esasen benim yapacağım şey, tamamen yüz üstü kapanma, Sen’in karşında yerlere kadar.” diyorsun. Başını secdeye koyduktan sonra da şöyle yakarıyorsun: اللَّهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَلَكَ أَسْلَمْتُ، سَجَدَ وَجْهِىَ لِلَّذِى خَلَقَهُ فَصَوَّرَهُ، فَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ، تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ، خَشَعَ سَمْعِي وَبَصَرِي وَدَمِي وَلَحْمِي وَعَظْمِي وَعَصَبِي وَمَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ قَدَمِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالِمِينَ “Allahım, Sana secde ettim, Sana inandım, Sana teslim oldum. Yüzüm, kendisini yaratan, şekil veren, kulağını ve gözünü yarıp çıkarana (Yaratan’a) secde etti. En güzel, yegâne yaratıcı Allah’ım, Sen ne yücesin. Kulağım, gözüm, kanım, etim, kemiğim, sinirim ve ayaklarımın taşıdığı her şey, Âlemlerin Rabbi olan Allah’a boyun eğmiş, itaat etmiştir.”

Bakın, bu duada bir kere daha, تَبَارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ deniyor. “Sen, beni öyle bir mahiyette yarattın ki, vücudum, mafsallarım, filan… Sen’in karşında kulluk yapmaya göre sanki beni programlamışsın!..” Evet, insanın vücudunda üç yüz şu kadar küsur mafsal bulunduğunu söylemiş Sâhib-i Şeriat, Söz Sultanı. Günümüzdeki anatomistler de bu meselenin milimi milimine aynen olduğunu ifade ediyorlar. Bunları düşünmeli!.. “Âdetâ Sen beni, Sen’in karşında eğilmem için.. Sen beni, Senin için oruç tutmam için.. Sen beni, Hacca gitmem için programlamışsın! Onun için ben bunları duyarak Sen’in karşında başımı yere koyuyorum!..” demeli.

Evet, baş-ayak, aynı yerde, öper alnı seccâde; işte insanı kurbete, Allah’a yakınlığa taşıyan, kestirme cadde!.. Kestirme cadde… Ulaşıyorsun orada.. ve orada içini döküyorsun. Onun için buyuruyor Hazreti Söz Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem) أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ، فَأَكْثِرُوا الدُّعَاءَ “Kulun, Allah’a en yakın olduğu ân, tevazuunun zirvesi sayılan, başını-yüzünü yerlere sürdüğü secde anıdır. Orada çok dua edin!”

   Rabbenâ, yaptığın bu Hizmet mamuresini zâlimlere, fâsıklara, hazımsızlara, hâsidlere yıktırma; mazlum ve mağdur Hizmet gönüllülerine bir an evvel ferec ve mahreç lütfeyle!..

Antrparantez arz edeyim: Şimdi öyle çok dua edilecek konu var ki?!. Vallahi hani ben sizin seviyenizde değilim; esasen ben, sizin içinizde bulunmanın avantajlarını öbür tarafta yaşayacağımı zannediyorum. Kalbleriniz temiz inşaallah, çehreleriniz gibi. Kendinizi imana, Kur’an’a ve geleneklerimizi dünyaya duyurmaya adamışsınız. Gelip esen, üzerinizden geçen fırtınalar/musibetler, gelip size çarpan tsunamiler, sizde katiyen olumsuz bir tesir icrâ etmiyor, Allah’ın izni ve inâyetiyle. Ben de sizin içinizde olma bahtiyarlığını öbür âlem itibarıyla kendi içimde yaşıyorum. Defaatla söyledim, belki yüz defa olmuştur; kendimi hep şöyle düşündüm: Ötede mü’minlere “Sen de geç, sen de geç!.. Sen geç, sen geç!” denirken… Hani ulûfe-i şâhânelerde liyakati olmayanlara da “Herkes aldı, sen de al!” denir ya!.. Devlet-i Aliyye’de yapılan bir şey, “ulufe-i şâhâne” deniyor. “Sen de geç!..”

Kıtmîr, kendini düşünürken böyle düşünmüştür. “Sen geç, sen geç, sen geç!..” diyorlar. Geçenler geçiyor; sen de geliyorsun. Size geçende arz ettiğim gibi, dönüp bir geriye bakıyorsun. “Olumsuz yere sürükleyin şunu!” denecekken, “Hayır, madem bunların içindeydi o da!..” “Sen de geç, yaramaz çocuk, sen de geç!” Kendime böyle baktım. Birilerinin bu mevzuda mübalağa yapıp, hüsnüzanlarını ileriye götürerek farklı şeyler söylemeleri ve farklı şekilde görmeleri, Kıtmîr’i hiç alakadar etmez. Kıtmîr’i alakadar etmeyen şeyler, gönül isterdi ki, şöyle-böyle okumuş, diploma sahibi olmuş, hatta kariyer yapmış insanları da alakadar etmesin. Fakat şeytan, kullandı. Şeytan, Kâbil’i kullandığı gibi onları da kullandı. Şeytan, yeniden, bir kere daha Faust ile Mefisto oyunu oynadı. Toy Mefisto, bir kere daha aldandı.

Evet, başımızı yere koyup bu işle şöyle-böyle menfi olarak uğraşan insanların hidayeti için ve aynı zamanda bu işe dilbeste olmuş insanların da kuvve-i maneviyeleri kırılmadan, sarsılmadan bu işi devam ettirmeleri için dua etmeliyiz. Anneniz, babanız, çocuklarınız, eşiniz öldüğü zaman ne ölçüde bir duyarlılık atmosferi içine girer, ağlarsınız?!. Bence o ölçüde gözyaşı dökerek, “Yâ Rabbi! Ne olur; yaptığın bu şeyi, zâlimlere yıktırma! Fâsıklara yıktırma! Hazımsızlara, hâsidlere yıktırma Allah’ım!” diye dua etmeliyiz. “Böyle şeyler, güzel şeyler yaptıklarından dolayı, mağduriyete, mazlumiyete, mehcûriyete, mahrumiyete maruz kalan insanlar var; onları da maruz kaldıkları bu şeylerden halâs eyle!” diye niyazda bulunmalıyız.

Arkadaşlardan bazıları şöyle dua ediyorlar: اَللَّهُمَّ إِطْلَاقَ سَرَاحِ إِخْوَانِنَا وَأَخَوَاتِنَا وَأَصْدِقَائِنَا وَصَدَائِقِنَا وَأَحْبَابِنَا وَأَحِبَّائِنَا وَالْمُظَاهِرِينَ بِنَا وَمَنْ عُدَّ مِنَّا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ لَاسِيَّمَا الْمَظْلُومِينَ وَالْمَغْدُورِينَ وَالْمُسْتَنْطَقِينَ وَالْمُتَّهَمِينَ بِالْإِرْهَابِ تُغْنِينَا بِهَا عَنْ إِطْلَاقِ سَرَاحِ مَنْ سِوَاكَ. اَللَّهُمَّ إِطْلَاقَ سَرَاحِ هَؤُلَاءِ تُغْنِينَا بِهَا عَنْ إِطْلَاقِ مَنْ سِوَاكَ “Allah’ım kadınıyla erkeğiyle, yaşlısıyla genciyle bütün kardeşlerimizin, arkadaşlarımızın, sevdiklerimizin, bize destek olanların veya bizden sayılarak zulme uğratılan diğer insanların hürriyetlerini lütfet; onların hepsini kurtuluşa erdir. Allah’ım, özellikle mazlumlara, mağdurlara, sorguya alınanlara, hapiste tutulanlara ve terörle suçlanan masumlara Senden gayrısının özgür kılmasına muhtaç bırakmayacak şekilde tam bir hürriyet lütfeyle!.. Allah’ım, onları öyle kurtar ve hürriyete kavuştur ki, Senden gayrı kimsenin serbest bırakmasına muhtaç olmasın, esbaba bel bağlamasın ve mâsivânın minneti altında kalmasınlar!..”

“Allah’ım! Bunları, ekstradan lütfunla, bulundukları duruma yeniden çıkar, ıtlak eyle, salıver bunları!” Başını yere koy, birinci mesele gibi, bunlar için yalvar. اَللَّهُمَّ وَلاَيَةً تُغْنِينَا بِهَا عَنْ تَوْلِيَةِ مَنْ سِوَاكَ “Allah’ım, bize dostluğunu lütfeyle! Ve başkalarına yalakalık yapmaktan bizi muhafaza buyur!” Allah’ım, bizi Kendine dost eyle; kim olursa olsun, Şeddâd olsun, Nemrut olsun, Firavun olsun, Saddam olsun, Kazzâfî olsun, başkalarına yalakalık yapma zilletine bizi mâruz bırakma!.. Amin.

   Zamana ve şartlara göre değişik değişik musibetler vuku bulduğundan Peygamberlerin ve sâlihlerin ferec talep ve beklentilerinde de bir kısım farklılıklar olmuştur.

Tirmizî’de İbn-i Mesûd hazretlerinden nakledilen bir hadis-i şerifte, İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem) Efendimiz, en faziletli ibadetlerden biri olarak “intizâr-ı ferec” (kurtuluş beklentisi içinde olma) konusunu nazara veriyor. “Ferec”, olumsuz bir şeye maruz kalınca, insanın ondan sıyrılması, o işin dışına çıkması demektir. Bu, farklı şekillerde olabilir; değişik durumlara göre, değişik şekilde “çıkış”lar söz konusudur.

Hazreti Yûsuf Aleyhisselam’ın fereci, kuyudan çıkmaktır. Orada seyyidinâ Hazreti Yûsuf’un ne dediğini çok bilmiyoruz. Fakat çocuk olmasına rağmen, o tertemiz kalbiyle kim bilir neler demiştir. Bir de genlerinde peygamberlik var. Bir gün Mısır’da bir ses ve soluk olacak.. Kahire başta olmak üzere, bütün Mısır’a sesini-soluğunu duyuracak.. zindandaki insanlara rehberlik yapacak.. sonra Melik’in yakını olacak, sonra nâzırı (bakanı) olacak.. sonra dünya kadar insan, ona bakarak Müslüman olacak.. tâ ses ve soluğunun yankıları, seyyidinâ Hazreti Musa dönemine kadar uzanacak. Öyle ki, Mü’min-i Âl-i Firavun ondan bahsedecek. Firavun sarayındaki, Firavun ordularının başkomutanı, Asiye validemizin de ağabeyi Mü’min-i Âl-i Firavun, Hazreti Musa’yı müdafaa sadedinde, وَلَقَدْ جَاءَكُمْ يُوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ “Daha önce Yûsuf da size apaçık delillerle gelmişti; fakat O’nun size getirdiği gerçek hakkında bir türlü şüpheden kurtulamamıştınız.” (Mü’min, 40/34) diyor. “Bundan evvel Yûsuf da gelmişti!..” Ne kadar zaman evvel? Belki bin sene evvel gelmişti. “Siz o zaman bile şek ve şüpheden bir türlü sıyrılamamıştınız!” Hazreti Yûsuf’un sesi-soluğu tâ o döneme kadar ulaşıyor. Evet, O (aleyhisselam), kuyunun dibinde bir musibete maruz kaldı, ona göre bir ferec talebinde bulundu.

Yunus İbn Mettâ’nın ferec istemesi… O da işte balığın dişleri arasında veya karnında kalıyor. Kur’an “Yuttu!” diyor, karnında kaldığını ima ediyor. فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ “Sonra, (düştüğü balığın karnının, gecenin ve denizin, bir de bulunduğu halin) karanlıkları içinde, ‘Sen’den başka ilâh yoktur. Sen, her türlü kusurdan, eksiklikten, eşi–ortağı bulunmaktan mutlak münezzehsin. Ben, gerçekten kendine yazık edenlerden oldum!’ diye yakardı.” (Enbiyâ, 21/87) Böylece, halini arz ediyor, niyazda bulunuyor. “Ya Rabbi! Ben kendime zulmettim!” Halini arz etmedir bu. “Şunu yap, bunu yap!” değil; halini arz ediyor: لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ Lemalar’da, Hazreti Pîr-i Mugân tarafından bu meselenin üzerinde hususi olarak duruluyor, bildiğiniz gibi. Hazreti Yunus aleyhisselam’ın yalvarıp-yakarması ve ferec intizarı da böyle bir şey.

Eyyûb (aleyhisselam) da tepeden tırnağa yara-bere içinde oluyor. Hatta menkıbelerde rivayet edilen vakıası itibarıyla -Hazreti Pîr’in de yine Lemalar’da nazara verdiği gibi- diline ve kalbine de yaralar isabet ediyor. Bir yönüyle latife-i Rabbâniye’si ve O’nu dillendirecek dili müteessir oluyor. Esasen “dil” o (gönül), Farsça; bu, “lisan”, o da Arapça. Dolayısıyla bu (dil), onun (kalbin) tercümanı olması itibarıyla kıymet ifade eder; ona tercüman olmadığı sürece laf-ı güzaf, yaptığı her şey. Bu iki şeye (dil ve kalb) yara-bere isabet edince, edeceği şeyi edemediğinden dolayı, O (aleyhisselam) da, أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ “Rabbim, bu dert bana iyice dokundu (ve Sana gerektiği gibi ibadet edemez hale geldim). Sen, Merhametlilerin En Merhametlisisin!” (Enbiyâ, 21/83) diye niyaz diyor. Hazreti Üstad, naklederken, onun duasına “Rabbi” kelimesini de ilave ediyor; çünkü Cenâb-ı Hakk’a nida ediyor orada; demek ki “Rabbi!” dedi, أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ “Bu dert, bu zarar bana iyice dokundu.” Sâd Sûresi’nde de, أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ “Şurası bir gerçek ki, şeytan yüzünden bir bitkinlik ve büyük bir ızdıraba düçâr oldum.” (Sâd, 38/41) dediği naklediliyor. “Şeytan, bana dokundu!” diyor orada, nefsini biraz daha aşağıya alarak, suçlayarak, sorgulayarak. Peygamber âdâbı, “niyaz”da bulunuyor. Onun da maruz kaldığı musibet, farklı bir şey; intizâr-ı fereci de öyle oluyor.

Seyyidinâ Hazreti Musa’yı da demeden geçmeyelim. Firavun, ordularıyla arkadan gelince, arkasındaki insanlar az endişeye kapılıyorlar. “Takılmış!” demeyeyim, ona “ittibâ etmiş” insanlar, O’nunla beraber gidilecek yere gitmeye karar vermişler; “İşte geldiler, yakalayacaklar!” falan, paniğine/telaşına kapılıyorlar. قَالَ كَلَّا إِنَّ مَعِيَ رَبِّي سَيَهْدِينِ “Hazreti Musa, ‘Asla!..’ dedi, ‘Rabbim muhakkak benimledir; bana kurtuluş yolunu gösterecektir.” (Şuarâ, 26/62) “Rabbim bizimle beraberdir ve mutlaka bize bir yol gösterecektir!” Karşılarına ırmak çıkıyor, deniz çıkıyor, arkada da düşman…

Tarık İbn Ziyad ile alakalı yazılan bir romanda şöyle bir hadise anlatılır: İspanya’ya geçtiklerinde, karşılarında koskocaman, yüz binlik bir ordu görülüyor; arkalarında da deniz. Denizi geçtikten sonra da, Cebel-i Tarık boğazını geçtikten sonra da, esasen Herkül Burcu’nu geçtikten sonra da gemileri yaktırmış ki, kaçma duygusu, geriye çekilme duygusu kalmasın. Romanı yazan diyor ki: “Ordusuna şöyle seslendi: Önünüzde deniz gibi bir düşman, arkanızda da düşman gibi bir deniz! Ya geriye kaçıp boğulacaksınız veya ileriye gideceksiniz, Endülüs’e girme imkânı olacak!” Şahlanıyor asker, çok kısa zamanda kralın sarayı içinde kendilerini buluyorlar, Granada’da.

Evet, seyyidinâ Hazreti Musa da, إِنَّ مَعِيَ رَبِّي سَيَهْدِينِ “Rabbim, benimle beraberdir, hiç şüpheniz olmasın, mutlaka bir yol gösterecektir!” diyor. اِضْرِبْ بِعَصَاكَ الْبَحْرَ “Asânı denize vur!” deniyor; asasını vurunca, deniz şâk oluyor. Onlar (Hazreti Musa ve kavmi) geçiyor; zalim, fâsık, münafık, hâsid -her dönemde olduğu gibi- cezasını buluyor. Onlar geçiyor kurtuluyor; arkadan gelenler boğuluyor, belasını buluyor. Hep öyle olmuştur: Onlar geçecek, kurtulacak; onlara zulmedenler ise gelecek, belalarını bulacaklar.

Şimdi bakın, şartlara ve zamana göre durumlar, hadiseler farklı, sıkışmalar farklı; dolayısıyla da ferec-mahreç talepleri de farklı oluyor. Biz de dua ederken, ondan mülhem, اَللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا فَرَجًا وَمَخْرَجًا “Allah’ım! Bize bir ferec, bir çıkış yolu, bir mahreç ihsan eyle!” diyoruz. Şimdiki hadiseler de o günkü hadiseler gibi değil. Siz Kâbe’ye gidiyormuşsunuz; bir yönüyle, hacca gideceksiniz, Kâbe’yi tavaf edeceksiniz, Ravza-i Tâhire’ye gideceksiniz, Muvacehe’ye yüzler süreceksiniz. Birden bire kırk haramîler önünüzü kesmiş burada. Mallarınıza/mülklerinize el koymuş. Çok olmuş bu, tarihte böyle olmuş, mala-mülke el koymuşlar. Çırılçıplak kalmışsınız; elbiselerinizi bile almışlar, hayvanların sırtındaki ihramlarınızı bile almışlar orada. “Yahu hacca gideceğiz, Harem sınırları içine girdiğimizde ihrama gireceğiz; fakat ihramı da aldılar bunlar, haramîler!” falan. Böyle bir şeye maruz kalmışsınız orada. Şimdi o zaman Cenâb-ı Hakk’a teveccüh keyfiyeti -herhalde- farklı olur.

   Allah’ın fazlından talepte bulunun; şüphesiz O (azze ve celle) Kendisine dua edilmesini ve fazlından istenmesini sever.

Şimdi başta işaret ettiğimiz hadis-i şerife gelelim; Allah Rasûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: سَلُو اللهَ مِنْ فَضْلِهِ “İsteyeceğinizi, Allah’ın fazlından isteyin!” Allah’ın fazlı, Cenâb-ı Hakk’ın ekstradan lütfu demektir. Hani Türkçemizde Türkçe kelime zannedilir de, Arapça bir ifade olan “meccânen” tabirini kullanırız. Bir Hak dostunun dediği gibi, “Allah’ım, beni meccânen yarattın, meccânen bu noktaya getirdin, meccânen de bağışla!” Hani ille de bir karşılık olmasın!.. Biraz evvel bahsettiğim hadisteki arkasına bakan zat gibi. لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ bütün sermayesi. “Buyur, sen de onlarla beraber gir!” Allah’ın fazlı, bu.

O “fazl”a işaret sadedinde, Efendimiz buyuruyor ki ashabına: “Allah’ın fazlı olmadan, hiç kimse Cennet’e giremez!” Soruyorlar, “Sen de mi yâ Rasûlallah?!” Diyor ki, “Ben de Allah’ın fazlı ve rahmeti olmayınca giremem, ben de!” Bir şeye dikkati çekiyor, “muktedâ bih” olması itibarıyla: Hiç kimsenin ameli, davranışı, -ne kadar fedakârlık yaparsa yapsın- Cennet’i peyleyebilecek kadar değerli değildir.

Dünyadaki bütün hayatınız ne kadar? Sizin bütün ömrünüz, olsa olsa… Dünyada en uzun yaşayan olarak, şimdi her halde 140 yaşında bir insandan bahsediyorlar; belki iki tane insan var öyle, geçmişte de belki o kadar. Ebediyete nispeten buna “sıfır” bile derseniz, sizi sorgularlar; “Niye yalan söylüyorsun?” diye. Ebediyete nispeten “sıfır” ifade etmez bu. Onun için yine Hazreti Pîr buyuruyor ki: “Dünyanın birlerce sene mesûdâne hayatı, Cennet’in bir dakikasına mukabil gelmez!” Bir de onun üstünde ayrı bir şey var ki; “Cennet’in de binlerce sene mesûdâne hayatı, bir dakika rü’yet-i Cemâline mukabil gelmez.” O’nun Cemâl-i bâ-kemâlini görmeye… Şimdi o zaman sen, senin amelin?!. Hiç durmadan, uyumadan hep koşturup dursan -bir küheylan gibi, kalbin durasıya- zannediyorum, insafına sorsalar senin, deseler ki: “Bu yaptığın şeyler ile hakikaten, Cennet peylenir mi, Cemâlullah’a tâlib olunur mu?!.” -Cemâlullah için “peylenme” tabirini kullanmayın! “Onlarla, Cenâb-ı Allah’ın cemaline tâlip olunur mu?” diyebilirsiniz.- Estağfirullah, ne münasebet!.. Ya bu, bir damla ile deryayı peyleme demektir. Bu ne küstahlık, bu ne saygısızlıktır?!. Demek ki, oraya girme mevzuu tamamen Cenâb-ı Hakk’ın ekstradan bir lütfu.

Öyleyse, Allah’ın lütfuna talip olun, Allah’ın fazlından isteyin!.. فَإِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَجَلَّ) يُحِبُّ أَنْ يُسْأَلَ “Şüphesiz Allah (azze ve celle) Kendisine dua edilmesini ve fazlından istenmesini sever.” buyuruyor Allah Rasûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem). “Allah, Kendisinden bir şey talep edilmesini çok sever!” diyor bu hadis-i şerifte. Efendimiz, مَنْ لَمْ يَسْأَلِ اللَّهَ يَغْضَبْ عَلَيْهِ buyuruyor başka bir yerde de, “Bir kimse Allah’tan sualde bulunmuyorsa, bir şey istemiyorsa, gazab-ı İlahî’ye düçâr olur!” Niye küstahlık yapıyorsun sen?!. Sen, durumun itibarıyla kapıkulu değil misin?!. O kapının tokmağına dokunma mecburiyetinde değil misin?!. Ziline basma mecburiyetinde değil misin?!. “Allah!” deme mecburiyetinde değil misin?!. Niye istemiyorsun?!. “Verecek Zât’tan niye istemiyorsun?!. Bu, bir istiğna olmaz mı? “Benim sana ihtiyacım yok!” manasına gelmez mi? Ve bu, bir küstahlık sayılmaz mı?!. Öyle ise, bakın nasıl “gazab-ı İlahî” diyor; Cenâb-ı Hak’tan bir şey istememe, İlahî gazabın celbine sebebiyet veriyor. Onun için, يُحِبُّ أَنْ يُسْأَلَ “Kendisinden istenmesini sever.” Bu da pozitifi; o negatifi idi, bu da pozitifi.

   İntizâr-ı ferec, ibadetlerin en faziletlilerinden biridir; fiilî ve kavlî duaya sarılıp sabr-ı cemil ile kurtuluş bekleyenler her an ibadet ediyormuş gibi mukabele göreceklerdir.

Sonra, وَأَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ “İbadetlerin belki en faziletlilerindendir, intizâr-ı ferec.” Bir hazf-ı icaz var burada; yani, belki ibadetlerin en faziletlilerinden bir tanesi de “intizâr-ı ferec”dir. Kuyuya düşmekten, balık tarafından yutulmaktan, arkada Firavun ordularıyla karşı karşıya kalmaktan, kırk haramîlerin gelip sizi hac yolunda soymalarından… Bütün bunlardan sıyrılma adına -esasen- bir beklentiye girme, “intizâr”.

Sarf iştikaklarına göre “intizâr” kelimesi, “ifti’âl” babından gelir. İfti’âl babı, mutavaat içindir; bir yönüyle “nazara / n-z-r” kelimesinden geliyor bu. Bakacaksınız, fakat o bakmayı/beklemeyi -esas- tabiatınıza mal edecek, tabiatınızın derinliği haline getireceksiniz. Öyle ki sürekli bir intizâr içinde, bir bekleme içinde, bir bakma içinde olacaksınız. Kur’an-ı Kerim’de değişik ayetlerde böyle bir intizâr nazara veriliyor; mesela وَانْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ “O halde bekleyin bakalım netice nasıl tezahür edecek; nitekim biz de beklemekteyiz.” (Hûd, 11/122) deniyor. Evet, siz bakın, bekleyin, intizâr edin; biz de intizâr ediyoruz!..

Evet, “İntizâr-ı ferec, ibadetlerin en faziletlilerindendir!” Şimdi meseleyi bu çerçevede ele aldığımız zaman, şu anda Müslümanların, İslam dünyasındaki bütün Müslümanların, maruz kaldıkları musibetler var. Sizleri de onlardan ayrı düşünmek doğru değil, sizin de maruz kaldığınız şeyler var. Kuyu dibine atılma gibi şeyler var. Farkı yok esasen… Balık tarafından yutulma gibi şeyler var. Karşıda bir deniz, arkada deniz gibi bir düşman durumuna maruz kalma gibi şeyler var. Bütün bunlar karşısında o beklemeyi, o gözetlemeyi tabiatınızın derinliği yaparak, onu içtenleştirmek -yalın Türkçe ile, içtenleştirmek- suretiyle hep oturup kalkıp onu vird-i zebân etme: اَللَّهُمَّ إِطْلاَقَ سَرَاحِ إِخْوَانِنَا، وَأَخَوَاتِنَا، وَأَصْدِقَائِنَا وَصَدَائِقِنَا، وَأَحْبَابِنَا، وَأَحِبَّائِنَا، تُغْنِينَا بِهِ عَنْ إِطْلاَقِ سَرَاحِ مَنْ سِوَاكَ “Allah’ım, Sen kadın-erkek bütün kardeşlerimizi, arkadaşlarımızı ve sevdiklerimizi salıverirsen, bizim o mevzuda yapacağımız her şeyden, başkalarının serbest bırakmasından bizi müstağni kılmış olursun. Sen yap Allah’ım!..”

Böyle bir intizârda bulunmak ve abdeste hazırlık esnasında bile onu söylemek!.. Namazda, imamın arkasında duruyorsunuz; orada sükût etmek, “istimâ” esastır. Fakat kelâm-ı nefsi ile, yani bir “iç söylenti” ile, “iç mülahaza” ile, yine o meseleyi dillendirmek… İçte o meseleyi dillendirmek… Yemek yerken yine o meseleyi dillendirmek.. Lokmayı ağzımıza götürürken dahi hep şu mülahazalarla dolu bulunmak: Bunu bazı yerlerdeki kardeşlerimiz bulup ağızlarına götüremediler! Belki kendileri bir yerde ağızlarına götürüyorlar; fakat eşleri ağlıyor, çocukları “ciyak ciyak” bağırıyorlar ama ağızlarına götürecek lokmaları yok. Çokları dünyanın değişik yerlerine sığındı, kamplarda yaşıyorlar. Bunların hepsi Sen’in yolunda hizmete adanmış insanlardı. Ve bu adanmışlığı, Sana karşı belki en önemli bir vazife sayıyorlardı. “Allah’ım! Kendimizi Sana adadık, Sen’in âzâd kabul etmez, boynu tasmalı kullarınız. Sen’in nâm-ı Celîlini dünyaya duyurma niyetindeyiz, azmindeyiz, kararındayız!..” diyorlardı/diyorlar. Allah, bu duygu ve bu düşüncelerden bir dakika bizi mahrum yaşatmasın!..

Biz, Allah’ın izni ve inayetiyle durduğumuz yerde duracak, sürekli halimizi Cenâb-ı Hakk’a -o peygamberler gibi- arz edecek ve bir intizâr-ı ferec içinde oturup-kalkacak, hep o mülahaza ile hayatımızı sürdürmeye çalışacağız. Bu niyette olduğumuz sürece, bu niyet ettiğimiz meselelerin realize edilmesine terettüp edecek sevaplar terettüp edecek.

Başa dönüyoruz: “Mü’minin niyeti, amelinden hayırlıdır.”  إِنَّمَا اْلاَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ “Ameller (başka değil) ancak niyetlere göredir ve kişinin niyeti ne idiyse, karşılık olarak onu bulur. Dolayısıyla kimin hicreti, Allah ve Rasûlü’nün rızasını kazanma istikametindeyse, onun hicreti Allah ve Rasûlü’ne olmuş demektir.” Evet, kim Allah için hicret ederse, muhacir olursa, gittiği yerde mutlaka bir çeşit Ensar ile karşılaşır. Dolayısıyla dünyaya bir kere daha Ensar ve Muhacir faslı yaşatır, Allah’ın izni ve inayetiyle. Sesini-soluğunu oralarda da duyurur.

Esasen, çok geniş âlemde ses-soluk haline gelme hakkı olan bir yüce mefkûre, ihtiyarî olarak -belki- dünyanın değişik yerlerinde ifade edilememiş, seslendirilememişti. Allah, “cebr-i lütfî” ile bunu yaptı/yapıyor. Bu da bir lütuf olduğuna göre, varsın arkasında “cebir” olsun. Cebr-i lütfî ile, Allah saçtı, savurdu. Nasıl saçtı, savurdu?!. Adeta dedi ki: “Kurak yerler var, çorak yerler var. Ben sizi birer tohum gibi oralara saçıyorum. Gidin oralarda toprağın bağrında çürüyün; toprağın bağrında çürüyün ve başağa yürüyün!..” Vesselam.

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

   Bir insan -debbağın deriye yaptığı gibi- sürekli kendisini yerden yere vurmazsa, hep kadere taş atar ve etrafta mücrimler arar durur.

Kendini yerden yere vurmayan, Hakk’ın takdirini yerden yere vurma durumunda olur. Başa gelen her musibeti insan kendinden bilmelidir. وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ “Size gelen her musibet, kendi elinizle ettiğiniz şeyin sonucudur. Her yaptığınız şeyi de cezalandırmaz; Allah, çoğunu affeder.” (Şûrâ, 42/30) Kur’an-ı Kerim, öyle buyuruyor ve bu mevzuda Sâhib-i Şerîat’tan şeref-sudûr olmuş hadis-i şerifler var. O musibetleri sabır ile karşılarsanız, ayağınıza batan bir diken bile günahlarınızdan bir kısmını alıp götürmüş olur. Bir sıkılıp terleme, bir hafakan yaşama, bir baskı altında bulunma; sizi kirleten nice şeyleri alır götürür ve böylece arınmış olursunuz. Sâhib-i Şeriat Söz Sultanı’ndan (sallallâhu aleyhi ve sellem) mazmun olarak bu istikamette şeref-sudûr olmuş beyanlar var.

Debbağın deriyi yerden yere vurduğu gibi, kendini yerden yere vurmayan, kadere taş atmaya ve başkalarını suçlamaya durur. Başkalarını suçlamaya kendini salmış bir insan da ömür boyu kendi kusurlarını görmez, hep başkalarına çamur atar-durur. Hiç farkına varmadan, ta’yîr u ta’yîbe (başkalarını kınayıp ayıplamaya) girer; bu da er-geç gelir, kendi başına dolanır.

Allah Rasûlü (aleyhissalâtü vesselam) Efendimiz buyuruyor: مَنْ عَيَّرَ أَخَاهُ بِذَنْبٍ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يَعْمَلَهُ “Bir insan, mü’min kardeşini bir ayıp ile suçluyorsa…” Mesela, çalmayan bir mü’mine/mü’minlere “hırsız” diyorsa, “haramî” diyorsa, “firak-ı dâlle” diyorsa, “terör örgütü” diyorsa… “O, o iş başına gelmeden ölmez!” Ama geniş dairede, ama dar dairede; ama kendisine, ama evlâd ü ıyâline, eşine, yoldaşına, onu mutlaka inletecek bir şey, dize getirecek bir şey, “Offf!” dedirtecek bir şey isabet eder; Allah, ona maruz bırakır.

   Yarınsız yaşamak, bir insan için en büyük felâkettir.

Bu açıdan da bugünü yaşayan insanlar, hep, yarınları hesaba katmalıdırlar. “Yarınsız” yaşamak, bir insan için en büyük felâkettir. “Yarın” dediğimiz; yarın, öbür gün, daha öbür gün.. ve “ûlâ”nın mukabili olan “uhrâ”; tâ öbür gün.. Ma’dele-i ulyânın, mahkeme-i kübrânın, mahşer-i uzmânın tahakkuk ettiği gün. Hafizanallah, orada insan, kendini yerden yere vurur. “Yarınlı” yaşamak lazım… Bugünün zevk u sefasından dolayı bu çağ biraz o hastalıkla malûl; “Bilerek dünya hayatının ahiret hayatına tercih edildiği” bir çağda yaşıyoruz.

Halbuki, Cenâb-ı Hakk’ın lütfettiği şeyler karşısında, bunların ne önemi olur?!. Lütfettiklerine bakıp, Alvar İmamı gibi; “Değildir bu bana layık, bu bende / Bana bu lütf ile ihsan, nedendir?!.” demek gerekir. Bunca arkadaşın, kardeşin, yoldaşın olması, sizin ile beraber aynı mefkûreyi paylaşmaları, Cenâb-ı Hakk’ın öyle engin bir lütfudur ki, buna mukabil siz, ömür boyu zindanda kalsanız, azap görseniz, akla hayale gelmedik işkencelere maruz bırakılsanız, yine hafif kalır. Çünkü burada sadece “i’lâ-ı kelimetullah”, “i’lâ-ı Hakk”, “i’lâ-ı mefkûre”, “i’lâ-ı gâye-i hayal” için yaşıyorsunuz. Bunlara bağlı yaşadığınızdan dolayı, evet, bunların bir yönüyle bedelini/karşılığını dünyada bulmak mümkün değildir ama Cenâb-ı Hakk’ın bir teveccühü, dünyanın binlerce mesûdâne hayatına mukabildir. Şayet çektikleriniz o teveccühe vesile ise, “Kaybettik!” dediğiniz yerde kazanıyorsunuz demektir. Ki, böylelerinin durumu “kaybetmeler kuşağında kazanma”dır. Bir de birileri “Kazandım!” diyorlar; onlar da kazanma kuşağında kaybediyorlar; şehrâhta yürürken -farkına varmadan- patikada yürüyormuş gibi düşüyor, sürüm sürüm hale geliyorlar; tökezliyor, kündeye geliyor, derbeder oluyorlar; der-be-der; dilimizde çok kullanılan Farsça bir kelime.

Evet, zavallı insan!.. Muvakkat hayatında, ebedî kalacakmış gibi, tûl-i emel ile, tevehhüm-i ebediyet kaynaklı tûl-i emel ile, “Şuyum da olsun, şuyum da olsun, şuyum da olsun!..” düşüncesiyle aldanıyor. Siz görüyorsunuz, bazen şurada çayın içine sakarini katıyorum; ben kendim için hazırlıyorum; “Bir yudum alırım, dudaklarımdaki kurumayı götürürüm!” diyorum. Fakat gördüğünüz gibi, bazen bana nasip olmuyor.

Bir yerde, o dünya adına böyle yığanlara, Kârûn gibi yığanlara, “Buraya kadardı!” derler. O yığar-durur; gelir ona “Buraya kadardı!” derler. Tatmadan, zevk etmeden, فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللهِ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِينَ “Derken Biz onu da, sarayını da yerin dibine geçiriverdik. Ne yardımcıları Allah’a karşı kendisine yardım edip onu kurtarabildi ne de kendi kendisini savunabildi.” (Kasas, 28/81) tokadıyla yerin dibine batırılır. Zira hangi şeyde hak ve adalet olmazsa -o arş-ı kemâlâta da çıksa- geçer zemine bir gün mutlaka. Ziya Paşa’nın sözü: “Olmazsa devletin efrâdı beyninde adalet / Geçer zemine, arşa çıkan pâye-i devlet.” O saraylar, o villalar, o yalılar falan, birer mâtemhaneye döner. Tam “Alacağım, edeceğim, yapacağım!” dediği anda, yukarıdan “Buraya kadardı!” derler, keserler sesini/soluğunu!..

Bu mübarek dünya hayatında “yarınlı” yaşamak gerekir. “Mübarek” dedim âhireti kazandırdığından, “ahiretin mezrası” olduğundan, “esmâ-i İlahiyenin tecelligâhı” olduğundan, “sıfât-ı Sübhâniye’nin mezâhiri” olduğundan. Bunlardan dolayı kıymeti olan bu dünyayı -yarınlı yaşamazsan- beyhude, üç-beş kuruşa -bir yönüyle- satmış olursun. Oysaki onun ile âhiret, onun ile Cennet, onun ile Cenâb-ı Hakk’ın Cemâli, onun ile Rıdvân pekâlâ peylenebilirdi. “Ben, bunları Senin için, hep Senin için, hep Senin için değerlendirdim!..” denebilirdi.

   Hakiki mü’min, dar hallerde olduğu gibi rahat zamanlarda da “Tut beni Allah’ım, tut ki, edemem Sensiz!..” mülahazasıyla doludur.

İnsan, yürekten inanmışsa ve her meselede O’na çok ciddî ihtiyaç hissiyle oturup-kalkıyorsa… Ki rahat zamanlarda bunun irâdî olanı bir kıymet ifade eder. Rahat durumlarda, O’na ihtiyaç duyması ve o ihtiyacı vicdanında derinlemesine hissetmesi neticesinde insan irâdîliğin mükâfatını görür. Fakat öyle bir durumda, O’na ihtiyacını gerektiği gibi duyamıyorsa, her şeyde, hani Kıtmîrâne bir mısrada dendiği gibi, “Tut beni elimden, tut ki edemem Sensiz!..” diyemiyorsa, insan “Sensiz edemem!” mülahazasını hiç olmazsa ıztırar halinde duymalıdır. Hiç olmazsa ıztırar halinde, alacağı cevap açısından…

“Muztarrın duasına icabet eden, O’ndan başka kimdir?” Kur’an-ı Kerim buyuruyor: أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ “Muztar dua ettiği zaman, onun duasına icabet eden, başındaki sıkıntıyı gideren kimdir?” (Neml, 27/62) Efendim, o -ne diyelim ona- “dâire-i sev’” (kötülük çemberi, musibet dairesi); ondan o muztarrı kurtaran kimdir?!. Öyle bir badireye düşmesine meydan vermeyen veya koruyan/sıyanet eden kimdir?!. O’nu duyması, O’nu hissetmesi… Bu da Cenâb-ı Hakk’ın ayrı, ızdırarî bir lütfudur.

İnsan -alâ külli hal- hem geniş zamanda hem de dar anlarında Allah’a teveccühte bulunmalıdır. Kur’an-ı Kerim’in, çok farklı yerlerde, farklı şekilde ifade ettiği gibi, çokları “Bela ve musibete maruz kaldıkları zaman, içten yalvarır, yakarırlar ama rahata erdikleri vakit, hiçbir şey yokmuş gibi bir hal alırlar.” Alır yine başlarını dikip -bağışlayın- kendi serserilikleri içinde yürür, giderler.

Oysa, esas olan; orada o rahatlığı size bahşeden Allah’a karşı minnet hissiyle ihtiyaç duymaktır… “Bunları lütfeden Sensin, Sen!” demektir… “Yaratan Sensin, Veren, Sensin!..” Hak dostunun dediği gibi, “Meccânen yarattın.. meccânen Müslüman kıldın!..” İlave edelim: “Meccânen Hazreti Muhammed Mustafa’ya ümmet kıldın.. meccânen O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) ‘Kardeşlerim!’ dediği bir zümre içinde yaşama imkanı verdin.. meccânen din adına boyunduruğun yere konduğu bir dönemde, onu kaldırma şerefiyle şereflendirdin.. meccânen dünyanın değişik yerlerinde O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) adına ses kıldın, soluk kıldın; âdeta bir ney sesiyle milleti incizaba/cezbeye getirdin.. meccânen… Bütün bunları karşılıksız ve bedelsiz lütfettiğin gibi, meccânen bizi insan-ı kâmil olmaya yükselt; hayvaniyetten kurtar, cismâniyeti ayaklarımızın altına alma/ezme imkanıyla şereflendir; kalbî ve ruhî hayata helezonlar lütfeyle!.. Yükselelim o ufka, tarassut edelim Esmâ’nın mâverâsını, Sıfât’ın mâverâsını ve hayret yaşayalım Zât-ı Baht mülahazası karşısında. Hayretten hayrete düşelim!..” En büyük pâye, “hayret” makamıdır, “heymân” makamıdır.

Cenâb-ı Hak, bu lütuflarla lütuflandırsın. Bunlar -bence- elin-âlemin kaybettiği güzergâhta, Hakk’a gönül vermiş, ihyâ hareketine kendini adamış insanların kazandıkları/kazanacakları şeylerdir. Allah, kazanma yolunda bizleri kazanma ile şerefyâb eylesin!..

   Kâmil insan başkalarının avukatı, kendisinin de savcısıymış gibi davranır ve Kur’an’a, Sünnet’e, Selef-i Sâlihînin hayat çizgisine uygun yaşamaya çalışır.

Baştaki söz: “Başkalarının ayıplarıyla meşgul olan, hayat boyu hep ayıp yapar durur.” Öyle edeceğimize, başkalarının “müdâfîi/avukatı” olalım, elden geldiğince. Avukatlığın böyle üstün bir yanı var. Evet, düşmüşün elinden tutup kaldırma, müdafaasız insanın müdafaasını yapma, onu ihya etme gibi bir şeydir ve ibadet sevabı kazandırır. Ama kendimizin de müddeîsi/savcısı olmamız, en küçük kusurumuzu sorgulamamız lazım. Elli-altmış sene evvelki bir göz kayması, bir kulak kabartma, bir dil oynatma ölçüsündeki kabahat ve kusurlarımızı dahi hiç unutmamamız, her aklımıza geldiği zaman “Bir yetmez, أَلْفُ أَلْفِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ Bir milyon estağfirullah yâ Rabbî! Bir milyon estağfirullah!..” dememiz lazım. “Gözü, doğruyu görmek için verdin! Sen, kulağı, mesmûâtı işitmek için verdin, Sen’den gelen mesajı duymak için verdin. Sen, kalbi, Senin için atsın diye verdin. Ama ben, bunları başka yerde zâyi ettim, israf ettim! Şimdi أَلْفُ أَلْفِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ diyorum!..”

Bu da mü’minin çelişkisidir; bir yerde avukat olma, bir yerde müdde-i umumî olma. Avukat olma, başkalarını müdafaada; onların kusurlarını mâkul bir mahmil bularak ona ircâ etmek suretiyle… “İhtimal, böyledir. Ehl-i iman olduktan sonra bilerek hiç gözünü haramda kullanır mı?!. Dilini hiç yalan söylemede, iftirada, tezvirde kullanır mı?!.” Başkaları için öyle…

Antrparantez; burada temkin ve teyakkuzunuz farklı bir meseledir. Böyle biri varsa ve bu sizin Hizmet hayatınızla alakalı ise şayet, orada “hüsn-ü zan, adem-i itimâd” mülahazası esas olmalıdır.

Ama kendimize gelince, defterleri karıştırma, -bağışlayın- nerede, ne zaman, hangi haltı karıştırmışız, onları yeniden, bir kere daha hatırlama… Gizli; fâş etmeme, söylememe… Efendimiz’in Hazreti Mâiz’e ve Gâmidiyeli kadına dediği gibi, “Git, Allah’a tevbe et; Allah’ın affetmeyeceği günah yoktur!” Kendi kusur ve günahımızın da dellâlı olmama, başkalarını şâhit haline getirmeme, başkalarına “Yapılabilir!” mülahazası vermeme… Ama kendi içimizden güm güm gümleme, magmalar gibi sürekli yanıp tutuşma, “Nasıl oldu da Allah varken.. nasıl oldu da beni insan yaratmışken.. insanı mü’min yaratmışken, ben o haltı karıştırdım.. elimi harama uzattım, dilim ile haram işledim, kulağımı harama kabarttım, gözümü harama tevcih ettim, yolumu haramîlerin yolu haline getirdim; gasp ettim, tagallüpte bulundum, tahakkümde bulundum, tasallutta bulundum, insanların hukukuna tecavüz ettim?!. Nasıl oldu da -bağışlayın- bu hayvanlıkları irtikâp ettim?!.” Kendimize bakarken de böyle bakma.

Bunları yapıp da kendine böyle bakmayan, gerçekten -biraz evvel utanarak telaffuz ettiğim o kelime ile ifade edildiği şekilde- Allah’ın garip mahlûklarıdır. Mesâvîyi irtikâp ettiği halde, mesâvîye “mesâvî” demeyen bir kısım yalancı “müftiyân”ın… Böyle dedim; “müfteyn” (müftücük) demek daha uygun, değil mi? Onun ism-i tasgiri yok ama yaparım ben; müftücükler!.. Onların o mevzuda şirin görünme adına me’âsîyi şirin göstermelerine bakmayın. Evet, esasen- mesâvîyi şirin gösteriyorlar. Böyleleri “Zina, çok kötü değil.. bohemlik, fena bir şey değil.. rüşvet almaya ‘hediye’ de sen, o da çok kötü bir şey değil; fırsat ele geçtiği zaman, alır yaparsın, kendin her şeyi yaparsın!.. Kendini, çocuklarını, torunlarını, torunlarının torunlarını -dünyada ebedî kalacak gibi- düşünmede bir mahzur yok esasen.. insanın tabiatında olduğuna göre, genlerinde var demektir!..” derler. Bir de hadis okurlar: كُلُّ النَّاسِ خَطَّاؤُونَ “Her insan hata işler durur.” “İnsanlar, hata yapabilirler! Allah’ın da affetmeyeceği hata yoktur!” derler. “Nisyan!.. İnsanın tabiatında var, ‘insan’ kelimesi ondan alınmış; ya ‘üns’ten veya ‘nisyan’dan alınmış. Unutabilirsiniz. Kaldı ki, hani, Efendimiz buyuruyor ‘Kalem merfûdur, hata ve nisyan yazılmaz!’ diyor.” falan gibi, bir de böyle, onlara bu mevzuda fetva veren “zevâzik”; onları güçlendiren, o mesâvînin yaygınlaşmasına -bir yönüyle- toplumsal hale gelmesine sebebiyet veren “zevâzik” varsa şayet… Türkçe kelimeleri de cem-i mükesser ile cemi’lendirme… Kelime hazinenize bir kelime katıyorum! Özür dilerim, zevâzik…  Onu bilenlere sorarsınız, neyin çoğulu?

Onlara (zevzeklere) değil, Kur’an’a bakmak lazım, Sünnet’e bakmak lazım, Bû Bekr u Ömer u Osman u Ali hassasiyetine bakmak lazım (radıyallâhu anhüm), İnsanlığın İftihar Tablosu’nun tavır ve davranışlarına bakmak lazım. Hayatımızı ona göre ayarlamak lazım; bir kalibrasyondan geçireceksek şayet -o “Muhammedî meltemler” mi diyelim, “sinyaller” mi diyelim (sallallâhu aleyhi ve sellem)- ona göre kalibre etmek lazım. Sesi, doğru almak lazım oradan; o doğru ses içine şerâre karıştırmamak lazım, kirli insanî mülahazaları karıştırmamak lazım. O’ndan gelen her şeyi, O’ndan geldiği gibi dupduru, saf; “di-di-dâ-dıt / dâ-dâ dıt / dıt-dıt-dıt”, doğru almak, doğru çözmek lazım. Ve onu mantık ve muhakemeye emânet etmek lazım, kalbin kontrolüne vermek lazım.

   “Sen Mevlâ’yı seven de Mevlâ seni sevmez mi?!.”

Ayrıca, “Dua ve tevekkül, meyelân-ı hayra büyük bir kuvvet verdiği gibi, istiğfar ve tevbe dahi meyelân-ı şerrin kökünü keser!” Benim aklımda böyle kalmış, “Tevbe ve istiğfar dahi, meyelân-ı şerrin kökünü keser.” Şerre meyletmeye meydan vermez; giderken, önünü keser. “Manhattan’a gideyim -bağışlayın, biraz halk dili kullanacağım burada- bir iki volta atayım orada; az gözüm-gönlüm açılsın, me’âsîye gireyim!” Fakat tevbe etmişsin: Allah’ım! Beni kaydırma! رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ “Ey bizim kerîm Rabbimiz, bize hidâyet verdikten sonra kalblerimizi kaydırma ve katından bize bir rahmet bağışla. Şüphesiz bağışı bol olan vehhâb Sensin Sen!” (Âl-i Imrân, 3/8) niyazıyla, “Kaydırma! Lütfunla, rahmetinle, beni hep istikamet içinde sâbit-kadem eyle!” demişsin.

Yine, Nâkil’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) mübarek beyanı, يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ، ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِكَ “Ey kalbleri evirip çeviren Allah’ım! Benim kalbimi dinde sâbit kıl!” يَا مُصَرِّفَ الْقُلُوبِ صَرِّفْ قُلُوبَنَا إِلَى طَاعَتِكَ “Ey kalbleri halden hale koyan Rabbim, kalblerimizi ibadet ü tâatine yönlendir!..” Böyle dedin, tam donanımını aldın, tam; “Allah’ım kaydırma!” dedin. Veya Sabah virdlerinde olduğu gibi; سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَغْفِرُكَ لِذَنْبِي، وَأَسْأَلُكَ رَحْمَتَكَ؛ اللَّهُمَّ زِدْنِي عِلْمًا، وَلا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ أَنْ هَدَيْتَنِيَ، وَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ “Seni (Sana yakışmayacak her şeyden) tenzih ederim. Allahım, günahımı bağışlamanı diler ve rahmetini dilenirim. Allahım, ilmimi artır ve bana hidayet verdikten sonra kalbimi kaydırma; katından bana rahmet lütfet; şüphesiz ki Sen, çok lütufkârsın.” “Vehhâb’sın!.. Karşılıksız bağışlayan Sen’sin!.. Sen’sin affeden.. Sensin istikamette sabit kılan!..” dedin, tam donanımını aldın; azığın ile yola çıktın, titreyerek yola çıktın.

Fakat bir aralık, فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ “Bunun üzerine, şeytan o ikisini oradan kaydırdı.” (Bakara, 2/36) fehvasınca, şeytan, sana bir zelle yaşatmak istedi: “Yahu çık bir gez şurada!” Ama bu donanımı almışsan, yalvarmış-yakarmışsan, O’na o derin ihtiyacını açmışsan, “Beni, benimle başbaşa bırakma!” demişsen… يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ، وَلا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرَفَةَ عَيْنٍ، وَلاَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ “Yâ Hayy, ya Kayyûm, rahmetin hürmetine Sen’den yardım diliyorum; her halimi ıslah et ve göz açıp kapayıncaya kadar -hatta ondan daha az bir süre- olsun beni nefsime bırakma.” “Göz açıp-kapayıncaya kadar, beni benimle başbaşa bırakma, ey Hayy ve Kayyûm olan!.. Lafz-ı Celâle’den sonra gelen isimlerinle Seni yâd ediyorum, Sana yalvarıyorum: يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ بِرَحْمَتِكَ نَسْتَغِيثُ، أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ، وَلا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرَفَةَ عَيْنٍ، وَلاَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ “Senin rahmetinden yardım diliyorum. Beni göz açıp-kapayıncaya kadar, ondan daha az, benimle başbaşa bırakma! Hevâ-i nefsimle başbaşa bırakma!” diye niyaz etmişsen…

Donanım tam. Fakat فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ misali, çıktı karşısına şeytan, “Gez!” dedi. Eğer böyle samimi, kalbini Allah’a vermiş ve O’na ihtiyacını tam ortaya koymuş, “Sensiz edemem ben, tut elimden!” demişsen… Gidiyorsun oraya… Birinin başından geçen vakıayı da hikâye etmiş oluyorum, üstü kapalı. Oraya doğru giderken, Hak dostlarından biri yolda önüne çıkıyor, Belki bir “Hızır”, belki “Ebdâl”den birisi, belki “Evtâd”dan birisi, belki de bir “Gavs”, bilemezsiniz, bir Hak dostu, “Yahu, ben de seni bekliyordum!” diyor. “Çoktan beri görüşmemiştik böyle, tam semaver de kaynamıştı; zahmet olmazsa bir gitsek, orada hakikaten o semaverin hakkını versek!” deyip tutuyor seni.

Böylece, senin bir yerde ahd ü peymânda bulunman, âdeta karşına öyle bir Hak dostunu çıkardı. Bir yönüyle iradî olarak kaymaya azmetmiş gidiyordun, kaymak için gidiyordun, sürçmek için gidiyordun, zelle yaşamak için gidiyordun, “zeyğ” (meyletme, hidayetten sapma) istikametine doğru adım adım kayıyordun. Fakat o kadar yürekten O’na teveccüh etmiştin ki, orada senin iradeni tersyüz etti, karşına bir Hak dostunu çıkardı. Gittin onun yerine, bir bardak tatlı çay içtin veya bir fincan kahve içtin. Ondan sonra “Güle güle!” dedi sana, sen de anladın meseleyi. Sonra döndün, geldiğin yere gittin. Kendi hücrene kapandın ve öyle bir mâsiyete, öyle bir me’âsîye, öyle bir bataklığa dalmaktan Allah seni kurtardı.

Her zaman O’nun (celle celâluhu) beraberliğine sığınılırsa, O’na ihtiyaç hissi her zaman derinden derine duyulursa, O da sizin ihtiyacınızı karşılar. Çok iyi bildiğiniz, Alvar İmamı’nın sözünü hatırlayın. Kıtmîr de burada çok tekrar etmiştir ama güzel söz olunca, zannediyorum fazla gelmez. Erzurumluların Arapça-Türkçe bir tekerlemesi vardır: “et-Tekrâru hasen, velev kâne yüz seksen!” Tekrar güzeldir, yüz seksen kere bile olsa!..

“Sen Mevlâ’yı seven de Mevlâ seni sevmez mi?!.

Rızâsına ivende, senden râzı olmaz mı?!.

Sen Hakk’ın kapusunda cânlar fedâ eylesen

Emrince hizmet kılsan, Allah ecrin vermez mi?!.

Vâriyyetin mahveyle, esmâullahı söyle,

Bu cânı kurban eyle, Mevlâ kabul etmez mi?!.

Şer-‘i şerîf yolunda, Peygamber’in hâlinde,

“Allah!” desen dilinde, bin kez hâlin sormaz mı?!.

Dert ile cângâhından Cânân diye çağırsan,

Derden dermân ederler, yaran merhem urmaz mı?!.

Sular gibi çağlasan, Ya‘kûb gibi ağlasan,

Ciğergâhın dağlasan, ahvâlini sormaz mı?!.

Derde dermândır bu dert, dertliyi sever Samed,

Dermândır derde Ehad, fazlı seni bulmaz mı?!.

Büyük nimettir imân, bize Allah’tan ihsân,

Bu tevhîdin kıymeti, Cennetleri almaz mı?!.

Lutfiyâ yâri gözle, cân u gönülden sızla,

Dergâha dönder yüzün, duân kabul olmaz mı?!.”

Sen, O’na teveccüh edeceksin. وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ “Verdiğiniz sözü tutun, mukabelede bulunayım Ben de. Mukabelede bulunayım ve size vefa ile teveccüh edeyim!” (Bakara, 2/40) Fiilleri O’na nispet ederken, Zât-ı Ulûhiyet’e yakışmayan nâ-sezâ sözlerden içtinap ettiğimden dolayı, tevakkuflarımı mazur görün; O’na saygımın ifadesi. O’nun için “mukabele” diyorum; mukabele, vefaya vefa ile mukabelede bulunmak.

   “Allah’ım, beni kardeşlerimle, kardeşlerimi de benimle mahcup eyleme!..”

Cenâb-ı Hakk, istikametten ayırmasın, sizi-bizi. Elin, kendini bilmez densizlerin “terör” falan demesi, “firak-ı dâlle” demesi… Bunları bırakın, kirlenmiş ağızların, zift tutmuş zihinlerin, ölmüş kalblerin hırıltıları bunlar; kulak asmayın bunlara! Allah, sizi nasıl biliyorsa, öylesiniz. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) mânen size nasıl bakıyorsa, öylesiniz. Ve manaya açık olan insanlar nezdinde nasılsanız; Bû Bekr u Ömer u Osman u Ali, size nasıl bakıyor ve sizi nereye koyuyorsa, siz öylesiniz.

Şimdi bir hey’et meselesi, bir hizmet meselesi… Bazıları “Hizmet” diyor. Bir kardeşimiz, o konuyla alakalı değişik dillerde kitaplar yazdı: Hizmet… İngilizce de yazdı, arkasına yine “Hizmet” koydu; Fransızca da “Hizmet” oldu, Urduca da oldu, yine “Hizmet”. Hizmet… Çoğu insanlar “Hizmet” diyor.

“Hizmet” esasen… سَيِّدُ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ Peygamber Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) nispet edilen bir söz bu; buyuruyor ki, “Bir kavmin efendisi, onun hâdimidir!” Bir topluluğun hâdimi, efendisidir. Kendi çevresinde bulunan insanlara hizmet ediyorsa, bir yönüyle, hâdim; kendisine “hâdim” nazarıyla bakmalı; nezd-i Ulûhiyet’te o, “efendi” olur; nezd-i Nebevîde o “efendi” olur.

“Hizmet”, “hareket”, “adanmışlar topluluğu” bir yönüyle -diğerlerinin dediği şeylere bakmayın- şimdi bir “bünye” haline, bir “bünyân” haline geldiğinden dolayı, onların içinden bir tanesinin, bir olumsuz şeye sebebiyet vermesi; umum o cemaati, o heyeti yere baktırır. Söz Sultanı’nın (parmaklarını birbirine kenetleyip göstermek suretiyle) buyurduğu gibi, إِنَّ الْمُؤْمِنَ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا “Müminler birbirlerine kenetlenmiş bir binanın tuğlaları gibidirler.” Baksanız, bir hücre gibidir o; bir molekül gibidir. Ve unutmayın, anatomiye vâkıf olanlar, insan fizyolojisine vâkıf olanlar bilirler; insanda bir molekül bozukluğu, bir yerde bir molekülün bir kanser hücresine yenik düşmesi, o vücutta arızaya sebebiyet verir. Çabuk önü alınmazsa, metastazlar bütün vücudu sarar.

Aynen öyle de, tam bir hey’et haline gelmiş, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in beyanıyla; الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ (الْمَرْصُوصِ) يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا “Mü’min, mü’min ile kenetlenmiş, bünyân-ı marsûs gibidir.” İsterseniz “taşı-tuğlası, kurşun ile perçinleşmiş bina gibidir” diyebilirsiniz. Bizim o muhteşem cami kubbelerimizde gördüğümüz hey’et gibi, kenetlenmiş, baş başa vermiş. Dökülmemek için baş başa vermiş bir şey… Ama onların birinde bir arıza olduğu zaman, biri düştüğü zaman, dökülmeler birbirini takip eder. Metastazı düşünün, dökülmeler… Bir, meselenin bu yanı var.

Bir ikincisi; zaten fırsat kollayanlar, yalan olmayana “yalan” diyenler, hiç olmadık şekilde iftira edenler, karalamak için karalama alternatifleri oluşturanlar, o temiz, o nurânî, o mübarek hey’et içinde bir tanesinin böyle bir “zeyğ”ine şahit oldukları zaman, âdetâ bütün heyeti birden karalamaya dururlar. Bu da, o mübarek heyetin toplum nezdinde itibarsızlaştırılması demektir. İşte bu mülahaza ile duam: “Allah’ım, beni kardeşlerimle, kardeşlerimi de benim ile mahcup etme!..” Onları mahcup edecek büyük/küçük, bir arpa kadar bir şeyle, bir arpa kadar haram yemekle de olsa, ‘Bu da haram yiyor!’ dedirtmek suretiyle, kardeşlerimi yere baktıracaksam, Allah’ım, o arpayı yemeden, canımı al!” Huzurunuzda da tekrar ediyorum: “…Allah’ım, canımı al!”

O arpa kadar haramı yememeye dikkat ettim; şimdiye kadar dikkat ettim. Bana ait olmayan arpa kadar şeye elimi sürmemeye çalıştım. Ama insanız, Şeytan bir zeyğ, bir zelle yaşatabilir. Hakkım yok benim bu kardeşlerimi mahcup etmeye. Onların da hakları yok birbirini mahcup etmeye ve Kıtmîrlerini/köpeklerini mahcup etmeye; hakları yok!..

“Allah’ım, beni kardeşlerimle, kardeşlerimi de benimle mahcup etme/utandırma, itibarsızlığa mahkûm etme!” cümlesi, bu mülahaza ile söylenmiş bir söz. Her birerlerimize bu mevzuda heyetin namusu/şerefi/haysiyeti mülahazasıyla hassas yaşamak düşüyor. Gözümüzü kontrol etmekten kulağımızı kontrol etmeye kadar.. dilimizi kontrol etmeye kadar.. hayat tarzımızı, üslubumuzu kontrol etmeye kadar… “Bu da nereden?!. Bu da nasıl elde edildi?!.” dedirtmeden, hayatımızı gayet nezihâne sürdürmemiz gerekiyor. Belki öldüğümüz zaman, kefen parası bulamayacaklar. Hazreti Ebu Bekir, Hazreti Ömer, Hazreti Ali gibi, Selahaddin-i Eyyûbî gibi, kefen parası bulamayacaklar; borç alacaklar bir yönüyle, belki hediye alacaklar ama “Allah’ın huzuruna şerefimizle, insan olarak, orada hesabını vereceğimiz bir şey ile gitmeden gitmem!” mülahazasıyla dolu bulacaklar. Evet, bu ölçüde hassasiyet disiplinlerine sahip çıkarsak, Allah’ın izni ve inayetiyle, ne kardeşlerimiz utanır ne de biz utanırız.

Antrparantez arz edeyim: Şimdiye kadar, şu fitne-fesat döneminde, bazı müfterilere “itiraf” adı altında kâğıtlar yazıp önlerine koydular ve imzalattılar. İlaç içirip hezeyan konuşturdular ve öyle bir kısım müfterîler oluşturdular. Onların dinî kıstasları yok, kriterleri yok, Allah korkusu yok, mahşerde hesap endişesi yok. Evet, bir Türk atasözü vardır: “Kork korkmayandan ki korkmaz  Allah’tan!..” Kork korkmayandan ki, korkmaz Allah’tan!.. Allah’tan korkmayan, Peygamber’den utanmayan, mahşer bilmeyen, dünyaya tapan o dünyaperestler, hainliği -bir yönüyle- meşru gördükten sonra, o istikamette her haltı karıştırılabilirler, her haltı karıştırıyorlar.

Bunların dışında, kendini Hizmet’e adamış arkadaşlarımız, yüz yetmiş küsur ülkede -elhamdülillah- mahcup etmediler. Allah huzurunda da, bize de iki kelimelik konuşma fırsatı verirlerse, “Ben şâhidim!” derim, “Ben şâhidim Allah’ım!” derim. Ve dilerim bundan sonra da ne dünyanın cazibedar güzellikleri, ne nefs-i emmârenin bazı şeyleri tezyin etmesi, Hizmet’e kendini adamış o insanların ne bakışını bulandırır ne de başlarını döndürür. İşe başladıkları gibi, pîr u pâk yürürler hedefe doğru.

Hedef: اَلْإِخْلاَصَ، وَرِضَاكَ، وَخَالِصَ الْعِشْقِ وَاْلاِشْتِيَاقَ إِلَى لِقَاءِ اللهِ “Allahım, her amelimde ihlaslı olmayı, rızana ermeyi, Sana halis aşk u iştiyakla teveccühte bulunmayı istiyorum!..” Bu mülahazalara bağlı yapacakları şey: “İ’lâ-ı kelimetullah”, nâm-ı Celîl-i İlahînin bir bayrak gibi, bir sancak gibi her yerde dalgalanmasını sağlamak. Havl, Allah’tan; kuvvet, Allah’tan. Yapılmaması için hiçbir sebep yok. لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ * اَللَّهُمَّ أَيِّدْنَا بِحَوْلِكَ وَقُوَّتِكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا ذَا الْجَلاَلِ وَاْلإِكْرَامِ “Allah’ın havl ve kuvvetinden başka bir dayanak yoktur. Allah’ım, güç ve kuvvetinle bizi destekle; ey Erhamürrâhimîn, ey Celâl ve İkrâm Sahibi Rabbimiz bizi te’yîd buyur.”

Özellikle son günlerde, “Hizmet’e yakın uyuyan hücrelerin” (!) IŞİD ve PKK ile birlikte, devlet büyüklerine ve muhalefet liderlerine suikast yapacakları iftirası sıklıkla dile getirilmektedir. Malum çevreler tarafından maksatlı olarak yayıldığına ve yeni kirli planların sahnelenmesi için zemin hazırlama amacı da taşıdığına inandığım bu tür bühtanlarla Hizmet gönüllülerine bir tuzak daha kurulmakta olduğundan endişe duyuyorum.

Yakın zamanda vuku bulan suikast ve terör hadiseleri üzerinden Hizmet Hareketi’ne yönelik iftira kampanyasına hız verildiği görülmektedir. Bilhassa, iktidar çevrelerince beslendiği dillendirilen El-Nusra yanlısı bir katil tarafından işlenen Karlov cinayeti sonrasında, dikkatleri kendilerinden uzaklaştırmak isteyen kesimler bu iftiraları yoğunlaştırmışlar; Reina vahşetini ve İzmir’i vuran terör hadisesini de aynı istikamette suiistimal etmişlerdir.

Ayrıca, her terör olayından sonra, canileri Hizmet ile bağlantılı göstermek gayesiyle masum insanlara operasyonlar düzenlenmekte ve “uyuyan hücre”lerin (!) eylem yapmak için harekete geçecekleri iftiraları atılmaktadır.

2000-2013 yılları arasında işlenen faili meçhul cinayetlerin ve karanlık olayların dahi Hizmet gönüllülerinin üzerine yıkılmak istendiği, “Sümeyye’ye Suikast” yalanı ve 15 Temmuz kumpası gibi hadiselerle Camia’nın nasıl karalandığı da düşünülünce, aynı çevrelerin sahneye koyacakları yeni terör eylemlerini ve suikastları Hizmet gönüllülerinin üzerine atmaları uzak bir ihtimal değildir. Hele uzun süredir çabaladıkları ancak başarılı olamadıkları “Hizmet’i uluslararası alanda terör örgütü ilan ettirme” amacına ulaşmak için yeni entrikalar çevirecekleri, bir kısım eylemler/suikastlar düzenleyecekleri endişesi yersiz olmasa gerektir.

Bu cümleden olarak, muhalefet liderlerine IŞİD tarafından saldırı yapılacağı, bundan dolayı onlara zırhlı araç verildiği ve koruma tedbirlerinin arttırıldığı haberlerinden hemen sonra iktidar çevreleri ve onların sözcüleri sayılan medya tetikçilerince bu eylemlerin Hizmet mensupları tarafından işleneceği iftirasını yaymaları çok manidardır. Ayrıca, söz konusu haberlerin/söylentilerin Anayasa değişikliği teklifinin görüşülmeye başlandığı günlerde tehdit edalı olarak seslendirilmesi de dikkatlerden kaçmamaktadır.

Şayet “siyasilere suikast” haberleri ciddi istihbarata dayanıyorsa, o hain planın engellenmesi için bütün tedbirleri almak yetkililerin vazifesi ve bizim de beklentimizdir. Bugüne kadar şiddetle en ufak bir ilişkisi olmayan Hizmet hareketini terör ve suikastla beraber anmak ise, ancak iftiradan ibarettir.

Bu mülahazalarla bir kere daha bütün dünyaya ilan ediyorum ki; tarihte eşine az rastlanacak şekilde zulüm, baskı, ayrımcılık, işkence ve tenkile maruz kalsalar da Hizmet’e gönül verenler demokrasi ve hukukun üstünlüğüne sadakatten asla ayrılmayacaklar; kanunî haklarını -imkânlar ölçüsünde- fakat mutlaka meşru dairede savunacaklardır. Şiddetin her türüne fersah fersah uzak bulunan bu insanların önceliği, dünyada huzurun hâkimiyeti için iftirak, cehalet ve fakirlikle mücadele, şiarları da “müspet hareket” olacaktır.

(10 Ocak 2017)

M. Fethullah Gülen

Darbelerin her dönem mağduru edilmiş birisi olarak, darbelerle demokrasinin gelmeyeceğine ve demokrasinin korunamayacağına inanıyorum. Daha önce ifade ettiğim üzere, seçilerek iktidara gelenler bana ve bu camia fertlerine evrensel hukukun temel prensiplerini çiğneyerek zulmetseler de onların anti-demokratik bir yolla bertaraf edilmelerini asla kabul etmem.

Darbeyi de darbe teşebbüsünü de onun düşüncesini de tel’in ederim. Hizmet Hareketi içerisinde olanlar arasında da -şayet varsa- o istikametteki düşünce, söz ve fiillerin karşısında dururum.

Haince planlanmış 15 Temmuz darbe girişiminin hiçbir yerinde olmadığımı açıkça ifade etmeme rağmen, benimle irtibatlandırılan bazı kişiler üzerinden teşebbüsün mimarı gibi gösterilmemi şiddetle kınıyorum. Eğer bana yakın olduğu söylenen bazı kişiler haince girişimin içerisinde yer almışlarsa barış ve huzurdan başka bir hedefi olmayan beni ve hareketi darbe ve terör ile ilişkili göstermeye çalışan odaklara hizmet etmişlerdir.

Haince planlanmış darbe teşebbüsünün hemen ertesinde, şahsıma yapılan mesnetsiz suçlamalar üzerine bu girişimin kimler tarafından gerçekleştirildiğinin uluslararası bir komisyon tarafından araştırılması talebini seslendirdim ve bu komisyonun ortaya koyacağı hükme rıza göstereceğimi taahhüt ettim. Benim bu açık teklifime rağmen, bu konuda bir girişimde bulunulmaması, araştırma yaptırılmaması ve ısrarla Hizmet gönüllülerinin delilsiz mesnetsiz suçlanmaya devam edilmesi, gerçek faillerin ortaya çıkmasının istenilmediğini göstermektedir. İşkenceyle alınan beyanlar gerekçe gösterilerek “araştırmaya gerek yok” denilmesi sadece şüpheleri artırmıştır.

Nitekim darbe girişimini tanklar sokağa çıkana kadar haber alamadığını ifade eden devlet yöneticilerinin birkaç saat içinde bu teşebbüsü Camia’ya fatura etmeleri, asıl niyetlerinin en açık emaresidir.

Onlarca yıldır bu ülkede barışın ve emniyetin temsilcisi olan bu camiayı daha önce başka vesilelerle, şimdi de haince planlanmış darbe girişimi üzerinden şiddet ve terörle irtibatlı gösterme gayreti açık ve net bir şekilde görülmektedir. Ancak Camia fertleri kendilerine yapılan insan hakları ihlalleri, zulümler ve işkencelere rağmen şiddete tevessül etmeyerek, hukuki yollarla kendilerini müdafaaya devam ederek aleyhlerindeki karalama çabalarını boşa çıkarmıştır.

Son günlerde ikinci bir darbe teşebbüsü söylentisinin yine bu çerçevede maksatlı olarak yayıldığına inanıyor, vatandaşlarımıza ve bilhassa hizmet gönüllülerine yeni bir tuzak kurulmakta olduğundan endişe duyuyorum. Buna bağlı olarak, medyaya yansıyan, hapishanelerdeki insanları izole ederek infazda bulunma tehditleri tüyler ürperticidir.

Bu vesileyle bir kere daha bütün dünyaya ilan ediyorum ki; en ağır zulüm, baskı, ayrımcılık, işkence ve tenkile maruz kalsa da bu camiaya gönül verenler demokrasi ve hukukun üstünlüğüne sadakatten ayrılmayacaklardır. Karıncaya ayak basmayan bu insanların önceliği dünyada huzurun hâkim olması için iftirak, cehalet ve fakirlikle mücadele ve şiarları da her türlü engele rağmen “müspet hareket” olmaya devam edecektir.

Kamuoyuna saygılarımla arz ederim.

M. Fethullah Gülen

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi, haftanın Bamteli sohbetinde şunları söyledi:

  En masum sözleri bile altından üstünden kopararak, kesip biçerek ve çirkin kalıplara dökerek Hizmet Hareketi’ni ve gönüllülerini karalamaya çalışıyorlar.

Söylenen her sözün, Kitap ve Sünnet’in ruhuna, selef-i sâlihînin, mezhep imamlarının, müçtehitlerin genel mülahazalarına uyması için ölesiye bir gayret sarf edilerek ortaya konulan makale, vaaz ve sohbetlerden anlamsız manalar çıkarma?!. Onları üstünden koparma, altından koparma?!. Müstetbeâtu’t-terâkib’i görmezlikten gelerek, siyakı-sibakı görmezlikten gelerek, sadece “karalama” cehd ve gayretinde bulunma?!. Kendini dine hizmete adamış, i’lâ-yı kelimetullah’tan başka, bayrağımızın her yerde dalgalanmasını sağlamaktan başka, -o da bir şey ifade ediyor- İstiklal Marşı’mızın her yerde tınlamasını sağlamaktan başka ve milletimizin nâm-ı celilinin dört bir yanda yâd edilmesini sağlamaktan başka hiçbir gayreti olmayan, hiçbir cehdi olmayan insanları karalama?!.

Şayet onların başka bir cehd, bir gayret, bir arzu, bir istekleri olsaydı, onların da bir tane dikili taşları olurdu, bir tane evleri olurdu, bir tane villaları olurdu, parlamenterliğe talip olurlardı, saraya talip olurlardı, bakanlığa talip olurlardı… Olmadılar. Eğer içlerinde böyle birisi varsa ve Fakir’in de onlar üzerinde küçük bir hakkı varsa, iki elim yakalarında kalsın; Allah huzurunda hakkımı helal etmiyorum… Bu Hizmet, bu vazife, tamamen “îsâr” mülahazasına dayalı bir hizmettir; “yaşatmak için yaşama” hizmetidir, fedakârlık yapmak suretiyle -esasen- bütün kendine ait değerleri ayakları altına alıp onun üzerinde raks etme hizmetidir, Allah’ın izni ve inayetiyle.

Bunlardan sonra diyeyim; sizin diyeceğiniz olabilir; el-âlemin bu mevzudaki bütün hırıltılarını, kim olursa olsun bu, kim olursa olsun, dünyanın değişik yerlerinde. Hatta başkalarını ifsat etmeye mâtuf, -bir yönüyle- ulemâ gibi görünen insanları toplayıp onların da kafalarını bozmaya matuf projeler oluşturan insanların tavırlarını ve davranışlarını, İbn Hacer’in o sözüne bağlayarak, -bağışlayın- halk ifadesiyle diyeyim, “vız gelir, tırs geçer” deyin, es geçin onları. Varsın desinler, ne derlerse desinler. Yürüdüğünüz yolun “Peygamber Yolu” olduğuna inanıyorsanız…

  Horasanlı Taylasanlılar ve onları kullananlar tarafından İslam’ın yüzüne püskürtülen zift ciddi bir gayretle ancak çeyrek asırda temizlenebilir.

Siz, hususiyle yakın dairedeki arkadaşlar, şimdiye kadar herhalde birkaç yüzü geçmiştir değil mi? Mesela Hadis kitaplarını müzakereli mütalaa. Elimize bir Buhari’yi aldıksa şayet, onunla beraber otuz tane Hadis kitabını da ele aldık, baktık. Meseleyi bunlara bağlayarak ortaya koymada hâlâ insanlar sapıtıyorsa, hâlâ farklı “şu bâtıl cereyan, bu batıl cereyan, şu mülahaza, bu mülahaza!” deniyorsa, işte bu türlü sözlere -bağışlayın, orada tasrih edeceğim- “havlama” denir. Bir tefsir, hususiyle Hamdi Yazır’ın tefsiri ele alınarak, ana kitap olarak baştan sona kadar inceden inceye elenerek mütalaa ediliyorsa ve sonra onda demiş-dememiş otuz tane tefsire de bakılıyorsa beraber; buna Diyanet Vakfı’nın yazdığı tefsir de dâhil, didik didik edilerek okunan tefsirler bunlar; bütün bunlara bakarak Hizmet hayatlarını tanzim eden bir cemaat şayet hâlâ sapıtıyorsa, başka yollarda, başka vadilerde dolaşıyorsa, yeryüzünde istikamet içinde insan yok demektir!

Ama Allah, çok halim; إِلَهَنَا مَا أَحْلَمَكَ أَنْتَ مَلِيكٌ بِلاَ شَكّ diyor Hazreti Ebu Bekir: “Şüphesiz, Melik, Mâlik Sen’sin. Ama ne kadar Halîm’sin Allah’ım!” Zalimlere fırsat veriyorsun, ne kadar Halîm’sin!.. Horasanlı Taylasanlılar’a mehil veriyor; onları bu mevzuda istihdam edenlere mehil veriyor. Mehil üstüne mehil… Fakat bir gün öyle dize getirecek, öyle gayyalara atacak ki onları, bugün o gayyadan gazete ve mecmualarıyla halka zift püskürttükleri gibi, melekler ve ruhaniler tarafından yüzlerine zift püskürtülecek. Ve siz o yüksek insanlık anlayışınızla, inkişaf etmiş vicdanınızla, vicdanın erkân-ı erbaasıyla, o insanlara baktığınız zaman, yüreğiniz yanacak, acıyacaksınız; “Yazık oldu bunlara!” diyeceksiniz. “Doğru yol!” dediler, İslamî değerleri dünyevî ikbal ve istikbal için kullandılar. Dünya Müslümanlığı nezdinde mübarek ülkemizdeki Müslümanlığın mübarek çehresine zift püskürttüler. Onun cihan-bahâ kıymetli cevherlerini lâl ü gûherini -bir yönüyle- dünyevî ikbal ve istikbal için âdeta bakırcılar çarşısında değerlendirmeye kalktılar. “Ukbâ”yı unuttular, “Allah”ı unuttular, “rızâ”yı unuttular, “ihlas”ı hatırlarına getirmediler. Yalandan -bazen- namaz kıldılar, yalancıktan oruç tuttular, “Müslümanlık.. İslam siyaseti!..” falan dediler, ama İslam’ın dırahşan çehresini öyle bir kararttılar ki, günümüzdeki müfsitlerin kirlettikleri o dırahşan çehreyi temizlemek için bir çeyrek asra ihtiyaç duyulacaktır. Ve siz bu mevzuda o kirleri yıkamaya kendinizi adayacaksınız, Allah’ın izni ve inâyetiyle.

  Kendisini Ashâb-ı Kiram’ın Kıtmîr’i Gören Bir İnsan, Hizmet Hareketi, Cincilerin Hezeyanları ve Türkiye’de Tımarhane İhtiyacı

Müslüman olduğunuza binlerce hamd u senâ edecek, Alvar İmamı’nın dediği gibi diyeceksiniz; “Hamdu lillah, fazl-ı ekber, ehl-i iman olduğum / Ümmet-i Muhammed’im, tâbi-i Kur’an olduğum.” Evet, “Hamdu lillah, fazl-ı ekber, ehl-i iman olduğum / Ümmet-i Muhammed’im, tâbi-i Kur’an olduğum.” Ümmet-i Muhammed. Onların içinde haşretsin Allah (celle celâluhu). O sahabe-i kiram efendilerimiz, o tâbiîn-i fihâm efendilerimiz, o müçtehidin-i izâm efendilerimiz, o müceddidîn-i kiram efendilerimiz. Onları hatırlarken, siz, çok defa Kıtmir’in ağzından duymuşsunuzdur, Molla Câmi’nin dediği gibi derim;

یا رسول الله چه باشد چون سگ أصحاب کهف

داخل جنّت شوم در زُمرۀ أصحاب تو

أو رود در جنّت مَن در جهنّم، کی رواست

أو سگ أصحاب کهف، من سگ أصحاب تو

(Yâ Rasûlallah! Çi bâşed çün seg-i Ashab-ı Kehf / Dâhil-i cennet şevem der zümre-i ashab-ı tû / O reved der Cennet, men der Cehennem, key revast?! / O seg-i Ashab-ı Kehf, men seg-i ashab-ı tû…)

“Yâ Rasûlallah! Ashâb-ı Kehf’in köpeği, Ashâb-ı Kehf ile beraber, onların faziletlerinden dolayı Cennet’e girecekmiş. Ne olaydı, Ashâb-ı Kehf’in köpeği gibi, ben de Senin Ashâbının arasında Cennet’e girseydim. Onun Cennet’e, benim Cehennem’e gitmem nasıl revâ olur? O, Ashâb-ı Kehf’in köpeği ise, ben de Senin Ashâbının köpeğiyim!..”

Antrparantez; bazı önemli yerlere kitap imzaladığım zaman, altına “Kıtmîr” imzasını attım; kendi adımı yazmadım. Kendi adımı yazmadım, âdeta o ada liyakatsizliğimi ortaya koydum.

Bir kısım “lenk”ler, bu mevzuda başka zaman başka türlü iddialarda bulunmuş ve Kıtmir tarafından da kovulmuştur o hainler, dedikleri şeylerden dolayı. Birkaç ay evvel, belki de bir süre evvel, yazdıkları mektuplarda, “Azizim, rehberim, pîrim, efendim, şem’-i tâbânım… Sen gideli Türkiye’nin çehresi karardı!” diyen insanlar, bugün değişik yerlerde gevezelik yapmak suretiyle, değişik iftira ve isnatlarda bulunuyorlar. Evet, bunlar, dün sizi göklere çıkaran müfrit hâinler; bugün de yerin dibine batırmayı bile az gören müferrit hâinler. Dün ifrat edenler, bugün tefritleriyle daha büyük bir hata yapmak suretiyle, çağımızda önemli bir hizmeti olan ve gidip Hazreti Pîr-i Mugan’a dayanan, Müteadditler vasıtasıyla Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-enâma dayanan, dîn-i Mübîn-i İslam’ı dünyada mâhiyet-ü nefsi’l-emriyesiyle görmeyi misyon edinmiş ve bundan başka bir düşüncesi olmayan, saray düşüncesi olmayan, villa düşüncesi olmayan, filo düşüncesi olmayan, para ile satılıp alınmayan, para verdikleri zaman mecmuada televizyonda yer değiştirmeyen, durdukları yerde sabit kadem Everest tepesi gibi dik ve sivri duran, dine hizmetten başka mülahazaları olmayan insanları karalamaya çalışıyorlar.

Bunu bugün aleyhinde olanların da otuz senedir ifade ettikleri bir şey olarak arz ediyorum: Bayrağımızı dünyanın her yerinde dalgalandırdılar, İstiklal Marşı’mızı her yerde seslendirdiler, nâm-ı Celîl-i Muhammedî’nin her yerde şehbal açmasına vesile oldular. Efendim, otuz senedir bunu söyleyen insanlar da döndülerse, dönekliğin kime ait olduğu bellidir. Bugün bir kısım saf yığınları kandırsalar bile fakat insanımız bütün bütün aptal değildir. O mübarek Anadolu insanını bütünüyle öyle görmek, bizim âdeta kutsarcasına saygı duyduğumuz o mübarek topluma karşı saygısızlık olur. Severiz onu, bayılırız ve onun dünyaca tanınması için elimizden gelen her şeyi yaparız. Her yerde, nâm-ı Celîl-i Nebevî’nin arkasından, Anadolu’nun nâmının bir bayrak gibi dalgalanmasını bin cân ile arzu ederiz.

“Ben cinlerle iş görüyorum. Cinlerle zelzele yaptıracaklar, cinlerle fay kıracaklar. Üç milyon benim cinim var, falanın da iki milyonu vardı, ona küstüler, hepsi bana geldiler!..” diyen kimselere, bir yerlerde konuşma imkanı veren insanlar… Bir kere başta -zannediyorum- Türkiye’de aklı başında birkaç psikiyatrist olsa, evvela bu konuşanların yakalarından tutar, bunları götürülecek yerlere götürürler. Cinlerle, şeytanlarla, meleklerle iş yapıyorlarmış! Cinlerle, şeytanlarla, meleklerle fay kırıyorlarmış! Yok böyle bir şey!.. Buna inananlar için de -aynı zamanda- çok geniş tımarhanelere ihtiyaç var. Bence, bundan sonra hapishane yerine tımarhane yapmalılar. 70 tane (haberlere göre beş sene içinde 174 tane) hapishane yapmayı planlıyorlarmış, 70 tane tımarhane, akıl hastanesi yapsalar. Bir de Avrupa’da aklı başında insanlar arasında psikiyatristler yetiştirseler ama Freud’çu değil. Bir yönüyle Siyer felsefesini de nazar-ı itibara alarak, Kitap ve Sünnet’i esas mercek kabul ederek yetişmiş psikiyatristler vasıtasıyla bu insanları, âmiri de (emredeni de) mü’temiri de (emri kabul edeni de), tagallüpte bulunanı da, tahakkümde bulunanı da, tasallutta bulunanı da, işgal edeni de, gelip malın-mülkün üzerine konanı da, konduranı da elden geçirseler. Zannediyorum, 70 tane tımarhane dahi yetmeyecektir. Bunu, geleceğin tarihi söyleyecek. Gözü açılmış, başındaki gözleriyle (basar ile) değil, hadiselere mahrutî olarak “basiret”i ile bakan insanlar, görecekler ve tarihin sayfalarına, bunları, siyah satırlar halinde döktüreceklerdir.

  “Ben Mesîh’im” demeyi küfür, Mehdîlik iddialarını da dalalet sayıyorum.

  Soru: Muhterem Efendim! Söz buraya geldiği için sormak istiyorum: Hizmet hareketine gönül vermiş bazı kimselerin, zât-ı âlinizi “Mehdî”, hatta “Mesih” olarak andıkları, sizin de bundan haberiniz olduğu halde, şuurluca sessiz kaldığınız iddia ediliyor. Siz bu konuyu açıklayan münhasır sohbetler yapmış, makaleler yazdırmış, hatta bir kitabın hazırlanmasına rehberlik etmiş olsanız da, konuşmalarınıza kulak verenler ve kitaplarınızı okuyanlar bunun iftira olduğunu bilseler bile, bu mevzudaki bühtanlar son günlerde çokça dillendiriliyor. Ayrıca, “kâinat imamı” gibi tavsifleri hiç düşünmediğimiz, asla kullanmadığımız halde son üç dört senedir maruz kaldığımız algı operasyonlarının bir parçası olarak şimdilerde onu da sıkça duyuyoruz. Bu hususlarla alakalı mülahazalarınızı lütfeder misiniz?

  Cevap: Estağfirullah… O hainlerden bir tanesi -zannediyorum- bir test mahiyetinde öyle bir şey söylediğinde “Öyle bir iddiaya kalkmak küfürdür” dedim bir kere. Hazreti İsa (aleyhisselam), bir peygamberdir. Birisinin değil “Ben İsa’yım!” demesi, “havariyim!” demesini bile ben dalalet sayarım; küfre yakın bir mülahaza olarak ifade etmişimdir. Fakat o hain, o zaman da yüzüme karşı farklı şeyler söylemek suretiyle meseleyi kamufle etmeye çalıştı.

Mehdîlik meselesine gelince: Günümüzde sahte bir sürü mehdî var. O, çok önemli bir misyon sahibi. “Mehdî” demek esasen bütün kütüb-i ehâdiseyi bilen insan demektir, bütün tefsirlere çok ciddiyetiyle vâkıf olan insan demektir; aynı zamanda “zamanın yorumunu yanına alacak insan” demektir. Ben hiçbir zaman kendimi -biraz evvelki mülahazayla ifade edeyim- onun kıtmîri bile görmedim. Keşke, o değil de, onun talebelerinden bir tanesi olsa, benim de boynuma bir ip taksa “Sen de benim köpeğimsin!” dese, onu ben büyük bir paye olarak kabul ederim. Şimdiye kadar söylediğim sözler içinde, cami kürsüsünde âcizâne vermeye çalıştığım konferanslarda, yazdığım yazılarda, tek kelimeyle bu mevzuda bir şey varsa Allah belamı versin. Hafizanallah!.. Yoksa bunu iddia edene ispat etmek düşer; İslam hukukundaki temel mantık da budur, modern hukuktaki temel mantık da budur. Bu mevzuda îmâ eder bir şey söylemiş mi? Hafizanallah!.. Ben onu sapıklık ve dalalet sayarım.

Elli defa, kendimden her bahsedişimde “köpek” diye bahsetmişimdir. Ve kendimin cennete girmesi mevzuunu, sadece sizin gibi kendini Kur’an’a, imana adamış insanların içinde bulunduğumdan dolayı, Cenâb-ı Hakk’ın bana, ulûf-u şahânede şahıs fark etmeden herkese verildiği gibi, “Yaramaz, haydi sen de geç!..” falan diyeceği mülahazasına bağlamışımdır, “recâ” duygumu böyle dillendirmişimdir. Sizler elli defa buna şahit olmuşsunuzdur. Bunca insanı, Cenâb-ı Hak, cennete sevk ederken, Kıtmîr de içlerinde bulunuyor. Hiçbir liyakati yok fakat bunca insan içinde -onlar da insan olarak görmüşler onu- mahcup etmemek için, “Sen de geç onların arasında!” denilmesini umma mülahazasıyla kendini ifade etmiş bir insan… Hâşâ, değil o büyük pâyeler, sıradan, sağlam bir mü’min olma mevzuunda bile “Allah, bizi hakiki Müslüman eylesin!” sözleriyle cevaplandırmışımdır. “Allah, bizi hakiki Müslüman eyleye! Allah, bizi hakiki mü’min eyleye!” Bunun ötesinde Alvar İmamı’nın ifadesiyle, “Allah, bizi hakiki insan eyleye!” mülahazalarıyla sözlerime kafiye koymuşumdur.

Şimdi bütün bunlar yüz yerde ifade edildiği halde, kalkıp bir densizin veya Taylasanlı birkaç tane densizin bir araya gelerek bu mevzuda, sözleri siyak ve sibakından kopararak, müstetbeâtü’t-terâkib’i görmezlikten gelerek, cehaletlerini ortaya koymalarının ve bazı kelimelerden manalar çıkarmalarının hiçbir kıymeti olamaz. “Demediğine göre, galiba öyle!” E sen de demiyorsun, başkası da demiyor!.. O tekkelerde serkâr olan insanlar da demiyorlar. Orada onların hâdimleri de demiyor, “değilim!” demiyorlar. Ee kimse iddia etmiyor ki, onlar da onu söylesinler.

  Hırsızlıklarını, haramiliklerini, korkunç cürümlerini perdelemek için isnat ve iftiralarla Hizmet Hareketi’ni ve onun temsilcilerini/gönüllülerini karalamaya çalışıyorlar.

Kaldı ki elli defa, değil onlar, onların çırakları, çömezleri, kapı kulları, boynu tasmalı halâikleri, köpekleri olmaya bile kendini layık görmemiş ve bunu açıktan açığa ifade etmişim. Biraz evvel Câmi’nin sözüyle ifade edildiği gibi, “Yâ Rasûlallah! Ashâb-ı Kehf’in köpeği, Ashâb-ı Kehf ile beraber, onların faziletlerinden dolayı Cennet’e girecekmiş. Ne olaydı, Ashâb-ı Kehf’in köpeği gibi, ben de Senin Ashâbının arasında Cennet’e girseydim. Onun Cennet’e, benim Cehennem’e gitmem nasıl revâ olur? O, Ashâb-ı Kehf’in köpeği ise, ben de Senin Ashâbının köpeğiyim!..” demişim. Hazreti Bediüzzaman da, Molla Câmi’den alarak bunu, kendisi için kullanmıştır. Başka büyükler de kendileri için kullanmışlardır: O devâsa, Everest Tepesi gibi insan Abdulkadir Geylâni hazretleri kendisi için kullanmıştır; Mustafa Bekrî Sıddikî hazretleri kendisi için kullanmıştır; Necmeddin-i Kübrâ hazretleri kendisi için kullanmıştır; Muhammed Bahâuddin Nakşibendi hazretleri kendisi için kullanmıştır. Bizim gibi o kapının halâıkı, kapıkulu, tasmalı kölelerinin başka şey söylemeleri mümkün değildir ve söylememişlerdir. Söylemek şöyle dursun, delaletin hiçbir veçhiyle, ne “dâll bi’d-dalâle” ile, ne “dâll bi’l-iktizâ” ile ne “dâll bi’iltizam” ile, ne “dâll bi’l-işâret” ile, delaletin hiçbir şekliyle o mevzuya imâ eder bir şeyde bulunmamışlardır.

Dolayısıyla çok ciddî bir hıyanet içindeler: Bir hareketi karalama adına, bir yönüyle o hareketin içinde bulunan bir Kıtmîr’i karalamak suretiyle, genelde “dine hizmet hareketi”ni, “millî mefkûreye hizmet” hareketini, “geleneklerimizi dünyaya duyurma hareketi”ni, “dünyadan alacağımızı alma adına olan hareket”i, “dünyaya vereceğimiz şeyleri verme hareketi”ni karalama hesabına, onun içinde -bir yönüyle- ilk defa göze batan bir insanı karalamak -o suretle esasen hareketi karalamak- gibi bir “hıyanet”, bir “denâet”, bir “şenâet”, bir “aşağılık kompleksi” içindedirler.

Nedir bunların arkasındaki dertleri? Hırsızlıkları ortaya çıktı; gündem değiştirmek suretiyle onu unuttursunlar. Diplomasız önemli makamları işgal ettiklerinden dolayı, gündemi değiştirmek için -esasen- bu türlü şeyleri ortaya attılar. Hatta ihtilal ve inkılap senaryoları yaptılar. Belliydi; bütün dünya -aynı zamanda- meseleyi görüyor. Nasıl bir ihtilal, nasıl bir inkılap, nasıl bir darbedir ki bu, evvela elde etmeleri gerekli olan insanlar yerine halkın üzerine yürüyorlar?!. Böyle ahmakça bir şey olamaz! Dünyada aklı başında olan insanlar, herkes, bu meselenin onların dediği şekilde kabul edilmesini akılsızlık gibi, cinnet gibi görüyorlar, bir yönüyle hezeyan olarak kabul ediyorlar. Dünyanın değişik yerlerinde bir sürü mecmuada, bir sürü gazetede de çıktı bu. Fakat dert nedir esasen? Kendi mesâvilerini, me’âsilerini unutturmak.

Kendi seyyielerini unutturmak için sun’î gündemler oluşturma peşindedirler. Biri yukarıdan emrediyor, diğerleri de o emrin kapıkulu, mü’temirleri. “Gidin, falanın malına el koyun!” Haramilik, hırsızlık, aşağılık, kırk haramilik… Başka adı olamaz bu türlü şeylerin. Alın teriyle kazanılan şeyler… O müesseselerin çoğunda, arkadaşlarla beraber çalışırken, biz, kazma salladık, kürekle orada ter döktük. Binalarda değişik şeylerin değişmesi mevzuunda, kendi elimizle yapmamız gereken şeyleri yaptık. Alın teriyle yapılan şeylere el koyup “milletin malı!” dediler. “Milletten alınan arsalar!” dediler. Hâlbuki otuz sene evvel, alındığı zaman, onlar vermediler o şeyleri. Onları, millet, kendi gönlüyle verdi. Onların hiçbir yerde verdikleri bir şey yoktur. Ama yalanı ahlak haline getirdiklerinden dolayı, o mevzuda da yalan söylüyorlar. Oysa “Yalan, bir lafz-ı kâfirdir!”, kâfirin söyleyeceği bir sözdür. “Vermiştik, alıyoruz şimdi!” demek suretiyle, vermede de yalan söylüyorlar, almada da iftira ediyorlar.

  Dünya çapındaki Hizmet faaliyetlerinde sevk-i ilahiyi ve Allah’ın inayetini görmezden gelerek muvaffakiyetleri sebeplere ve bazı şahıslara vermek ancak gafillerin işi olabilir.

Ben o talebelerin yemeklerinden birine bir kaşık çalmadım. Banyolarında, “suları bana haram olur” diye, banyo yapmadım. Abdest alırken, onların bastıkları terliklere ayağımı basmadım. Altı seneye yakın orada günde altı saat derse girdim, beş kuruş para almadım. Mütalaada başlarında bulundum, beş kuruş almadım. “Haram olur” diye almadım. Ağzıma koymadım; eminim, arpa kadar şeyi ağzıma koymadım. Orada yetişen bazı arkadaşların gerçekten adanmışlık ruhuna kendilerini adayacaklarını, yaşatmak için yaşama duygusuna bağlanacaklarını, hiç hesap edemezdim ben.

Bir gün geldi, arkadaşlar Bozyaka’nın avlusundan arabalarla Türkiye’nin değişik yerlerine gitmeye başladılar. İki araba.. “Aman, ne büyük fütuhat!” falan diyorduk. Antep’e gidiyor, onlara diyorlardı ki: “Yurt yapın da içine talebe koyun! Dört başı mamur insan yetişsin. Sigara içmesinler, uyuşturucu kullanmasınlar, beş vakit namazlarını kılsınlar, kimsenin ırzında-namusunda gözleri olmasın. Mesâvîye karşı, me’âsîye karşı mesafeli dursunlar; Hazreti Gazzalî’nin ifadesiyle “münciyât”a açık bulunsunlar, “mühlikât ve mûbikât”a karşı da bütün kapılarını kapasın, arkasına da sürgüler sürsünler!..” Bu mülahaza ile iki araba, üç araba gidiyorlardı; “Aman ne büyük iş!” diyorduk ona. Aklımız ancak o kadarına eriyordu.

Sadece Türkiye’nin içinde böyle birkaç yere giden insanlar, gün geldi “Daha uzak yerlere de gidebiliriz!” dediler. Bir gün, Rus İmparatorluğu yıkıldı; “Yahu onlar (Türkî Cumhuriyetlerin halkı) bizim Asya’dan kardeşlerimiz; biz oradan gelmişiz, Oğuz boylarındanız biz. Atalarımız, o Devlet-i Aliyye’yi kuranlar da oradan gelmiş. Gidip onlara karşı vefa borcumuzu edâ edelim!..” dedik. Denedik yani. Üç beş tane insan, kuralarını çektiler, dünyanın değişik yerine gittiler. Coğrafyada o yerlerin nerede olduğunu Kıtmîr, bilmiyordu. (Yine “Kıtmîr” diyorum ben, onlara rağmen.) Kıtmîr bilmiyordu, gidecek insanlar da bilmiyorlardı. Belki hava meydanında “Falan yere nereden gidilir?” diyorlardı. Öyle çantalarını ellerine aldı, öyle gittiler. Bir yerde, iki yerde bu iş tutunca, “Yahu oluyormuş!” dediler.

Onlar da ifade ediyor bunu her yerde. Alkışlarla Pennsylvania’ya selam gönderenlerin, buraya kadar gelenlerin, tebrik edenlerin sayısı az değildir, yüzlerce… Otuz sene bu meseleyi öyle görmüş insanların, bugün kalkıp aleyhte bulunmalarına, “aldanmışız!” demelerine karşılık “ahmaklık etmişler” derim ben; “ahmaklık etmişler!..” Bütün dünya aptal da sadece onlar akıllı değil. İki-üç senedir tahribatlarına rağmen, herkes “Yeni okul açın!” diyor. Bu sene onların tahribat adına gelip-gittikleri yerler, on beş tane okul ruhsatı veriyorlar, on beş tane. Bunların hiç biri bizim aklımızın köşesinden geçmezdi. Ben size yemin ederim, rüyasını bile görmemiştim ben bunların.

Bir gün arkadaşlar böyle, “170 küsur ülkeye ulaştı!” falan dediler, 170 küsur ülkeye, falan. Ve o zaman bu iş böyle olurken, arkadaşlara Kıtmîr’in (Hep Kıtmîr diyorum, onlara rağmen; çatlasınlar, Kıtmîr diyorum.) dediği şey de şu oldu: “Falanlar da gitsinler; siz 1400-1500 tane okul açtınız, 500 tane de onlar açsınlar, yapar 2000 tane okul. 500 tane de diğerleri açsınlar, yapar 2500 okul. 500 tane de devlet yapsın…” Dedim mi demedim mi bunu? Başınızı sallamayın! Evet, dedim; bunu, 50 defa dedim. Kıskanma hissi hissetmedim ben; “Üniversite açsınlar, okul açsınlar, dil kursları açsınlar, üniversiteye hazırlık kursları açsınlar; onlar da açsınlar, siz de onlara arka çıkın!” dedim. Fakat neden sonra, otuz sene sonra, yıkamadıktan, yıkamadığını gördükten sonra, birisi diyor ki: “Onlar 170 küsur yerde açtılar, siz 190 küsur yerde gidin açın okullarınızı!..” Bayılırım bu mantığa, otuz sene sonra bir şeyi idrak edecek mantığa; ona bile bayılırım; çok şükür aklına gelmiş.

Şimdi, geriye dönelim. Bu meselelerin hiçbirini mahrutî bir bakışla, daha baştan planlayarak yapmadık. “Biz bu meseleye böyle bir Bozyaka ile, bir Kestanepazarı’yla başlayalım, sonunda bu mesele şuraya varır!” falan filan, deme değil yani. Cenâb-ı Hak, arkadaşlarımızın içine, ruhlarına o duyguyu, o düşünceyi attı; (O duyguyu, o düşünceyi atana canlarımız kurban olsun!); Hazreti Ruh-u Seyyidi’l-enâm sevgisini gönüllerine attı; ihlas mülahazasını gönüllerine attı; rıza mülahazasını gönüllerine attı; aşk u iştiyak mülahazasını gönüllerine attı. Dediler ki: Rasûl-ü Ekrem (sallallâhu aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yürüdüğünde Sahabe-i kiramın sayısının yüz bin olduğu söyleniyor.. Tabakât kitapları, İsâbe, İstiâb, Üsdü’l-gâbe, o kadar sahabeden bahsetmiyorlar ama yüz bin sahabî deniyor. Bu yüz bin sahabîden, “Baki’-i Garkad”da medfun olan, gözümüzün nuru, “Ruhumuz onların ruhuna feda olsun!” diyebileceğimiz, “Baki’-i Garkad”da yatan on bin tane sahabî var. Doksan bin tanesi orada değil. Bunlar, dünyanın değişik yerlerine şedd-i rihâlde bulunmuşlar. Varlıklarını -bağışlayın- katırın, devenin, atın sırtına vurmuş, ilâ-i kelimetullah yollarına koyulmuşlar. لِتَكُونَ كَلِمَةَ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ (Allah kelimesi, O’nun adı ve dini yücelsin diye ceht ve gayret gösteren, şüphesiz Allah yolundadır.) mülahazasıyla hareket etmiş ve gitmişler. Onların yolu, onların yöntemi bu. Bu arkadaşlar da bugün öyle gitmişler. Allah, gidişlerine bereket ihsan eylemiş.

Allah’ın inayetiyle, lütf u keremiyle, riayetiyle, kilâetiyle, vekâletiyle, rahmetiyle… Hep öyle diyoruz: “Allah bizi, başkalarının havl ve kuvvetinden müstağni kıldı!” Diyor muyuz, demiyor muyuz? رَحْمَةً تُغْنِينَا بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ (Allahım bize öyle rahmet eyle ki, Sen’den gayrının merhametine karşı onunla bizi müstağni kıl, bizi başka kimsenin merhametine muhtaç bırakma.) Hâlis tevhidin ifadesi olarak, her şeyi O’ndan biliyoruz. Zaten O’nundur; O’na vermeyi -bir yönüyle- vefanın, hakka karşı sadakatin ifadesi olarak dillendiriyoruz.

  Allah aşkına, mahşerde sorulursa, “Bu da bizdendi!” deyin!..

Varsın bütün bunları taylasanlı insanlar kabul etmesinler! Bir gün onların para kaynakları kesilecek, kendilerini satın alan olmayacak, ortalıkta kalacaklar. Belki sizin kapınıza gelecekler; “Ne olur, bizi peyleyin, satın alın!” falan diyecekler. Benim tavsiyem size: Onları mahrum geriye çevirmeyin!.. Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) beyanı içinde, “Atın üstünde, donanımla, dilenmek için kapınıza geleni bile boş çevirmeyin!” İki zümre: كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ * وَتَذَرُونَ الآخِرَةَ * وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ * إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ * وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ بَاسِرَةٌ * تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِهَا فَاقِرَةٌ “Hayır hayır! Siz, peşin gelir olarak (gördüğünüz dünyanın) peşindesiniz ve onu tercih ediyorsunuz. Âhiret’i ise bir kenara koyuyorsunuz. Yüzler olacaktır o gün mutluluktan parıl parıl, Rabbilerine çevrilmiş ve O’na bakan. Ve yüzler de olacaktır o gün ümitsiz ve asık. Bel kırıcı bir belaya uğrayacakları kaygısını taşırlar.” (Kıyâmet, 75/20-25) Siz, öndekiler; onlar da geridekiler. Kapkara yüzleriyle, zift saçılmış yüzleriyle gayyâlara yuvarlandıkları zaman, acı acı, istirham hissiyle dönüp yüzünüze bakacaklar. Benim ricam: Elinizden geliyorsa, onlara el uzatın! En baştaki âmirlerinden en alttaki mü’temirlerine kadar; o emri emir telakki edip yerine getirmeye çalışan mütegalliplere, mutasallitlere, mütehakkimlere, mütemelliklere, gaspçılara, soygunculara, kı-yım-cı-la-ra, evet kıyımcılara kadar, utanarak, asâ gibi iki büklüm olarak, yüzünüze baktıkları zaman, onların yaptığı gibi değil, karakterinizin gereğini yapın!.. Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-enâm gibi davranın; bağrınızı açın, “Allah’ım! Bize ait haklardan vazgeçiyoruz fakat umumun hukuku, Senin hakkın söz konusu ise, o mevzuda devreye girmek, Sana karşı saygısızlık olur! O mevzuda bir şey söylemekten içtinap ediyoruz!” deyin.

Ve bir şey daha rica edeyim: Biraz evvel dediğim şey, mülahazaydı. Hakikaten… Bilmiyorum Berzah’ta da şefaat olur mu; ona dair kütüb-i ehâdisiyede bir şey görmedim, orada şefaat olur mu; Allah’ın inayeti olsun!.. Fakat Huzur-u Rabbi’l-âlemîn’de, mahşerde, sizin içinize şöyle-böyle sokulabilme fırsatını bulursam, ne olur, Allah aşkına, sorulursa, “Bu da bizdendi!” deyin!.. Ümidimi buna bağlamışım ben. Bırakın başkasının güft u gû’sunu, dedikodusunu… Müslümanlığı bilmeyen, Kitap bilmeyen, Sünnet bilmeyen, Usûluddin bilmeyen, Siyer felsefesi bilmeyen, Hazreti Ruh-u Seyyidi’l-enâmı tanımamış, bütün dine ait değerleri, dinamikleri, dünyevî mamuriyet adına kullanan dünyâperestlerin, fâniyâtperestlerin, zâilâtperestlerin deyip ettiklerine bakmayın!..

  Hem muvaffakiyetleri Hizmet erlerinden bilerek şirke düşüyor hem de rekabet hissiyle günahlara giriyorlar.

Arkadaşlarım şahit, geçen gün de konuşurken, “Bakın bu yapılan meselelerin onda birini kendimize mal etmeyelim, Cenâb-ı Hak lütfetmeyince olmaz!” dedim. مَا شَاءَ اللهُ كَانَ، وَمَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ (Allah neyin olmasını dilerse, o olur; O’nun dilemediği/olmamasını dilediği de olmaz.) Sabah-akşam, Efendimiz’in vird-i zebanıdır. Ve biz de onu okuyoruz. Ama bunu hiç okumamış olan insanlar, bilmeyebilirler. Sizin aklınıza -inşaallah- “Biz yaptık!” diye şirk işmâm eden bir laf gelmemiştir, inşâallah. İnşâallah gelmemiştir; gelmişse, istiğfar etmek lazım, tevbe etmek lazım. “Sen, bunları lütfettin.. Hepsi Sen’den, hepsi Sen’den!” Kur’an-ı Kerim’in dediği gibi; قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللهِ  “(Ey Rasûlüm) de ki: Hepsi Allah’tan.” (Nisa, 4/78)

Şimdi, Allah’tan olan bu şeyleri, insanlar, bir kere şirke girerek, sizden bildiler. Tamamen siz yapıyorsunuz gibi görmekten dolayı, şirke girdiler. Biz, kendimizden bilince, nasıl kapalı bir şirke girme ihtimali var; onlar da sizden bilmek suretiyle farkına varmadan şirke giriyorlar. Birinci günahları, bu. İkincisi de, rekabete girdiler. Hazreti Yunus Emre adına değişik yerlerde lokaller açtılar, dil kursları açtılar. Bir yerde işin başındaki arkadaştan dinlemiştim; 19 tane mi 20 tane mi olmuştu? Onu çekemediler, aldılar işin başından; ismini söylemiyorum, aldılar; sonra 9’a mı ne düştü o. O da sadece 5-10 tane insana dil öğretme. Öyle değil; milyonlarca insana, bir yönüyle, kendi dilinizi sevdirme ve aynı zamanda “kendi dillerini ve başka dilleri, Almanca, İngilizce, Fransızca öğretmek suretiyle, onları “dünya insanı” haline getirme, kendi dünyaları adına. Ve orada kendini sevdirme, Allah’ın izni ve inayetiyle. Ricâl-i devletin çocukları oralara konacak şekilde bir câzibeye ulaştırma, Allah’ın izni ve inayetiyle.

Nitekim bu mevzuda, çekemeyenlerden bir tanesi, geçenlerde diyor ki: “Ricâl-i devletin, bakanların çocuklarını da alıyorlar, orada okutuyorlar; gelecekte o çocuklar, babalarına karşı darbe yapsınlar diye!” Böyle bir mülahazanın bir kıymet-i harbiyesinin olup olmadığını “ahmaklara dair yazılmış kitaplar”da araştırmak lazım. Sözlüklerde, ansiklopedilerde bulamazsınız böyle bir şey. Evlatlarını bir okula koyacaklar; yetişsinler, onlara karşı darbe yapsınlar!.. Bence karşınızdaki mantık bu ise, esasen mantık adına iflas etmişler demektir. Öyleyse, o iflas etmişlik karşısında, zerre kadar tereddüde düşmeden, daha yiğitçe, Hamzavâri yürüyün!.. Yolunuz, Allah yolu; yolunuz açık olsun! Durmadan, dinlenmeden yürüyün!.. Neticede İnsanlığın İftihar Tablosu’na (sallallâhu aleyhi ve sellem) “ihlas” merdiveni ile, “rıza” merdiveni ile ulaşacaksınız. Cenâb-ı Hakk’ın cemâl-i bâ kemâlini müşahedeye ve O’nun tarafından “Ben, sizden râzıyım!” iltifatına mazhar olacaksınız.

  Bakmayın aleyhinizde atıp tutanlara; siz kendi yolunuza, Kitab’a, Sünnet’e, Siyer felsefesine, Usulüddin’e bakın!..

Evet… Kıtmîr size sonsuz selam söylüyor. Tekrar ediyorum, âhirette Kıtmîr’i unutmayın!.. Biliyor musunuz, çok defa kendimi nasıl görüyorum? Böyle Efendimiz’in yanına gitmeye de cesaret edemiyorum. Ebu Bekir efendimiz, Ömer efendimiz, Osman efendimiz ve Ali efendimizin yanlarında kuyruğumu sallıyor, ayaklarına dolaşıyorum. Sonra onlar da, işte o Ashâb-ı Kehf’in köpeği gibi hani, “Yâ Rabbi, bu da bizden hiç ayrılmıyordu! Cami kürsülerinden bizi anlatıyordu, hayatü’s-sahabe’yi anlatıyordu, Efendimiz’i anlatıyordu. Samimiyetini bilemeyiz fakat dili bu idi, heyecanları bu idi, gözyaşları da bu idi. Ne olur, bunu da bağışla!..” diyorlar. Hep kendimi öyle gördüm. Hep kendimi öyle gördüm, hep öyle göreceğim; öyle görmem, her gün biraz daha muzaaf hale, mük’ab hale geliyor, her gün…

Esved b. Yezid en-Nehâî gibi… Kıldığım namazları bile -belki yirmi yaşına kadar- kaza ettim. Hiç yok yere, böyle, “Aman orucum tam olmamıştır!” diye kaza ettim onları. Dediğim gibi, bir arpa kadar haram, ağzıma koymadım. Dünyada bir dikili taşım olmadı. Bana dünyevî câzibedarlıkları teklif ettiklerinde, “Sizin dininizden şüphe ediyorum!” dedim, en yakınlarıma karşı. “İçinde evladım, imanım tutuşmuş yanıyorken, bana dünyevî bir şey teklif etmek ne demek!” falan dedim. Hep böyle yaşadım fakat Esved b. Yezid en-Nehâî gibi, her zaman imansız gitmekten korktum, yüreğim ağzıma geldi, “Allah’ım!” dedim. Evet, akıbetinden emin olanın, akıbetinden endişe edilir; hep akıbetimden endişe ettim.

Bildiğiniz Esved b. Yezid’i bir kere daha söyleyeyim; Nehâî ailesinin serkârı, Alkame’nin, İbrahim en-Nehâî’nin de içinde bulunduğu Ebu Hanife mektebinin üstadları, Ebu Hanife’yi yetiştiren insanlar. Tâbiînden, tebe-i tâbiînden insanlar. Esved, öyle dâhî bir insan ki o mevzuda; onun “sened”de bulunduğu hadis-i şeriflere, hangi kitapta olursa olsun, şimdiye kadar “Bunda şüphemiz var!” diyen insana rastlamadım. Biraz “ricâl”i bilenler, anlarlar bunu; hadis metnini bilenler, anlarlar. Arkadaşlarımızla müzakeremizde onlar da biliyorlar bunu. Ruhunun ufkuna yürürken, akrabası Alkame, yanına geliyor. Alkame en-Nehâî, aynı aileden. Yüzü ekşi, gayet ızdırap içinde kıvranıp duruyor. “Ne o Esved! Günahlarından mı korkuyorsun?” deyince, “Ne günahı?” Esved’in günahı mı olur? Acı tebessüm ediyor. “Yahu Alkame, ne günahı?” diyor, “kâfir olarak gitmekten korkuyorum!” Hep onun düşüncesini taşıdım..

Vefat ettikten sonra, Esved b. Yezid en-Nehâî’yi rüyada görüyorlar, soruyorlar: “Allah sana ne muamele yaptı?” Diyor ki: “Vallahi, enbiyâ-ı izâmı dizmişti; baktım, aramızda dört parmak kadar mesafe var!” İşte Esved, bu; akıbetinden endişe eden, bu!..

Bakmayın Horasanlı Taylasanlılara, bugün aleyhinizde atıp tutanlara!.. Kendi yolunuza, yönteminize bakın!.. Kitab’a ve Sünnet’e bakın!.. Siyer felsefesine bakın!.. Usulüddin’e bakın!.. Hadislere bakarken, otuz kitaba birden bakın!.. Tefsire bakarken, otuz kitaba birden bakın!.. Usulüddin’e bakarken, otuz kitaba birden bakın!.. Müzakere edin, “Amanın yanlış yaparız!” diye. Ve kat’iyyen selef-i sâlihîn’in; Ebu Hanifelerin, Şâfiîlerin, Mâlikîlerin, Ahmed b. Hanbellerin; Şâh-ı Geylânîlerin, Nakşibendîlerin, Necmeddin-i Kübrâların, Mevlânâ Celâleddin-i Rumîlerin, Sultanu’l-Evliyâların, Alaaddin-i Attârların, Mustafa Bekri Sıddîkîlerin, İmam Câfer Sâdıkların, hâsılü’l-hâsıl Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın yolundan ayrılmamak için dikkatli yaşayın.

Allahım, bizi o yoldan zerre kadar, arpa boyu kadar ayırma!.. Allahım, falanın-filanın bu mevzudaki düşüncelerine takılarak, nâm-ı celîl-i nebevîyi güneşin doğup battığı her yere götürme duygu ve düşüncesinden bizi mahrum etme!..

Varsın desinler! Geçenlerde geçtiği gibi, dilimden döküldü birden bire, medyaya da düştü: Derdi dünya olanın, Dünya kadar derdi olur!.. Bence bırakın o dertlilerin arkasına takılmayı. Dertsiz olmanın yolu, Allah’a bağlanmadan geçer!.. Vesselam.

Question: What are the essential principles concerning such issues as: our sensing the connection between world events and our deeds; recognizing the connection between the troubles we face and our faults and sins; and acting in accordance with the criteria of the Qur’an and Sunnah regarding these issues?

Answer: When a believer experiences some fiascos on the path he walks, faces some allegations and slanders that taint his honor and reputation, or experiences some failures in certain activities that seemed likely to succeed, he should view each of these events as a Divine warning and use self-criticism to revise his relationship with God and servanthood to Him.

The Cost of Centuries-Long Negligence

We fail to “read” the meaning of events, as they sometimes are not favorable with what we desire. We fail to discern, and thus cannot establish, the connection between events and our deeds; God actually gives us respite before the punishment for our faults comes. Sometimes, the punishment is not manifested as a certain deed but rather in different forms. In such cases, we miss the connection between the events and our deeds. As beings immersed in a world of causality, we mostly think in accordance with the cause and effect principle and say; “The punishment for that event must have been so and so.”  However, things happen in accordance with the mystery of Divine testing. In this regard, if one does not view events with the keen eye of wisdom, one fails to discern their connection with people’s deeds. 

Actually, as the Lord of the worlds of a very extensive domain that includes all existence, God Almighty has certain decrees about certain negativities. When we restrict our perspective to our own narrow sphere, we fail to comprehend the decrees related to this extensive domain and their underlying wisdom. What falls to us is to be respectful of God’s decrees and judgments, to see the troubles and misfortunes that befall us as our just desserts, and to accept them with patience and resignation. In fact, we are supposed to view events in this way and question ourselves in the face of every trouble we experience by saying; “I wonder what kind of a fault I have that God has sent me this trouble?”  This does not signify a rebellious attitude against Divine destiny to insolently say; “I did not commit any wrongs to deserve all this!” As the former signifies viewing events as Divine warnings and straightening oneself out, the latter signifies an implicit rebellion against the decree of Divine destiny in a mood of weariness in order to escape difficulties and troubles. What really matters for a real believer is being able to think; “Which fault and sin of mine may have given precedent to such trouble?”

Concerning a football match for example; if you are not present in the parts of the field you are supposed to be as much as you should, namely, if you do not have any presence near the goal, nor in the midfield or sides, then you do not have any right to say; “How come they keep scoring goals all the time?” In order to be saved from this situation, firstly you need to see your flaws and determine whether you really deserve this result or not.  If you did not assign your players to the right places, if you did not plan what kind of a game to play through them, and did not play your part accordingly, then it means you are receiving your just desserts.

In the same way, as representatives of rectitude and honesty, if you have neglected different areas of life and left them to others’ hands, then you must criticize yourself first in the face of certain troubles that befall you. If you are not present everywhere in terms of rectitude and uprightness, then you cannot put a stop to the spread of corruption. If you are not present anywhere, you will be completely surrounded and obliged to live in subjugation. Even though you think you are living in a free society, you will actually be living in manifold captivity. You can neither act freely as an individual, nor maintain peace in your family within the frame of the values you believe, nor can you raise your children in the way you desire.

If we view the issue worldwide and evaluate the present miserable condition of Muslims today, we see with the same perspective that they cannot play the game as required by the rules and cannot fulfill the duties that fall to them. Both Turkish people and other Muslim peoples in the world are suffering certain deprivations and troubles today as a consequence of the laws of nature, since they did not do in time what they were supposed to do. God willing, by avoiding complaining and by pinpointing the source of the problem correctly, this suffering will be a compensation for the sins of all of us. In this regard, misfortunes have this aspect of being a blessing in disguise. Manifestations of God’s general and particular mercy reveal themselves there as well.

The Spiritual Guides That Interpret the Meaning of Events

Although we say, “believers are responsible for ‘reading’ the meaning of events correctly,” we need to accept as a reality that it is not possible for all believers to have insight into an issue to the same degree and depth, or to fully comprehend them. For this reason, it is very important for there to be spiritual guides who can view and interpret unfolding events with a comprehensive perspective, with relation to the actual causes and effects. They must analyze very well the reasons for the troubles being suffered, approach matters with the consideration of causality, reckon very well what kind of negative consequences could be suffered from the mistakes that have been made, and give people the right guidance on these issues.

I am not of the opinion that Turkish society has become vigilant with such a consciousness. We can understand this better by examining the problems experienced over the last few centuries. Although some intellectuals in Turkey comprehended the issue to a certain degree, none of them ever understood the issue as substantially as Bediüzzaman did, and did not come up with proper solutions for the problems suffered. However, I doubt whether the people whom Bediüzzaman entrusted this responsibility to comprehended this issue in accordance with his horizons.

By looking at the conditions of the time that he lived and his available means, it is seen that he was put under serious pressure and was impeded from taking action. However, despite all of these difficulties, he did what needed to be done and evoked in people a serious concern and excitement for the sake of Islam. It is not possible to take action without such excitement. You cannot realize anything for the sake of your ideals with stagnant people. Nevertheless, it is also necessary to moderate excitement within the proper framework of religious teachings. In other words, on the one hand, it is necessary to evoke excitement in people like roaring floods, but on the other hand, it is also necessary to set boundaries to balance this excitement and turn it into something beneficial; it is necessary to build proper canals and dams.

Other than the tremendous efforts of Bediüzzaman on this issue, what needs to be done in terms of evoking such excitement across the entire society has not been done. None of the religious schools in Turkey have been able to evoke an Islamic excitement in hearts to the desired level. For this reason, we experienced a period of apathy. Maybe some people managed to initiate some minimal effort and action. Some made references to a new revival. However, since they did not have a plan or system, they failed to evoke in society the wide excitement they were supposed to evoke, and failed to make the entire nation rise up. Just as they failed regarding the causes and the consequences they would yield, they also failed to take due precautions. Some used certain fantastic phrases solely for the sake of their own popularity and brought themselves to attention with these. However, actions speak louder than words and provide us with the actual criteria to evaluate people.

 

The Feeling of Jealousy Which Causes People to Commit Wrongs to Be Expected from Unbelievers

The devoted souls in our time extend to the four corners of the world for the sake of their noble ideals and make efforts for the sake of realizing a new resurrection. However, this time people who act with a feeling of rivalry and envy have begun to obstruct them on the path they walk. Instead of finding a way of their own and walking accordingly, these people who act with a feeling of rivalry cause problems for the devoted souls on the path they walk and give way to traffic problems. Without letting others survive, they greedily want to exist in all fields. Thus, they wish to hamper in such ways a movement that has reached our time with its defects and shortcomings.

By the way, let me point out that it is also very important for believers to present behavior that is becoming to them against the rude and ugly acts of such transgressors. For it may not always be possible to maintain balance in the face of such oppression and violations. You might lose the uprightness of your feelings and thoughts at least. For example, some people become fixed on doing you harm and continually try to dig a pit for you. However, a day comes in the end and, even if you have no part in the issue, others dig a pit for them and cause them to fall down into it. In the face of such a situation, it is not becoming for you to say; “It serves them right! They have received their just desserts.” Also, if you depend on such a consideration, console yourself with it, and neglect the tasks you are supposed to carry out, then it means you are breaching the essential human values of our path and failing to keep up your rectitude of character.

The Qur’anic verse with the following meaning actually points to this fact: “…Do not let those who lack certainty (of this truth) shake your firmness” (Rum 30:60). By expounding on the meaning of this verse, we can say: Some casual behaviors of those who lack certainty in faith as an outward reflection of their character must not cause you to act casually as well; they should not divert you from the way you follow, not cause you to present certain negative attitudes against them in return, and not cause arrhythmia in you. As it happens with the heart, once the rhythm of societal life is upset, it is not possible to correct it without the effect of a shock. Sometimes even shocks do not suffice, but the body cannot tolerate arrhythmia and collapses. For this reason, it is necessary to act cautiously on this issue from the very beginning.

It is necessary to make one’s best effort for the sake of establishing the unity of social spirit and maintaining society-wide concord and unity. Note that the means of receiving Divine support is having concord and unity. In this regard, it is very important for people with different dispositions and affiliations to meet on common ground and give support to one another. At least, they should not turn against one another, should not accost one another with negative things, and should not try to bring one another down. Having done that, they should seek ways of acting together, realizing some projects in cooperation, and defending others as well to a certain degree, just as they support those who share the same opinions as them. Namely, they must find a reasonable and logical way of agreement to enable coming together. This depends on people giving their willpower its due and suppressing some negative feelings that arise within. It should never be forgotten that such an endeavor will gain people blessings as if they observed worship. Even if the other side lacks understanding of this issue, we should do what falls to us, without harming the collective we are included in. In the words of Bediüzzaman, a person’s seeing his own path as a good one and loving it much does not necessitate showing enmity to others.

Question: It was previously stated that the method of supporting religious life and maintaining its vitality has two important aspects; the first is “enjoining the good and forbidding the evil” and the second is raqaiq—the matters that soften the heart. Could you explain these two aspects, particularly in terms of their relevance to our time?

Answer: “Enjoining the good and forbidding the evil,” means enjoining others to what religion enjoins, and averting them from what religion forbids. According to the Maturidi School of Islamic Theology and Hanafi scholars, it means enjoining people to what sound reason welcomes, and averting people from what sound reason dislikes. In other words, “enjoining the good and forbidding the evil” means letting whatever is good and beautiful in truth become widespread among people, as well as encouraging them to give up, and protecting them against, whatever is evil and ugly.

The Most Important Obligation

In order to carry out this duty in a way that is systematic and embraces the entire society, from the Prophet’s time onward, different means were utilized. They gave sermons, counsels and established circles of spiritual lessons; these activities have continued up until the present day in different forms. The most lively, striking and effective examples occurred in dervish lodges, because generally the guides who served there addressed the people with the true voice of their hearts. With their consciences that predominated over their logic, they tried to influence hearts, through the tongue of the Spiritual Intellect (latifa Rabbaniyya), the secret (sirr), the hidden (khafi), and the most hidden (akhfa), and they reached into people’s spirits. The guides always stirred up the religious vitality of those they addressed by greatly inspiring them with the Divine Names, Attributes and the Divine Essence.

Since “Enjoining the good and forbidding the evil” is an important factor that helps keep religious life fresh, its neglect caused religious life to gradually lose its vitality and the people to be alienated from their religious values. For example, during a certain period in Turkey, they locked up the mosques. Likewise, during another period, the mosques lost their real function; they caused the pulpit to lose esteem and effectiveness by covering irrelevant topics in sermons. Therefore, this important factor was in a way packed up and put aside, condemned to inaction and oblivion. There used to be certain days of privation in terms of religious feeling and thought. Relatively speaking we may claim to be in a better state today on the issue of “enjoining the good and forbidding the evil.” However, it is a reality that we are actually still at a very rudimentary level in comparison to the time of the blessed Prophet, peace and blessings be upon him, and the early days of the Ottomans. Since it had been neglected in our era, Bediüzzaman referred to this duty as an obligation of primary importance. Therefore, this duty is upon the shoulders of each Muslim today as an obligation of the utmost priority. In terms of our revival it is a dynamic that cannot be replaced by anything else.

Raqaiq: Matters That Soften the Heart

As for raqaiq, it is the narration of the issues that will soften hearts, activate the spirit, direct people’s attention to the afterlife, evoke concern in hearts about the weighing of deeds, and will also enkindle hope from God, may His glory be exalted, in hearts; all of which help in observing a flawless religious life. In this respect, raqaiq is a different form of guidance that is special to believers. Raqaiq pertains to the issues related to faith and Islam, particularly to subjects that concern their ultimate ending. For example, the encounter with the Angel of Death, what happens after the burial, the punishment of the grave, life in the Intermediate Realm (barzakh), the Day of Judgment, weighing of deeds and the like.

At the same time, Tanbih al-Ghafilin (Admonition for the Neglectful) by Abu’l-Lays Samarqandi, a significant Hanafi scholar, is accepted as one of the most important works in this field. In the first chapter of this work, he deals with the topic of sincerity (ikhlas), then other topics such as Paradise, Hell and the weighing of deeds. In the final chapter, he tells of Satan’s encounter with the noble Prophet. While dealing with these topics, he may not have been as scrupulous as Imam Bukhari, Muslim and an-Nasa’i were. The same situation holds true for Imam al-Ghazali’s Revival of Religious Disciplines. In terms of methodology, they saw no harm in relating weak hadith which pertain to religious encouragement or discouragement. However, Imam Qurtubi, who also authored such a work, was much more meticulous and careful on this issue. Being a leading Islamic scholar of jurisprudence, at the same time his proficiency in Qur’anic exegesis is apodictic. Another astonishing quality is that, although he lived in Andalusia, he had knowledge of all scholarly works authored in the East. The same thing can also be observed in Ibn Hayyan. Although they lived at the far west of the Islamic world, they had knowledge of the works from different Islamic lands such as Central Asia, Damascus, Egypt, Medina and Baghdad. One cannot help but appreciate with astonishment and admiration this religious zeal of theirs.

So many scholars so far have dealt with the topics of raqaiq, which is a very important factor for keeping religious life alive, and authored works about this issue. However, in order for these to have the desired effect on hearts and impact on spirits, one needs to have a sound faith in the first place. However much progress people make in terms of their faith and its levels of certainty, they will be receptive to what is told and written in the same degree, keep away from vices and be eager for acts of worship. Undoubtedly, the attitudes of people who have gained such a degree of responsiveness on religious matters will be every different. Otherwise, the words uttered will bump against a bronze wall and not have any influence on those addressed.

“It Is Being So Hard on Us!”

At this point, I would like to narrate certain memories of mine, in order to give you an idea. I was about 15 years old when I preached in my village for the first time. Reconsidering those days now, it is a thing of surprise; those villagers were so good mannered and modest! People as old as my father or grandfather would respectfully listen to someone so much younger than them! In the early afternoon, I would preach from Tanbih al-Ghafilin, and in the late afternoon, from Durrat al-Waizin. Sometimes, I would interpret Qur’anic verses by benefiting from works of exegesis like the one written by Baydawi, and sometimes I would relate parables to them. In the evening, I would preach to them about Islamic rules from the Munyat al-Musalli by Ibrahim Halabi.

I started with the topic of “ikhlas” (sincerity) for the first time and was explaining it. They must have felt so overwhelmed with a deep feeling of self-criticism because some of them said, “Come on, who can really practice it at such a level!” They were the generation of the fifties who upheld the Ottoman religious culture. Despite the fact that they were sledgehammered in order not to practice religion and went through successive traumas, it is so astonishing that they still perceived the issue thus only with the remnants of the Ottoman understanding. After the chapter on sincerity, I passed to the one about Hell. It continued for one day or two, and then some of them burst into tears. While leaving the mosque one day, a few people, whose names I still have not forgotten, approached me and said, “My dear hodja, for God’s sake! Does God not have a Paradise as well! It is being so hard on us!” Although more than fifty years have passed ever since, I never forget this situation, and the state of those people materializes before my eyes. In later years, even while preaching at great mosques, I met very few people among those crowds who received the matters I explained with such immensity of conscience.

Then, perception is very important. If you do not perceive the matter this way, it means you still stand outside of the issue and do not take it to heart. In order for the matters of raqaiq to have an influence on the person, one must take that address to heart and listen as if it were being particularly addressed to them. For example, it is very important to have the following considerations: while Paradise is being mentioned, thinking that it is always possible for oneself to be favored with it; when there is mention of Hell, shuddering at the thought that one might also suffer in it; and when the subject is sincerity, revising one’s deeds and fearing that one may have fallen to affectation, which is a secret form of associating partners with God. Otherwise, if someone preaches as if he is merely relating a story, and the listeners flatly listen to the narrative, then referring to the raqaiq or being busied with such topics will not have any good effect.

The blessed Abu Bakr was a model of genuine belief and he always feared about his end. Those who are not anxious about their ending will meet an end to be anxious about. With the same understanding, Umar ibn al-Khattab was also concerned about his fate.

Aswad ibn Yazid an-Nakhai, who was one of the important imams of the Nakhai School in Kufa, felt much afraid on his deathbed. His face changed from one troubled state to another. Waiting near him, Alqama asked: “Are you afraid of your sins?” With a bitter smile, he answered: “Sins? I am afraid of dying as an unbeliever.” Here is a real believer and a person worried about his ending!

Death, Which Makes Pleasures Bitter

The exercise of imagining death is one of the issues related to raqaiq and merits contemplation. It is an act of thinking about death and beyond, bringing to mind the dread and loneliness of the grave, remembering the perils that await a person on the road to the afterlife and living with the consideration that death may come at any moment. In other words, not thinking, “I am still young anyway. Given that I am twenty, I probably have some sixty more years before I die. Some people live to see their eighties,” but seeing death as a surprise visitor that can appear at anytime, and making preparations accordingly. As an Arab poet said, “Death comes all of a sudden; and the grave is a chest of deeds.” So, whatever a person has gained so far will be the provisions he takes along with him.

Such a sentiment is very important for the sake of the afterlife, for if a person did not walk on a safe road in the worldly life, then the road will not be safe for him in the afterlife either. Thus, that person will have to travel a very dangerous road in the afterlife. Since the exercise of imagining death makes a person gain constant awareness in this respect and makes him think about what will be beyond the grave, it is an important factor that needs to be made use of.

Considering the statements he relates in the “Twelfth note” of “The Seventeenth Gleam,”[1] it is seen how vigilant master Bediüzzaman was about this issue before he wrote the Risale-i Nur Collection. There, he criticizes his own soul so severely. When the self-critical supplications of such personages as Abu’l-Hasan ash-Shadhili, Abdulqadr al-Jilani, or Hasan al-Basri are studied, it is seen that they also shared the same feelings.

As it is known, during the early period of Islam, the noble Prophet prohibited believers from visiting graves, probably due to the improper practices relating to graves that remained from the Age of Ignorance. However, after some time, when this mistaken understanding was abolished, he stated: “I prohibited you from visiting graves. Now visit graves, for it reminds you of the afterlife.”[2]

In short, both fulfilling the duty of “enjoining the good and forbidding the evil” and constantly remembering the matters of raqaiq, resembles the arteries and veins in a body. Just as the entire body’s vitality depends on them, the continuity of vitality in religion similarly depends on fulfilling these two factors. This way, a person will concentrate on his own ending, become sober-hearted, take every step with self-possession and spend every moment of his life with a consideration of self-criticism.

[1] Nursi, Bediüzzaman Said, The Gleams, New Jersey: Tughra Books, 2013, p. 178.

[2] Sahih Muslim, Janaiz, 32, 14, 15.

This text is the translation of “Dinî Hayatı Canlı Tutan İki Dinamik.”

Question: In one of his sayings, the noble Prophet, peace and blessings be upon him, states: “Always intend to earn God’s good pleasure when performing your deeds, for God accepts deeds that are done purely for Himself.”[1] How can we attain this virtue enjoined by the noble Prophet, and become conscious and attentive about “purely seeking God’s good pleasure in our deeds?”

Answer: A real believer who truly loves God, may His glory be exalted, needs to seek God’s good pleasure in all of his attitudes and behaviors; he should take no notice of himself, even for a moment; he should not say “I spoke, I did, I achieved…” and he should erase what he achieved even from his memory. Especially when inviting others to the truth, a believer must never try to prove himself. If he is to speak somewhere for the sake of expressing the truth, his words must definitely echo the voice of his heart. When he attains the result in the end, he must not lay the slightest claim to any deeds and achievements that he has performed.

Lifeless Words Without a Visa from the Heart

A consciousness as mentioned above is not something that can be attained in just a moment, of course. A person must constantly train to efface oneself to the degree of saying, “I wonder whether I exist or not,” and attain a state of being oblivious of oneself in the long run. Otherwise, the effect of the good deeds realized will be restricted to a very narrow sphere, and will not become fruitful. Even if at first there is some activity, it will be temporary and the services carried out will not likely be lasting.

Not even one tenth of the ceremonial recitations in mosques—such as reciting Surah Ikhlas three times before the Prayer—existed during the time of the noble Prophet, peace and blessings be upon him. In Muslim countries, adhans from the minarets resonate all over the land today. Preachers constantly make speeches in mosques and on TV programs; they keep preaching on and on. However, these speeches and recitations do not affect the hearts; they do not reach into them. People are not guided to God as they were during that blessed era, because the words emitting from the mouth do not take a visa from the heart. If a person even merely implies his own greatness, even while saying “God is great,” and tries to put emphasis on his person with certain sounds and tones, and while talking about God and the blessed Prophet if he tries to prove how well he tells about them, then such a person is tacitly lying.

Depth of Faith

The situation described above is a very serious risk for people who have attached their hearts to serving faith. If they somehow so far always took the issue lightly and did not stand at the center of the issue as they should have, then what they need to do first is deal with their inner world and rehabilitate themselves in terms of deepening their faith. Actually, the conduct and understanding of the Companions required this. When they met one another, they would say, “Come on, let us have faith in God for an hour.”[2] To paraphrase that, “Our faith had meaning so far. But we do not know whether this will mean anything tomorrow. Therefore, let us revise it one more time.” If you look carefully, the Companions did not say, “Let us have faith anew,” but “Let us have faith in God for an hour.” So this means, just like the noble Prophet said in his address to Abu Dharr al-Ghifari, “Maintain and renew your ship once more for the sea is so deep,”[3] opening to a new voyage every passing day.

Just as a man who is about to go on a long journey gets his car checked all over from the engine to the wheels, one must similarly repair the aspects of oneself that need restoration in terms of one’s responsibilities and duties toward God. With a new concentration, a person must renew his faith once again. One who casually sets sail on this sea of life, which is so deep, might sink at any moment. What awaits us ahead is a very long journey that begins in the intermediary realm of the grave and ends in Paradise or Hell. Therefore, a person must prepare very well before this unfamiliar journey begins.

Right after that, the noble Prophet said: “Prepare your provisions perfectly, for the journey is truly long.” The provisions a person prepares must be ample in order to let him pass the Sirat Bridge and enter Paradise. The Sirat Bridge is not like worldly bridges. It may not be possible to pass over it smoothly. By considering the noble Prophet’s statements on this issue, it could be a long journey like the worldly life. A person’s entering Paradise depends on passing this bridge.

In addition to obtaining the provisions he will need during this journey, a person must always stay away from every kind of wrong and sin because they will become a burden for him. The Messenger of God conveyed this meaning by saying, “Keep your load light, for the slope before you is truly steep.” A person must try to avoid entering the grave, passing to the intermediate realm, and standing on Judgment Day with so many accounts to settle, and avoid being caught by the hooks on the Sirat Bridge.

For his last piece of advice, the Messenger of God stated: Be sincere in your deeds and only care about Him; for God, who scrutinizes everything, is aware of what you do.” Bediüzzaman expresses this fact in “The Third Gleam” as follows: “Do whatever you should do for God’s sake, meet with others for God’s sake, and work for God’s sake. Act within the sphere of, ‘for God, for God’s sake, and on account of God.’”[4] God Almighty critically evaluates your behaviors and takes a record of your good and bad deeds; He sees you all the time. None of your behaviors is secret to Him. He is aware of everything you do.

Constant Self-Criticism

The worldly life must be understood within this framework. This issue has no tolerance of negligence, heedlessness, forgetfulness or indifference. One of the saintly personages, Aswad ibn Yazid an-Nakhai, pointed out, “This issue is not like something you know; it is very serious!”[5] Namely, it is no simple and ordinary issue to be taken lightly and to be dealt with haphazardly. This is the matter of being saved from eternal punishment or not. Therefore, a person must evaluate his Prayers, fasting and other acts of worship with this consciousness, and should constantly criticize himself.

In this regard, while explaining a certain matter, the speaker’s prayer, such as, “May God Almighty make us speak correctly, express ourselves effectively; may He grant influence to our words and make them welcome in hearts,” is just one aspect of the issue. Another aspect is freeing the matter from egotism and fulfilling it with sincerity. One must never neglect praying, “My God, let all of my words be uttered in compliance with Your good pleasure.” In other words, as the Qur’an teaches through the supplication of Prophet Moses, peace be upon him: “My Lord! Expand for me my breast. Make my task easy for me. Loose any knot from my tongue (to make my speech more fluent). So that they may understand my speech clearly” (Ta-Ha 20:25–27), we must adopt this as our habitual prayer. However, we should not neglect also saying, “My Lord, together with your good pleasure.”

Monuments of Sincerity

To elaborate a little further, a person must always pray, “Deepen my words with Your good pleasure, crown them with Your approval! Make them gain infinite depths with Your favor, attention, and grace! Otherwise, I am a simple mortal, everything will be over when I pass to the realm of Hereafter. If You are not present in what I do and carry out, then it bears no meaning.” One must be so earnest to say such things some 50–100 times a day.

The late Nurettin Topçu would refer to those who try to prove themselves with showy recitations as “throat performers,” for he was so open to sincerity and constantly emphasized its importance.

Bediüzzaman’s wonderful stance on this issue is deserving of appreciation. He did not wish to accept anything without sincerity; he slammed anything that did not come from the bottom of the heart, and trampled over it. In our time there is a need for a few dozen of such monuments of sincerity, for they will change the face of the world. Even though those who carry out their duty for the sake of worldly returns, appreciation and praise might give rise to a temporary sign of life, such people have never made any permanent achievements, and they will never be able to do so.

The Umayyads, Abbasids, Khwarismians, Ayyubids, Seljuks, and Ottomans who came after the Pride of Humanity and his Rightly Guided Caliphs fulfilled many services for Islam. Particularly during certain periods, they served as representatives of the Age of Happiness, and then took leave of this world as good memories. However, they were never able to attain the accomplishments of the Rightly Guided Caliphs. The underlying reason is those blessed caliphs’ dizzying sincerity of the deepest kind. What humanity needs today is not outward forms, formality, populism, appreciation, applauses or big claims, but real Islam’s practical representation and its indication through personal state.

[1] Daraqutni, Sunan, 1/51; Bayhaqi, Shuabu’l-Iman, 5/33.

[2] Ahmad ibn Hanbal, Musnad, 3/265; Ibn Hajar, Al-Isaba, 4/83.

[3] Daylami, Musnad, 5/339.

[4] Nursi, Bediüzzaman Said, The Gleams, New Jersey: Tughra, 2013, p. 27.

[5] Abu Nuaym, Hilyatu’l-Awliya, 2/104.

This text is the translation of “Amelin Ruhu: İhlas.”

Question: What way and method should be followed for the purpose of “restoring the stronghold of faith, which has been damaged for years” as Bediüzzaman put it.

Answer: Firstly, it is necessary to point out that when compared with destroying, restoring is some thousand times harder to achieve. To achieve a restoration, all inner and outer factors required for the desired thing that is to be restored must be present. However, the absence of only one factor will result in destruction. For instance, imagine the daily Prayers. In order to observe them in a thorough fashion, all of the conditions and requirements for Prayer must be perfectly fulfilled; however, neglecting even one of them will invalidate it. For example, if the person has not made ablutions, or forgot the opening takbir, or did not turn toward the qiblah, the Prayer will not be valid, even if all the other conditions are met. The Prayer’s validity in the sight of God, may His glory be exalted, its having value for that person’s afterlife and its being a close companion to that person in the grave depends on it being observed in compliance with the inner conditions; in other words, observing it in awe and reverence. Along with meeting the outward conditions, a possible flaw in this respect will prevent it from being observed perfectly. The same rule also holds true for other acts of worship.

From the same perspective, you can also consider the construction or restoration of a building. Remember that such a genius as the architect, Sinan, may Paradise be his abode, built his masterpiece Selimiye in six years. However, the work to repair damage caused by enemy cannons and to restore it to its original form lasted for about 8 years. While the construction and restoration of the Selimiye Mosque was such a difficult and time-consuming task, a mere bomb or earthquake could cause serious damage to this magnificent work in just minutes or even seconds.

You can also think about the situation of repair and destruction in the human body. Sometimes, a poisonous substance in your food influences your body right to the neurons of your brain. It might confuse your sleeping and waking habits and you may need to receive treatment over a long period of time to be saved from its harmful effects and regain your health.

A Current from the Bottom Up

Muslim societies, particularly those within the recent two-three centuries, have undergone serious degeneration, and have virtually collapsed. The Ottoman poet, Abdülhak Hamid, expressed this situation as follows: “Alas! Neither the place nor the loved one remains; my heart is full of woes and pains.” Ziya Pasha similarly said: “We are the losers of this game once again; for the loss is obvious, but I don’t know what we won.” The great poet, Mehmed Akif, depicted the picture of those days as follows: “Alas! For a bunch of hypocrites’ faith we fell; we fell to such a sleep and woke up in Hell!” Thus, after a society has lost its religion, after its faith has been ruined and values have been torn down one by one, it takes a serious endeavor to restore and help that society back up onto its feet.

Reconstructing this monument, which has cracked, shattered and whose blessed pieces have been scattered here and there, and restoring it to a condition in compliance with its original identity depends on the strivings of idealistic souls who will sacrifice their enjoyment of life and personal happiness. As the saying goes, “No pain, no gain,” an Arabic poem expresses it as, “Scope of the gains made, depends on the pains taken.” To elucidate further, making material and spiritual accomplishments, ascending to great heights and crowning victories with other victories depends on striving and effort as well as using these efforts for the right purpose and in the right direction. It should not be forgotten that no movement that aims to restore and resurrect a society can be promising and lasting unless it permeates from the bottom up. There are so many endeavors launched with pompous shows that stop a mere few steps away, remain stuck and paralyzed on the way and then disappear from the stage like a broken dream. When addressing the issue of restoring a society, a certain degree of initiative and support from administrators and politicians could perhaps be possible in terms of preparing suitable ground and eliminating certain obstacles along the way. With such support, they might serve as a means for the volunteers of restoration to progress faster and so they deserve appreciation in this regard. However, what really needs to be done in terms of restoration is initiating the issue from the bottom up and making it widespread at the grass roots level. For this reason, by making a start in the Name of God, it is necessary to begin with the ABC of the matter, knowing that setting a society right depends on setting individuals right, and never forgetting that it is impossible to set a society right without setting right all of its components.

The Ideal of Serving Humanity and Setting Things Right

People fixed on restoration and setting things right must act with a spirit of devotedness for their whole lifetime so that they can fulfill the aim of their life’s journey. Great projects sometimes failed for they were based on personal or familial benefits. Let alone succeeding, they adulterated that great ideal, and losses were suffered in a zone of winning. With the approach of Bediüzzaman, if politics, administration, or any establishment or organization is working on the axis of somebody else’s interests, then there is monstrosity in the issue. In this case, people begin to besmirch one another. When the issue is adulterated with personal interests, the masses come to loggerheads with one another and no progress can be made by the society. Others always make progress and you can never be saved from their domination. Being saved from domination depends on working ceaselessly for a lifetime solely for the good of the people and for God’s good pleasure.

People who have devoted themselves to the ideal of making others live in the true sense must pursue great projects and plans. They must have plans and projects even for the generations to come some fifty or sixty years later. Given that God has endowed humans with abilities that go beyond the narrowness of physical dimensions, individuals must know how to use these very well and not debilitate their abilities and capacities by condemning themselves to a narrow cage. In addition, they must never be abstemious about the work and activities they carry out on the righteous path or be satisfied with what they have done, but should seek different ways of opening up to the four corners of the world at every phase.

Let it not be misunderstood, such a thought of opening up to the world has nothing to do with invading the world or establishing new empires on the ruins of others. On the contrary, the real intention that underlies this thought of opening up is establishing sound, firm and warm neighborly relations with the different nations of the world. This will enable us to learn what we can from them and also let other’s hearts discern the human values, lofty feelings and thoughts that we try to represent, which are far beyond humanism. We already know that in the shrinking and globalizing world of our time, if such an understanding of world neighborhood is not formed, contact with the entire world is not maintained, and close relations are not developed, the world will turn into an uninhabitable hell. Those fixed on brutality, who formulate plans to kill people and take the place of the people they killed, and who wish to make people clash with one another in order to continue their own tyranny, will continue their hegemony. However, it should not be forgotten that this old world has no tolerance anymore for such animosity based on grudge and hatred, or for the weapons of extermination, which are natural consequences of this animosity. If these waves of hatred are not stopped with bridges of love, tolerance and dialogue, then facing horrible events and an apocalypse that affects the entirety of humanity will be inevitable.

For this reason, we must choose the path of setting things right, brotherhood, sisterhood and helping others live. For this sake, even if we face death threats sometimes, we must meet them with reliance on God, and know to smile in the face of outwardly bitter happenings. For the sake of the deliverance of humanity, we must deprive ourselves of the delights and pleasures of life, if necessary. In addition, we must never harbor any worldly expectations about the different means God Almighty bestows for the sake of serving Him. If people who have volunteered for the revival of the entire world actually acted in favor of their personal interests, this would be an attitude of gross ugliness that cannot be reconciled with true humanity. We can even say that busying oneself with thoughts of earning Paradise through our efforts is disrespectful to our ideal. Using all our efforts, it is necessary to evoke this feeling in today’s generations. For the ones to change the face of the world will be the precious and distinguished ones who represent this feeling and thought.

The Mysterious Key to Hearts

Being deeply concerned and feeling suffering for a cause is a very important dynamic regarding generating projects and realizing the projects generated for the sake of setting things right and repair. A person in such a state, with God’s permission and grace, will not be deprived in terms of obtaining the things sought for the sake of repair. In this regard, come, let’s all of us beg some suffering from God. Suffering of concern for the people, of the world of Islam whose banner has been laid down on the ground. Let us say, “My God, throw suffering like sparkles onto us!” Then let us always think about the problems of humanity while sitting, standing, going to bed, walking, etc. and seek solutions for these.

Although religion is based on the principle of ease, the duty of the architects of thought in this respect is a very heavy one. As the master poet, Necip Fazıl, put it, they are supposed to give an extraordinary performance by racking their brains to the degree of squeezing their brains out of their nose. There are so many people who watch them expectantly, listen to their words, and who in a way act with mass psychology. Therefore, they need to care about making others live in the true sense rather than living for their own sake and should weave their lives around this very ideal. The standard must be kept very high in this regard, and the issue must be taken as an issue that concerns the entire humanity. In a globalizing world, if you don’t have a heart that represents your ideals in every place, you cannot be where you want to be and cannot realize the repair you desire. They do not even let you be where you are normally supposed to be. In this regard, people of Anatolia have to act like a world nation.

While doing this, they must never give up their mildness and tenderness; they must reach into hearts using the language of love, for it is such a mysterious key that there is no rusty lock that will not be opened with it. If you use this language correctly, you can open all doors and reach into all obstinate hearts. As it is stated in a Turkish proverb, kindness even makes a snake come out of its hole. Given that the gentle finger movements of a flute player, or the sound, makes even cobras dance, I think a genuinely spiritual attitude and behavior will melt away certain feelings of animosity. As the Qur’an points out about repelling evil with goodness,[1] even some people that you see as enemies will begin to open their bosoms to you and say: “We have been waiting for you.”

The Past Divine Bestowals Are Promising Signs for the Future

Although the generations of our time have not been sufficiently convinced about the issue, this task of repair by those with believing hearts at the same time means the repairing of the entire world. Some 30–40 years ago, the people of that time did not understand that these volunteers of love would bring the world into this condition. However, those with fairness do appreciate and applaud the services realized by the people who travelled to some 170 countries of the world and served as honorary envoys there. For this reason, failing to see what will happen some 25–30 years from now is understandable. If the purity and sincerity at the beginning of the issue and the desired spiritual state can be maintained, if the spirit of expecting no returns and devotedness can continue, then a new worldwide revival will be destined for the future.

With God’s permission and grace the Ottomans were once a nation whose word was listened to, which was an important factor in the balance of world powers, and they held this position for a long time. So, the people have the potential for such an accomplishment. Therefore, it is possible to rectify the broken pieces of society once more and help it up to its feet on the path anew.

Also, it must not be forgotten that certain services God permitted to be fulfilled by different hands in the past, and certain victories He granted, are the most convincing indications for the services He will allow to be realized in the future and the accomplishments He will grant. There is no reason why what happened yesterday cannot recur again today. What really matters is showing a performance comparable to that shown by the blessed Companions, attaining the spiritual state they did, keeping ever active and alive without becoming worn, weary or dull, being able to generate projects all the time and being able to use all of the means in hand for the sake of realizing these projects.

[1] “Goodness and evil can never be equal. Repel evil with what is better (or best). Then see: the one between whom and you there was enmity has become a bosom friend” (Fussilat 41:34).

This text is the translation of “Asırlardır Tahribe Uğramış Kalenin Tamiri.”

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi haftanın Bamteli sohbetinde özetle şu hususları dile getirdi:

 Kirli tezgâh bir kere daha gündemde!..

*Birkaç sene önce medyaya düşen skandal bir belgede, ihbara dayalı “Işık Evleri” baskınlarında silah, mühimmat vb. materyal bulunması “sağlanarak” Gönüllüler Hareketi’nin “Silahlı Terör Örgütü” kapsamına aldırılması ve ayrıca, aynı aramalarda bazı yabancı servislere ait bir kısım objeler ele geçirilmiş gibi gösterilerek gizli irtibatların deşifre edilmiş olduğu izleniminin verilmesi gibi entrika planlarından bahsediliyordu. Son günlerde yine benzer komploların devreye sokulduğu görülüyor. Aslında, Hizmet gönüllülerinin -silah edinmek şöyle dursun- yanlarında çakı bile taşımayan, emniyet ve güven insanları olduklarını o iftiraları atanlar da biliyorlar. Fakat kendi kredileri tükendiği gibi Hizmet’in kredisini de bitirmek için o türlü kirli tezgâhlara başvuruyorlar.

*Şerli kimseler dünden bugüne hep benzer tuzakları ve iftiraları kullanmışlar. Hazreti Üstad’ın bu türlü entrikalara karşı kapısını hem içeriden sürgülediği hem de talebelerine dışarıdan kilitlettiği nakledilir. Ona iftira maksadıyla, bazı kimselere zorla “Onun için dükkândan içki aldım!” dedirtilmeye çalışıldığı anlatılır.

*İhtimal bugün onca mezalim karşısında dilsiz şeytan kesilen bazı kimselerin sükûtunun sebebi de öyle bir tuzağa düşmeleri ve şantajlara boyun eğmeleridir. Yoksa ihtimal hesaplarına göre, dünden bugüne tanıdığımız insanların bütününün birden dilsiz şeytan olmaları düşünülemez. Bari on tane insan çıkıp “Hayır, bu dediğiniz şeyler biraz fazla! ‘Paralel, haşhaşî, terör örgütü…’ Bunlar cinnet safsatası.” derdi. Demek ki, bazıları bugünleri çok önceden hesaplamış, hazırlıklarını buna göre yapmış ve şimdi insanların önlerine koydukları o dosyalarla onları susturuyorlar. İşte, birilerinin ağızlarına öyle fermuar vurdukları gibi sizi de itibarsızlaştırmak için her türlü entrikaya başvurabilirler.

 Hizmet, kastedilen manada bir örgüt değil, Kur’anî mantığa ve makuliyete bağlı gönüllüler hareketidir.

*Hizmet Hareketi’nde onların iddia ettikleri gibi bir irtibattan bahsedilemez. Bu harekete gönül veren insanlar, şucu bucu oldukları için değil, gördükleri Kur’anî mantığa ve yapılan işlerin makuliyetine inandıklarından dolayı her türlü fedakârlığa katlanarak vatana, millete ve insanlığa hizmet ediyorlar.

*Evet, bu hareketin sırrı, -cami cemaatinin namaz için bir araya gelmesindeki tabiîlik gibi- işin mantıkîliğinde ve makuliyetinde aranmalıdır. Kalbi aynı his ve heyecanlarla çarpan ve insanlığın imdadına koşmaya amade bulunan insanların, cehalet, fakirlik ve ihtilaf gibi hastalıklarla mücadele konusunda yapılan çağrılara topyekün icabet etmesinde aranmalıdır.

*Kur’anî mantığa ve makuliyete bağlı hareket eden Hizmet gönüllülerini itibarsızlaştırmak için “kuvvetli şüphe” diye bir hezeyan, cinnet hezeyanı uydurdular. Esasen modern hukuk müsaade etse ve bu hezeyan çizgisindeki mülahazaları seslendirenler psikiyatri kliniklerinde kontrolden geçirilseydi, o kimselerin %99,9’u tımarhanelere götürülürdü. Bütün iddialar tımarhanelik iddialar.

 Sizi zehirlemek için evlerinize kobralar salabilir; silah ve uyuşturucu bırakabilirler.

*İtibarlarını yitirmiş kimseler sizi de itibarsızlaştırma adına SS’lerini Hizmet gönüllülerinin evlerine veya yurtlarına gönderirler. Aramaya giren insanlar oraya bir tabanca koyabilirler; aramaya giren insanlar oraya uyuşturucu koyabilirler; aramaya giren insanlar oraya dağdaki bir eşkıyanın kitabını -sizin kitaplarınızın yanına- koyabilirler. Dolayısıyla orayla irtibatlandırmaya çalışırlar.

*Dünden bugüne zalimler kendileri gibi düşünmeyenlere boyun eğdirebilmek için her yolu denemişlerdir. Sahabeden Ammâr bin Yâsir’in gözleri önünde anne ve babası şehit edilmişti. Kendisi de ağır işkenceler altında hâlsiz kalmıştı. Müşriklerin Hazreti Ammâr’dan istedikleri, Peygamber Efendimiz’in aleyhinde konuşmasıydı. O, metanetini yitirmemişti fakat kurtuluş çaresi yoktu; ya öldürülecekti veya istedikleri şeyleri söyleyecekti. Hazreti Ammâr, Rasûlullah’a kavuşmak ve O’nunla aynı safta mücahede etmek için “diliyle” dininden vazgeçtiğini söyledi. Müşrikler de onu serbest bıraktılar. Hazreti Ammâr, o sözü kalben söylememişti ama yine de tir tir titriyordu. Hemen koşup hadiseyi Allah Rasûlü’ne anlattı. Efendimiz, “Kalbin nasıl?” deyince, o “Kalbim imanla doludur.” cevabını verdi. Bunun üzerine, İnsanlığın İftihar Tablosu şöyle buyurdu: “Ammar tepeden tırnağa imanla doludur. Şayet sana tekrar böyle işkenceler yaparlarsa, tekrar aynı taktikle ellerinden kurtulmanda bir mahzur yoktur.” Hazreti Ammâr’ın başına gelen bu hadise üzerine âyet-i kerime (Nahl Sûresi, 16/106) nazil oldu; kalbi imanla dolu olduğu hâlde inkâra zorlanan kimselere bir mesuliyetin olmadığı beyan edildi.

*Arkadaşlarımız çok temkinli olmalı. Hiç farkına varmadan sizi zehirlemek için her yere bir yılan sokabilirler. Zehirlemenin de türleri vardır. Sizi zehirlemek adına evlerinize kobralar salabilirler; silah veya uyuşturucu bırakabilirler. Kız evi ise, kız kıyafetinde erkek sokabilirler; erkek eviyse şayet, erkek kıyafetinde kız sokabilirler. Hepsini yapabilirler bunların; çünkü şu âna kadar yaptıkları yapacaklarının en inandırıcı referansını teşkil ediyor.

 Sabret anneciğim, sabret!..

*Burûc Sûresi’nde Ashâb-ı Uhdûd anlatılmaktadır. Onların kimler olduğu, ne zaman ve nerede yaşadığı hakkında çok değişik rivayetler vardır. Zaten Kur’an da bu hadiseyi yer, zaman ve fâillerini belirtmeden zikretmektedir. Anlaşıldığına göre, dönemin zalim kralı, Allah’a inananları dinlerinden çevirmek, kendi sapık anlayışına döndürmek için onlara eziyet ederdi. Tekili “hadd”, çoğulu “uhdûd” olarak adlandırılan uzunlamasına ve derin hendekler, çukurlar, kanallar kazdırmış ve içlerine büyük ateşler yaktırmıştı. Allah’a imanda ısrar edenleri işkenceden geçirtir, sonra da ateşe attırırdı. Zalim ve avenesi, insanlıktan öylesine uzaklaşmışlardı ki, hendeğin etrafına oturur yaptıkları bu vahşeti zevkle seyrederlerdi.

*Ashâb-ı Uhdûd, inananları ateş dolu hendeklere atıp cayır cayır yakarken, biri kucağında, ikisi de eteklerinden tutmuş üç çocuklu bir kadının getirildiği ve dininden dönmezse çocuklarıyla beraber ateşe atılmakla karşı karşıya bırakıldığı da rivayet edilir. Kahraman kadın imanı uğruna çocuklarıyla birlikte ölümü çoktan göze almıştır; işkencelere rağmen dinini terk etmez. Bunun üzerine önce büyük çocuğu, sonra diğeri gözlerinin önünde ateşe atılır. Yüreği parçalanan anne, gözyaşı yerine yanaklarından kan akıtır ama ilahi rızayı kazanmak uğruna sabreder. Sıra kendisine geldiğinde bir an tereddüt yaşar; çünkü kucağındaki masum yavrusunu düşünür. Annenin halinde imandan gelen bir vakar, metanet ve sükûnet vardır; fakat içinden kopan feryat, Arş-ı A’layı titretir. İşte o zaman Cenâb-ı Hakk kundaktaki bebeği konuşturur; “Sabret anneciğim sabret. Dininde sebat göster ve bırak kendini ateşe. Çünkü sen Hakk üzerinesin, Allah seninle beraber!..”

 İdam kaldırılmamış olsaydı, binlerce insanı sürgün edip haklarından mahrum bırakanlar, yüzlerce masumu hapse atanlar, onu da yaparlardı.

*Ashâb-ı Uhdûd, “Bizim gibi düşünmüyorsunuz!” diye kimi bulurlarsa -“kuvvetli şüphe”- hendeklere atıyorlar. Günümüzde de uluslararası hukuk bu meseleye az kapı aralasa aynı şey yapılır. Görüyorsunuz, “kuvvetli şüphe” diye evleri basıyor, “burs verdi, himmet etti, okul yaptı, üniversite açtı…” diye, insanları kadın erkek tefrik etmeden alıp derdest ediyorlar. Aylar, hatta seneler geçiyor, iddianame hazırlanmıyor. Farkı yok Ashâb-ı Uhdûd’dan. Demek ki, öyle bir şey tecviz edilseydi, uluslararası hukuk ona az kapı aralasaydı, onu da yapacaklardı. Turgut Özal’la kaldırılan idam kaldırılmasaydı, binlerce insanı sürgün edip haklarından mahrum bırakanlar ya da dışarı çıkma mecburiyetinde bırakanlar onu da yapacaklardı. Eğer idam meselesi hala canlı kalsaydı darağaçlarını görecektiniz belli bir dönemde gördüğünüz gibi.

*Bediüzzaman hazretleri, “Yalan bir lâfz-ı kâfirdir.” der. İnsan bir kere yalan söylerse, günah-ı kebâir işlemiş olur. Tevbe edince, Allah yarlığar onu, affeder. İki kere yaparsa, Allah affeder; elverir ki kendisine dönsün. Fakat şayet bu işi mahzursuz gibi yapıyorsa, o kâfir olur!.. Bile bile iftira ediyorsa, kâfir olur; bile bile isnatta bulunuyorsa, kâfir olur; isterse Müslüman geçinsin, kâfir olur. Kebâiri mahzursuz görmek küfürdür. Heyhat ki, bu açık hakikate rağmen, bugün zift medyası vasıtasıyla ısrarla her gün onlarca yalan ve iftira atılıyor. Saf kitleler de bu bühtanların günahına ortak ediliyor.

*Her şeye rağmen bizim önce Cenâb-ı Allah’a gönülden teveccüh etmemiz, namaz başta olmak üzere kulluğumuzu tastamam yapmaya çalışmamız lazım. Saniyen; sürekli temkin ve teyakkuzda bulunarak, bu tastamam kulluğa birilerinin başka şeyler bulaştırmasına da fırsat vermememiz lazım. Üçüncü olarak da bela ve musibetler ne kadar şiddetli gelirse gelsin, dişimizi sıkıp sabretmemiz lazım. Bela ve musibetlere karşı sabır, sabrın çok önemlilerindendir. Bizim de sabretmemiz lazım; Yâsir gibi, Sümeyye gibi, Ashâb-ı Uhdûd mazlumları gibi..

 Şu halde, aklını peynir ekmekle yemiş olanlar kimler?!.

*Dünyanın dört bir yanında Hizmet Hareketi’yle alakalı kitaplar telif ediliyor, makaleler yazılıyor, konferanslar veriliyor. Uluslararası Dil ve Kültür Festivali’ne dönüşmüş olan Türkçe Olimpiyatları bütün ülkelerde takdir topluyor. Bu sene de Amerika Birleşik Devletleri’nin Başkanı’ndan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne kadar pek çok insan tebrik ve takdir mektupları gönderdiler.

*Güya yeryüzünün yaklaşık yüz yetmiş ülkesinden ve onca farklı kültürden binlerce insanın hepsi aklını peynirle yemiş; sadece size düşmanlık yapan bazı zalimler doğruyu görüyorlar. Bu meselenin aksi söz konusudur. Ve aklını peynirle yiyen kimseler çok yakın bir gelecekte yaptıkları utandırıcı şeylerle hacâlet içinde dize gelecekler ve acındırıcı bir bakışla yüzünüze bakacaklardır.

*Benim ricam olsun, o gün kollarından tutun, “Üzülme kardeşim, biz gönül koymadık!” deyin; sarılın onlara ve memnun etmeye çalışın. Bu, bizim karakterimizdir ve namusumuzu koruma hassasiyeti içinde karakterimizi koruruz.

Question: The following is related in Al-Munabbihat (The Counsel) with reference to Ali ibn Abi Talib, may God be pleased with him: “The following four virtues are the most difficult of deeds: Being able to forgive while enraged, showing generosity during hardship, remaining chaste in the face of temptation while in private, always speaking up for truth in the face of another whom one fears or from whom one expects a benefit.” Could you expound on the deeds mentioned in this statement, and the Divine rewards to be granted in return?

Answer: When you consider other statements that are ascribed to noble Ali, his words included in Nahj al-Balagha (The Peak of Eloquence) and his style and use of language, and then also consider the fact that the Muslims had newly emerged from the Era of Ignorance so notions and concepts about different fields of knowledge had not fully flourished, and works about language and eloquence had not yet fully appeared, then these words, which require a certain literary background, do not appear so likely to be his. Therefore, one cannot help but imagine that perhaps the people of the third and fourth centuries, when different scholarly fields had been developed, ascribed the words they said to noble Ali, may God be pleased with him. However, when we consider his unique qualities such as being open to spirituality, having dynamic inspirations and his position as the father of a chain of saintly people, then it is highly possible for him to have said these words as a result of inspiration. On the other hand, the previously mentioned possibility should not be dismissed. In addition, it is also possible for those people from a later period to have rephrased his original statements by enriching them with the meanings and concepts of their own period. As it is not easy to have a decisive view on this, let us say “God knows its truth” and discuss the subject of the four deeds that are mentioned.

Our master Ali firstly expresses that the most difficult deeds number four. Actually, every deed has a difficult aspect of its own. Making ablutions five times a day, observing the Prayers, Fasting throughout the day particularly on long, hot days, donating from lawful gains, observing the duty of Hajj, observing the rights of parents without any complaint near them… When such acts of worship and responsibilities are viewed, it will be seen that each of them has certain difficulties of its own. I imagine that nobody views these deeds and worship as easy. However, he particularly draws attention to four issues that he sees as the most difficult among deeds.

1. Forgiveness while Enraged

The first difficult deed is being able to forgive others while in a state of rage. Actually, swallowing one’s rage and showing forgiveness at the moment when a one’s rage overflows like magma is a deed the Qur’an praises and encourages people to do. For example: “They spend (out of what God has provided for them) both in ease and hardship, ever-restraining their rage (even when provoked and able to retaliate), and pardoning people (their offenses)…” (Al Imran 3:134). With this Divine verse, God states that swallowing one’s rage and pardoning others is a quality of God-revering and pious ones (those with taqwa). He brings to our attention that swallowing one’s rage is as difficult a task as swallowing a thorny cactus. Surely, the reward for a person who accomplishes such a deed will be greater accordingly.

Forgiving is easy for a person who is not disturbed by anyone, who is in a good mood, who is shown appreciation and love by others. What really matters is a person’s giving his willpower its due at a time when he is bothered and troubled by others, and is in a rage because of that—to not respond in the same way and show forgiveness.

In fact, a human being is not a creature that has to react in the same way when some others touch him with their horns. God Almighty, may His glory be exalted, left no gap in human abilities. He endowed humanity with the way to perfection and created them as perfect beings. He granted them such a willpower that, when a person is able to harness its full potential, he can carry out the most difficult deeds and subjugate his feelings of anger and rage by taking them under control.

As you know the original word for forgiveness is afw, and it means “erasing something.” That is to say, you deliberately ignore some of the attitudes and behaviors displayed by others which disturb and enrage you, and virtually white them out in your mind. You do not even allow all of these negativities to take a place in your mind or leave a trace in your neurons. Even if they pressurize you to the degree of affecting your health, you erase them from your cortex.  This truly is a difficult deed to fulfill. However, once a person is able to accomplish that, namely, build a character predisposed for forgetting others’ evils, then the rewards in the afterlife will be very different. It is likely that in response to this forgiving attitude, the Divine punishment due for certain wrongs and sins committed by that person will be erased and he will be blessed with Divine forgiveness in return for having forgiven others.

2. Showing Generosity in Times of Hardship

Secondly, our master Ali, may God be pleased with him, emphasized the importance of acting magnanimously when seized by hardship. It is easy for a person with a substantial fortune to be generous because it will not seriously diminish by giving some of it away. What will a person who has a thousand dollars lose if he gives away one dollar of it? What really matters is being able to give for God’s sake during hardship. As forgiveness during rage is an invitation for Divine forgiveness, generosity during times of hardship is an invitation for Divine generosity.

In a way, he drew attention to the altruistic virtue of ithar, preferring others over oneself; ithar is a person’s giving his food to another while he himself is hungry and thirsty. God Almighty states the following in relation to this issue: “…and in their hearts do not begrudge what they (other believers) have been given, and (indeed) they prefer them over themselves, even though poverty be their own lot” (al-Hashr 59:9).

During the Battle of Yarmuk, a Companion with dried-up lips, on the verge of death, was about to drink the water they brought for him. On hearing another dying Companion asking for water, he beckoned for the water to be taken to him instead. When the second Companion received the water, he heard the same moan from a third and beckoned for the water to be taken to him instead. This repeated until the water was taken to seven different people. In the end, all of them were martyred and none of those altruistic souls was able to drink the water. It is one of the most striking and beautiful examples of the virtue of ithar, preferring others over oneself, as an outward reflection of living for the sake of others in the true sense and remaining loyal to real human values.

3. Being Able to Remain Chaste in the Face of Temptation When in Private

The third difficult but good deed mentioned by our master Ali is remaining chaste in spite of being in a situation that allows one to sin in private..

In a saying, the Messenger of God, peace and blessings be upon him, referred to the seven categories of people who will be provided with shade by the Divine Throne on the Day of Judgment when no other shade exists. He revealed that one of these is someone who rejects the indecent invitation of a woman of status and beauty by responding to her by saying, “I fear God.”[1]

In a way, it is easy to appear decent in others’ sight. It is not easy for people to commit sin while others’ eyes are on them. However, when someone finds himself in the vortex of such a tempting opportunity, when someone immoral is attempting to seduce him, it is very difficult for him to master his willpower and become an example of chastity; refusing temptation by exclaiming as Prophet Joseph, peace be upon him, did: “God forbid!” (Yusuf 12:23), and thus taking a clear stance against that temptation. In such situations where one is pushed toward negative things, it truly takes a willpower of steel to stand perfectly upright with the soundness of a mountain without being shaken at all. Undoubtedly, the reward for a person who withstands such temptation will be as great in the same degree.

During the caliphate of Umar ibn al-Khattab, may God be pleased with him, a seductive woman laid her eyes on a handsome young man and set a trap for him. One day, she somehow managed to make him take one step in through her door. However, the young man found himself reciting the verse with the following meaning: “Those who keep from disobedience to God in reverence for Him and piety: when a suggestion from Satan touches them—they are alert and remember God, and then they have clear discernment” (al-A’raf 7:201). Upon this, the young man’s heart stopped and he passed away right there. The Companions did not wish to inform the caliph about it; they took the body, which was found in front of that immoral woman’s house, and buried him quietly. On realizing the absence of this devout youth, who would normally take his place in the first rank of the Prayers, Umar ibn al-Khattab asked where he was. The Companions told him about the situation. After this, the caliph ran to the grave of the young man and recited the verse meaning, “But for him who lives in awe of his Lord and of the standing before his Lord (in the Hereafter), there will be two Gardens…” in address to him. Then a voice from the grave replied with the following words: “O leader of the believers! I have been granted twice more than that.”

This event also indicates that it is so hard, so valuable, and very important for a person to remain chaste in case of immediate temptation while in private. Unfortunately, as the recent few centuries have taken away so many values from us, it also destroyed our idea of chastity. We Muslims have become so miserable and corrupt in this regard. Under the banner of “freedom” some have laid all indecent means of immorality before us and thus made our atmosphere vulnerable to all kinds of immorality. But in spite of everything, we hold the belief that as far as those who protect their decency and chastity in our time are concerned, God Almighty will treat them with His Divine favors, honor them with two Paradises, and crown them with His good pleasure, absolute acceptance, and seeing Him.

4. Speaking Up for Truth When This Is Difficult

He explained the final good deed he thought to be difficult as “speaking out against another whom one fears or from whom one expects some benefit.” In situations where one fears someone or is promised some benefits by them, if a person cannot be morally upright and speak up for truth but instead agrees to engage in a deal, then the holders of power virtually shackle him and bring him under total control. They then make him do everything they want. As it can be seen in different circles in our time, fear is a factor that restrains, paralyzes and totally disables a person while running on the righteous path. Likewise, cherishing expectations of certain benefits puts a person in the position of a mute devil who cannot speak out against oppressive rulers. It causes that person to knowingly distort realities, speak wrongly and commit wrongs. As we witness its very bitter examples, so many people today are saying just the opposite of what they said yesterday because of certain opportunities laid before them, some expectation they cherish, or due to being paralyzed by fear and anxiety. Like a chameleon, they change from one hue to another with the changing conditions and thus—may God protect—they commit successive wrongs in a way that will ruin their life in both worlds. By means of different engagements of benefits, they virtually live like slaves and cannot manage to break free. So it is true heroism to speak up for truth during a time when fear and benefits prevail. Such a heroic act will surely be rewarded accordingly in the next world.

In short, rewards for deeds will differ according to the time and conditions in which they were realized. However, one point should not be missed here. Receiving a much greater reward for having fulfilled a difficult deed depends on keeping the sincerity of intention and not making any overt or covert complaints. In other words, in order to gain a greater reward in accordance with the difficulty of a certain deed, one must not complain about the difficulties. One should show patience against all odds, not dare to criticize Divine destiny and fulfill that deed in a willing and voluntary fashion.

[1] Sahih al-Bukhari, Zakah, 16; Sahih Muslim, Zakah, 91.

This text is the translation of “Güçlü İrade İsteyen Dört Büyük Amel.”

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi haftanın Bamteli sohbetinde özetle şu hususları dile getirdi:

 Hizmet gönüllülerinin aslî vazifesi, basiretlerdeki tabiî, nefsânî ve şeytânî kataraktların ameliyatını yapmaktır.

*“Hizmet” dediğimiz bu harekete kendini adamış insanlara düşen vazife, birer göz hekimi gibi insanların gözlerindeki perdeyi kaldırmaya çalışmak; tabiî, nefsânî ve şeytânî kataraktları ameliyat ederek onların her şeyi, görmeleri gerektiği gibi görmelerini sağlamaktır. Denebilir ki, enbiya-ı izâmın, sahabe-i kiramın, tebe-i tâbiîn-i fihâmın, sonra da müçtehitlerin ve müceddidlerin vazifesi de budur. Buna isterseniz emr-i bi’l-mâruf, nehy-i ani’l-münker diyebilirsiniz.

*İ’la-i kelimetullahın ve tebliğin özünü “iyiliği emretmek, kötülükten menetmek” sözleriyle hulasa ettiğimiz “emr-i bi’l-maruf, nehy-i ani’l-münker” vazifesi oluşturur.

*Allah’ın adının gönüllere nakşedilmesi, İslâm dininin şanına uygun bir biçimde yüceltilip anlatılması mânâsına gelen “i’lâ-i kelimetullah”, bir mü’minin en önemli vazifesi ve esas itibariyle peygamber mesleğidir. Eğer, Allah nezdinde ondan daha kutsal bir vazife olsaydı, Cenâb-ı Hak en seçkin kullarını o vazifeyle gönderirdi. Oysaki Allah Teâlâ, peygamberlerini i’lâ-i kelimetullah vazifesiyle görevlendirmiş ve sürgünlerin, hapishanelerin, hakaretlere maruz kalmaların, işkencelerin, idam sehpalarına götürülmelerin, hatta şehit edilmelerin çokça görüldüğü bu kutsal yola sevk etmiştir.

 Kur’an-ı Kerim’in üslubuna bakılacak olursa, tergîb ile terhîbin her zaman birbirini takip ettiği görülecektir.

*İrşad mesleğinde tebşîr ve inzâr çok önemli iki husustur. Tebşîr, isabetli bir yolun neticesinde insanın içinde beşaşet hâsıl edebilecek, bişaret sayılabilecek bir şey söyleme demektir. İnzâr da eğri yolun encamında insanın başına gelebilecek kötülüklerden o insanı sakındırma manasına gelir. Tebşîr aynı zamanda tergîb (teşvik etme, isteklendirme, imrendirme) ifade etmektedir; inzâr ise terhîb (uyarma, tedbir aldırma, uzaklaştırma) vazifesi görmektedir; bunlardan ilki recâya, ikincisi havfe bakmaktadır; birinde ümitlendirme, diğerinde ise, sakındırma vardır.

*Aslında, Kur’an-ı Kerim’in üslubuna bakılacak olursa, tergîb ile terhîbin her zaman birbirini takip ettiği görülecektir. Uzun surelerde makta’ların (belli bir meseleyi ele alan daha kısa bölümlerin) birisinde imrendirme ve teşvik ihtiva eden bir mevzudan bahsediliyorsa, genellikle öbüründe uyarma, tedbir aldırma ve kötü akıbetten alıkoyma manalarını da barındıran bir konu anlatılmaktadır. Hatta peşi peşine gelen kısa sureler arasında da aynı münasebet söz konusudur; önceki surede özendirme varsa, sonrakinde sakındırma bulunmaktadır.

*Başka bir açıdan, irşad mesleği, bir yandan arıtma (tahliye – التخلية) diğer taraftan da süsleme (tahliye – التحلية) vazifesidir. Önce nefsi, öfke, inat, bencillik, kıskançlık, hased, kin, nefret ve sair şerre sebep temayüllerden arındırmak; daha doğrusu onların yönlerini hayırlı işlere çevirmek lazımdır. Daha sonra da güzel sıfatları ve güzel ahlakı ruha mal etmek, böylece onu süslemek, ziynetli hale getirmek gerekmektedir.

*Rasûl-i Ekrem Efendimiz, rehberliği zaviyesinden dualarında “tahliye” (التخلية) talebinde de bulunmuştur. Mesela, Aleyhissalâtü Vesselam Efendimiz’in sıkça tekrar ettiği dualarından biri şöyledir:

اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنْ خَطَايَايَ كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الْأَبْيَضُ مِنْ الدَّنَسِ اللَّهُمَّ اغْسِلْنِي مِنْ خَطَايَايَ بِالثَّلْجِ وَالْمَاءِ وَالْبَرَدِ

“Allah’ım, mağrib ile maşrıkı (batı ile doğuyu) birbirinden uzaklaştırdığın gibi beni de hatalarımdan uzak tut. Allah’ım, beyaz elbisenin kirden arınması gibi beni de hatalarımdan temizle. Allah’ım beni karla, suyla ve dolu ile (yıkanmış elbise gibi) hatalarımdan arındır.”

*Cenâb-ı Hakk’ın esmâ-i Zât, evsâf-ı sübhaniye ve icraat-ı hakîmanesini câmi’ mertebeye, me’lûhiyeti iktiza etmesi açısından ulûhiyet, “Rab” gibi bir ism-i sıfata bakıp merbûbiyeti nazara veren bir mertebeye de rubûbiyet dairesi denmiştir. Kur’ân-ı Kerim’in bu her iki mertebe hakkındaki nassları kat’îdir. Onun emrettiği tevhid içinde hem “tevhid-i ulûhiyet” hem de “tevhid-i rubûbiyet” vardır. Meselâ, İhlâs sûre-i celilesi, Cenâb-ı Hakk’ın lâzım-ı Zâtiyesi olan sıfât-ı kemal ile tavsifi ve Zâtına münâfî noksan sıfatlardan da tenzihi ifade etmesi açısından tevhid-i ulûhiyeti takrir eder. Kâfirûn sûresi ise, ibadet ve perestişin ancak ve ancak şerîk ve nazîri bulunmayan Allah’a mahsus olmasını ifade etmesi açısından tevhid-i ubûdiyeti takrir eylemektedir. Fatiha sûresi, değişik âyetleriyle hem “tevhid-i rubûbiyet” hem de “tevhid-i ulûhiyet” ve “ubûdiyeti” takrir buyurur. İ’la-i kelimetullah bu hakikatleri de üslubunca anlatmayı gerektirir.

 Hüzün vardır, ahiret buudludur ve “kutsal hafakan” sayılır; hüzün de vardır, dünya yörüngelidir, nefsî ve şeytanî dürtülerden kaynaklanır.

*Hüzün vardır, ibadet ü taatteki eksiklik mülâhazasından ve vazife-i ubûdiyetteki kusur endişesinden kaynaklanır. Hüzün vardır, kalbin mâsivâya (Allah’tan başka her şey) meyl ü muhabbetinden ve duyguların teveccühteki teklemelerinden kaynaklanır. Hüzün de vardır, dünyaya meyilden, mal sevgisinden, makam hırsından, şöhret tutkusundan ve tahakküm sevdasından kaynaklanır. Diğerleri makbul olmakla beraber, dünyeviliğe bağlı stres, anguaz ve hafakanlar merduttur.

*İnanan bir insan da bazı korkular yaşayabilir, bazen bir kısım endişelerin ağına düşebilir. Fakat onun korku ve endişeleri dünyevîlikten çok uzaktır ve mukaddes bir hüzün çerçevesindedir. Âlem-i İslam’ın ızdıraplarını içte duyarak hüzünlenmek ve insanlığın hidayetini düşünerek tasalanmak olsa olsa “mukaddes hüzün” veya “kutsal hafakan” şeklinde adlandırılabilir ki bunun örnekleri de en çok İnsanlığın İftihar Tablosu’nun, diğer nebilerin ve peygamber vârislerinin hayatlarında görülebilir.

*Akıbeti ve ahireti düşünmeyenlerin hüznü değersiz ve neticesizdir. Hâlbuki Hazreti Ali’ye (radıyallâhu anh) isnat edilen şu sözlerle de dile getirilen hakikatler hep akıbet endişesiyle yaşamayı gerektirmektedir:

يَا مَنْ بِدُنْيَاهُ اشْتَغَلْ    قَدْ غَرَّهُ طُولُ الْأَمَلْ

أَوَلَمْ يَزَلْ فِي غَفْلَةٍ    حَتَّى دَنَا مِنْهُ الْأَجَلْ

اَلْمَوْتُ يَأْتِي بَغْتَةً    وَالْقَبْرُ صُنْدُوقُ الْعَمَلْ

اِصْبِرْ عَلَى أَهْوَالِهَا    لَا مَوْتَ إِلَّا بِالْأَجَلْ

“Ey dünya meşgaleleriyle oyalanan zavallı! Upuzun bir ömür ümidiyle hep aldandın!

Yetmez mi artık bunca gaflet ve umursamazlığın? Zira bak, yaklaştı ötelere yolculuk zamanın!

Unutma, ölüm çıkıp gelir bir gün ansızın! Seni bekliyor kabir, o ki amel sandığın.

Öyleyse, dünyanın sıkıntı ve belâlarından sabra sığın! Bilesin ki ecel gelmeden gerçekleşmez ölüm ayrılığın!”

 Boz bulanık hırslarla ve imkânlarını yitireceği korkusuyla titreyen bir talihsiz cihana sultan olsa da hür değildir.

*Başkalarına kulluktan sıyrılmanın tek yolu, Allah’a kul olmaktan geçer. Bakmayın bazı kimselerin yalan yanlış namaz kılmalarına!.. İnsan, Allah’a kulluktan kopunca, saltanata kul olur, debdebeye kul olur, tûl-i emele kul olur, tevehhüm-i ebediyete kul olur, bohemce yaşamaya kul olur, parayla pulla oynamaya kul olur, âlemin kendisini alkışlamasına kul olur, parmakla gösterilmeye kul olur, kendisine ayağa kalkmaya kul olur… Böylece, kendisi için elli tane put oluşturur; Lât’lar, Menât’lar, Uzza’lar, Nâile’ler, İsaf’lar, Zeus’ler, Afrodit’ler geride kalır.

*Böyle kopuklar dengeli de düşünemezler. Belki bulundukları yeri de teminat altına alamazlar. Bir dönemde bir şey yaparlar ama hep günü kurtarma derdinde oldukları için fiyaskolar yaşarlar. Mesela, bir mesâvîye göz yumarlar; diyelim ki, bir şekavet şebekesiyle, Allah belası bir terör örgütüyle muvakkaten bir anlaşmaya girerler. O terör örgütü, onların ülkelerinin dört bir yanını, kendi ifadeleriyle, cephanelik stokları haline getirirken ya görmüyorlardır -o zaman kör gözlerine sokulsun- veya görüyor, bilerek o meseleye müsamaha ediyorlardır. Bakın neleri kaybettiriyorlar!.. Bir tarafta o şehitlerin şehadetinin, öbür tarafta da bir sürü insanı daha düşman haline getirme ve mağduriyete uğratmanın arkasında ya korkunç bir gaflet, ciddi istihbarat zaafı ve umursamazlık veyahut da o günü gün etme hesabına, onlarla iyi geçinme adına, “Varsın onlar da değişik yerleri cephane stokları yapsınlar!” mülahazası vardır. Birincisi olursa, gaflettir, denaettir, şenaattir, fezaattir; ikincisi ise hıyanettir, alçaklıktır.

*Sadece bugüne takılan insanların hali budur. Onlar hem bugünü kaybederler hem de yarını kaybederler. Bugünü kaybederler; zannediyorlar ki bu işler böyle devam edecek. Hayır, maşerî vicdanda temerküz ve tahaşşüt eden çok ciddi bir metafizik gerilim vardır ki, hafizanallah, indirdiği tokatla -yeniçeri tokadı gibi- onları yerle bir eder. Gider böylece dünya; onların sevdalısı oldukları dünya, aşığı oldukları dünya, taptıkları dünya, putperestlik ettikleri dünya ellerinden gidiverir. Ahireti zaten çoktan kaybetmişlerdir. Münafıkların kaybettikleri gibi… Onlar da camiye geliyorlardı, namaz kılıyorlardı, oruç tutuyor görünüyorlardı. Fakat “Kalblerinde bir maraz vardı da Allah marazlarını artırmıştı.” Her hıyanetleri, her nifakları, her dünyaperestlikleri onların iç marazlarını artırıyordu.

 “Hakîr düştüyse Hizmet, şânına noksan gelir sanma / Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten.”

*Allah Rasûlü münafıklar hakkında perdeyi yırtmadı. Onların çoğunun iç yüzünü biliyordu. Hatta bunları Hazreti Huzeyfe’ye (radıyallâhu anh) söylemişti de. Bundan dolayı da Hazreti Ömer, Hazreti Huzeyfe’yi takip eder, onun kılmadığı cenaze namazını o da kılmazdı. Dahası, Hazreti Ömer (radıyallahu anh) Cennet’le müjdelenmiş bir kutlu sahabiydi; fakat bir türlü akıbetinden emin olamıyordu. Allah Rasûlü’nün, “Benden sonra peygamber gelseydi, Ömer olurdu.” takdiriyle serfiraz bulunmasına rağmen, gidip Hazreti Huzeyfe’nin yakasına yapışıyor ve “Huzeyfe, Allah aşkına söyle, Ömer de münafıklardan mı?” diyordu.

*Hâlihazırdaki durumun tesirinde kalmamalı. Ne olursa olsun, vazifemiz i’lâ-i kelimetullah’tır. En ağır şartlar altında -cehenneme koysalar, ayaklarımıza prangalar vursalar, Promete gibi bizi zincirlerle kayalara bağlasalar da- Allah’ın izni ve inayetiyle yine bu vazifemizi yapmaya çalışırız.

*Onlar “bitirdik” falan diyorlar! Neyi bitirdiniz?!. Allah’ın ektiği tohum; o (filizlenme manasına) bitiyor. Siz “bitirdik” diyorsunuz; tıpkı çayırlar gibi, o yeniden arkadan yeşeriyor. Zaten olduğu gibi kalsa kuruyacak. Onun için hafif bir budamaya, tımara ihtiyacı var. “Bir bağ ki görmezse terbiye, tımar / Çalı çırpı sarar, hâristan olur.” Bir yönüyle, hâristan (diken tarlası) olmaması için Allah zalimlerin elleriyle biçiyor sizi.

*Namık Kemal diyor ki: “Hakîr olduysa millet, şânına noksan gelir sanma / Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten.” Onu az değiştirerek şöyle diyeyim: “Hakîr düştüyse Hizmet, şânına noksan gelir sanma / Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten.” Sizin kıymetinizle, itibarınızla oynayan ve algı operasyonlarıyla sizi itibarsızlaştırmaya çalışanlar, dünya kamuoyu nezdinde kendi itibarlarını yitiriyorlar. Tarihin sayfalarına itibarsız Nemrut’lar gibi geçecekler, Firavun’lar gibi geçecekler, Şeddat’lar gibi geçecekler!..

*“Bulunmazsa milletin efradı beyninde adalet / Geçer zemine bir gün arşa çıkan pâye-i devlet.” Şimdiye kadar numunesi elli defa görülmüş, varsın bu da elli birincisi olsun!..

Question: What points should we consider to avoid doing more harm than good while carrying out our duty of enjoining the good and forbidding the evil?

Answer: The Qur’an outlines that “enjoining the good and forbidding the evil” is a distinctive characteristic of being the best community. The following verse both conveys glad tidings to us, and reminds us of our lofty and holy responsibility: “(O Community of Muhammad!) You are the best community ever brought forth for (the good of) mankind, enjoining and promoting what is right and good and forbidding and trying to prevent evil…” (Al Imran 3:110).

As it is seen, the Qur’an, the Miraculous Exposition, addresses believers and states that you are a community brought forth not only for Muslims, but for the good of all mankind. You are responsible for teaching human values to humanity. Actually, this feeling in you does not arise from your own will. God, may His glory be exalted, has opened your hearts to the rest of humanity, put you on the stage, and assigned you a role in the scene He set.

In order to uphold the heritage that God has entrusted to them, and to crown the fulfillment of this responsibility, believers must enjoin the good and forbid the evil. Actually, their delineating their difference from followers of other religions depends on this issue.

The Good and Evil

The good, or ma’ruf, is what the religion commands, what sound reason gladly accepts, what sound feelings approve of, and what the conscience opens its doors to and welcomes. Therefore, the syntactic priority given to “enjoining the good” bears significance. Accordingly, a believer must first of all speak of goodness, rather than referring to what is evil or ugly; he must give priority to what is good and beautiful. However, while doing this, it is necessary to consider both whom to address and the manner of address very well.

As for the evil, or munkar, it is what the religion forbids, what sound reason accepts as harmful, what sound feelings dislike, and what the conscience closes its doors to and rejects. As well as enjoining the good, by forbidding the evil believers must try to save others from being condemned to a mistake, swept away by some current, and from drowning in deep waters. They must dissuade oppressors from oppression by exposing its ugly face, transgressors from transgression by exposing its hideous face, and unbelievers from unbelief by exposing its horrible face. Naturally, this should not be accomplished merely through words but, first of all, through the language of their state and attitudes they should evoke disgust against evil, indecency and ugliness in the hearts of those they address and try to deter them from such errors and sins.

“A Fanciful, Elaborate Account of Something Bad Can Cause Immature Minds to Stray”

On the other hand, it is necessary to avoid giving an alluring account of what is sinful while trying to expose the ugly face of evil. Unintentionally, we might evoke an inclination toward and interest in the sinful in the minds of those we address. Bediüzzaman warns us in this regard by stating that a fanciful, elaborate account of something bad can cause immature minds to stray. Sometimes, a speaker who means to guide others to truth depicts the wrong in such a way that it evokes a feeling of curiosity or temptation in the addressees. This mistake is not limited to words and speech. As the words of a preacher or a speaker at a conference might adulterate pure minds, the scenes filmed by someone making a movie or series with a good intention might also repeat the same mistake. Although their purpose is to present the ugliness of the sins to consciences, they can unintentionally cause those with weak willpower to feel tempted toward sins. Namely, those who seek to build walls of fortification around the good might unintentionally entice others toward the wrong path.

Nobody Has the Right to Break Others’ Hopes

On the other hand, if you depict negative things and reflect evil and ugliness in a way that demoralizes people and breaks their spirit, you will similarly have acted contrary to the command of forbidding the evil.

For example, on the one hand, you might say in a sorrowful mood: “Humane tears have disappeared in our time. Such hardheartedness is unparalleled in history. The Islamic world is being incinerated. Its dignity, honor and pride is trampled underfoot. It has become an object of derision. However, believers are still not sorrowful in the face of such a bitter picture. They are so miserly, even with regards to sparing a few minutes and shedding a few tears.” On the other hand, you are concerned about whether you are making a mistake by voicing these ideas. This bears the risk of creating a gloomy atmosphere that will unintentionally break the spirits of those addressed.

One might experience similar concerns when comparing the negative atmosphere of the present time with the past. For example, you might remember Sultan Ahmed and his poems expressing his yearning for the Messenger of God, peace and blessings be upon him. Afterwards, you may think how grievous it is to be condemned to be ruled by people who are crazy for power by comparing them to those great sultans who loved the noble Prophet, peace and blessings be upon him, so much, and then you might voice these ideas. Truly, for those who well know the era of roses of the past, the current season of fall is so bitter, so grievous! Not feeling such suffering, and the inability to make such a comparison between the past and present is maybe even graver and more agonizing than that! However, look how far we have fallen that we cannot even be aware of the deep pit into which we have fallen and the depression we are going through!

True, all of this does express a certain reality. However, sometimes I hesitate as to whether it is right to voice this reality or not. As Bediüzzaman puts it, every word a person speaks must be true. But it is not right to express every truth at any time. Sometimes you voice a certain truth you believe. However, if those addressed lack the level of cognition and expansive heart required for bearing this truth, your words and statements might push them toward hopelessness and to form the wrong opinion that those good things can never happen again. Thus, those who try to dissuade people from negative things with their TV series, plays, newspaper columns, or sermons cause such cracks that people feel seized by disappointment. This feeling cripples their willpower and they succumb to hopelessness.

In this regard, it is very important for a given speaker to read the feelings of the addressees correctly, to present the particular subject in a proper manner, and to take into consideration the addressees’ possible reactions. Words spoken without taking into consideration what those addressed will welcome or react against are likely to result in the opposite of what is intended. In summary, enjoining the good and forbidding the evil requires much caution. There should neither be exaggeration in depicting the wrong, nor miserliness in expressing the truth.

Speaking Righteously

While trying to convey good and positive things, sometimes we might step out of the frame of enjoining the good. For example, we might exaggerate about the good works carried out. In fact, exaggeration is an implicit lie. It is not possible to serve faith even with an atom of a lie. In addition, exaggeration is an important reason for grace and abundance to cease.

Sometimes, while talking about good things, we assume a role in them as if we were their real source. Actually, 99.9% of the matter we talk about belongs to God Almighty. The share that belongs to human willpower is just one thousandth. We should acknowledge this much. Otherwise, we unintentionally commit the same mistake as fatalists and adopt an understanding of absolute determinism. If a person depicting good things and presenting them to others behaves as if he were a champion of that issue and in doing so assumes even an imaginary role for himself as a real cause, he will have contaminated his dreams with tints of associating partners with God. This contaminated image will one day collide with his conscience and cause a crack there as well. Afterwards, it will affect his reasoning and cause some cracks to appear in his reason. Consequently, such a person will begin to say “We! we!” which is the most innocent seeming form of associating partners with God, and then gradually shift to its most blatant form, when he begins to say “I! I!”

Do Not Tell Others What You Cannot Make Yourself Accept!

For the sake of its significance, I would like to state an oft-repeated fact as the final point: If we wish our words to have a positive influence on those we address, we must personally live in accordance with our words. Some Islamic sources relate that God made the following address to Jesus: “O Jesus! You first give counsel to your own soul; after it has followed the counsel, then try to guide others to goodness, otherwise feel ashamed of Me.”[1] This teaches that it is disrespectful to God for a person to tell others what he has not been able to make his own soul accept. Given that God warns even such a blessed personage like the Messiah, whose personal example is ten times ahead of what he counsels, then it is understood how scrupulous other people must be about this issue.

Our inability to shake off formality and to realize the meaning by reaching beyond forms also causes our words to be ineffective in terms of those we address. If just ten million of the Muslims in the world, whose number nearly reaches 1.5 billion, had lived as those in the time of the blessed Prophet did, the face of humanity would be very different today. In spite of everything, praise be to God for what is presently in hand. Let us not be deprived of the blessings God Almighty promised as, “If you are thankful (for My favors), I will most certainly give you more” (Ibrahim 14:7).

“O Lord! Please do not deprive us of Your blessings because of disregard on our part! Grant our hearts relief and let us be human in the true sense! Please grant us hearts that always overflow with thankfulness, fill in awe of You, and implore You with a consciousness of our impotence and poverty before You!”

[1] Ahmad ibn Hanbal, Az-Zuhd, 1/54; Abu Nuaym, Hilyat al-Awliya, 2/382.

This text is the translation of “İrşadda Üslûp ve Sözün Tesiri.”

Question: What kind of a life do you recommend the volunteers to lead in order not to have any regrets in the Hereafter which would cause them to say “If only…”

Answer: If a believer does not want to contaminate his life in this world or the next with exclamations of repentance, he should know God, may His glory be exalted, first, walk on His path, endeavor to reach Him, and try to make efficient use of all the means He bestowed on His path. In order to achieve this, such a believer must always lead an insightful life, never give up self-awareness, always try to correctly discern the meaning of events, and always be aware of his responsibilities and what his position necessitates.

Alas! Would That I Had Not Taken So-and-So for a Friend!

In different verses, the Qur’an relates the woes of the unfortunate ones who are completely lost in the Afterlife. For example, one verse states that they will voice their regret: “Oh, would that I were mere dust (instead of being a responsible being with consciousness and free will)!” Unbelievers who face punishment for the oppression and sins they committed in this world will wish to become stones and dust than suffer that punishment.

Another verse relates the woes of those who failed to keep on the straight path and were misguided by following others: “On that Day, the wrongdoer will bite his hands, saying (with remorse), “Oh, would that I had taken a way in the company of the Messenger.” 28. “Oh, woe is me! Would that I had not taken so-and-so for a friend!” (al-Furqan 25:27–28).” A person who wishes to avoid wailing in the next world must live consciously now, determine well whose guidance to follow, and not give up the path of the Prophets whom God sent in order to save people from misguidance.

Actually, God never left people without any guide. Through the blessed Prophets and the saintly personages, who served as a mirror for the Divine, God Almighty has always shed light on our path. However, if people disregard these leaders of deliverance, do not follow their footsteps, and become rudderless, they lose their way and stumble into the pitfall of misguidance. The pitfall in this world transforms into a pitfall of Hell in the next. In the end, that person wails in the pitfalls of Hell with woes of: “If only…”[1]

Oppressors’ Wails of Regret: “If Only…”

Another verse states that on the Day of Judgment when people are handed the record of their worldly deeds, some will similarly say, “If only…” Those whose records are given from the right will rejoice: “Here, take and read my Record! I surely knew that (one day) I would meet my account” (al-Haqqa 69:19–20). On the other hand, those whose records are given from the left will say, “Ah, would that I had never been given my Record, and that I had known nothing of my account! Oh, would that death had been (and nothing thereafter had followed). My wealth has availed me nothing, and all my authority (my power over all that I had) has gone from me!” They will wail with longing.

Those who had sound considerations here, who adopted constructive action as their main principle, and who always acted righteously, will be given their records from the right and will cheer from the glad tidings they receive. As for those who are given their record from the left, they will see that all of their repulsive sins are written there. Since they looked at the sinful, listened to the sinful, walked toward and committed the sinful, and recognized no Divine laws, they will see the record of what they committed; they will regret their sins very much and wail: “If only…” Even before entering Hell they will bend double with the shame of the sins they committed.

In this regard, as human beings were created as a monument by God Almighty, according to the best pattern of creation, and as angels were commanded to prostrate before them, it is essential that they do not immerse themselves in such disgrace for the sake of this passing worldly life or for worldly ambitions and temporary titles, and thus not pollute the blessing of “humanity.” If one fails to retain this Divinely bestowed, dignified position, there is the risk falling lower than the lowliest beings: They are like cattle (following only their instincts)—rather, even more astray (from the right way and in need of being led)…” (al-A’raf 7:179).

Pangs of Conscience like the Torment of Hell

However high a rank the human is given, so will be the depth of the pitfalls they will face in the case of falling. As Bediüzzaman stated in the chapter: “One who destroys this sincerity falls from the pinnacle of friendship. They may possibly fall to the bottom of a very deep pit.”[2] Likewise, “Difficulty is directly proportional to reward.” That is to say, however much a person is honored with God Almighty’s blessings, the greater is the risk. In the case of ingratitude for the showers of blessings God Almighty pours down, a person might stumble into a deep pit.

Some people commit blasphemy against their own position and the blessing of humanity. Despite being created with the potential for being a loyal friend of God Almighty, they become a follower of Satan. They cannot become conscious of their duty and commit unbecoming deeds that will betray the endowments they are blessed with… Such people will say: “I wish I was condemned to annihilation so that I would not see and hear these!” and even before the real punishment begins, they will feel deep pangs of conscience about what is written in their record.

A person who does not wish to suffer such regret in the Afterlife must be very righteous in this world, take the noble Prophet, peace and blessings be upon him, and his Rightly Guided Caliphs as their guides, and try to lead a life like they did. Even when they were state leaders, they did not indulge in comfortable beds, they didn’t wish for luxurious mansions, and they didn’t stoop to gain worldly wealth. When the master of the Prophets demised, his armor was held in pawn by a Jewish broker in return for an amount of debt he had taken in order to support his blessed family.[3] Similarly, the Rightly Guided Caliphs who followed his footsteps did not leave anything behind as they passed to the eternal realm beyond. They literally showed us the state in which one should leave this world. Since those who live like them will not commit anything they will regret, they will not say “If only” beyond.

Human Life Is Not Something To Be Gambled

In order not to wail: “If only,” we should lead such a life that not we but others should be sorry for our departure from this world; as a poet expressed it: “Remember the days you were born? You were in tears, while others would gladden. Lead such a life that your death will be your bliss while others will mourn.” A baby cries after coming to this world but the family rejoices for having a new child. A person must lead such a life that death should be a means of joy for passing to a realm of inner relief and for soaring to the horizons of one’s spirit. If there will be mourning, it should be others who mourn; if there are tears to be shed, it should be others who shed tears for us. Those who rejoiced at the birth must cry this time. Those who lead such a life never say, “If only.” As for those who see this life, which is a capital bestowed on us by God, as something like dice for gambling with and thus waste it, have always wailed their regrets in this world and the next.

In particular, those devoted souls who have dedicated their hearts to serving faith and the Qur’an must completely omit “If only,” which shouldn’t be part of their present day, tomorrow, or Afterlife. They must utilize their worldly life as capital so wisely that when they depart from this world, they should rejoice with the blessings they will enjoy in the Afterlife, and the rest of the world should cry for their absence. Even after decades and centuries, they must always be paid tribute to by later generations. The Qur’an shows us these horizons: “And all those who come after them (and follow in their footsteps) pray: “O Our Lord! Forgive us and our brothers (and sisters) in Religion who have preceded us in faith, and let not our hearts entertain any ill-feeling against any of the believers…” (al-Hashr 59:10).

As a matter of fact, when we look back today we say, “My God, be well pleased with the blessed Abu Bakr, Umar, Uthman, and Ali! What a great heritage they left for us! They utilized what You bestowed them with Your infinite mercy in such a way that, they have turned their grains into ears that yielded some seven or even seventy times more,” and we pay tribute to them.

On the other hand, those who recognize no laws, usurp what belongs to the nation, fill their pockets with anything they find without caring whether it is lawful or not, will be remembered with condemnation; as a poet put it: “Neither did he find rest, nor let the people have peace/Now that tumbled to the grave, let its dwellers stand him now!”

In this respect, a person must not commit deeds that will be the cause of disgrace and utter shame in the next world; one must always lead an upright life, and pass to the beyond in that way. Particularly, those entrusted with handing the great heritage on their shoulders to future generations should not seek the world but God; they should not let their skirts be stained with the dirt of worldliness and should say, “My God! Please do not condemn me to be without You!” They must always live and die with this consideration. As it is also stated by the noble Prophet, a person dies in accordance with how he lives, is resurrected in accordance with how he dies, and goes to his destination in the next world in accordance with how he was resurrected.

Do Not Forget, Death Comes All of a Sudden!

Bediüzzaman said, “Alas! We have been deceived. We thought that this worldly life is constant, and thus lost it thoroughly. Indeed, this passing life is but a sleep that passed like a dream. This life, having no foundation, flies like the wind.”[4] With these words, he drew attention to the transient aspect of this world. He also said: “I am mortal, so I do not want the mortal. I am impotent, so I do not desire the impotent. I surrendered my spirit to the All-Merciful, so I desire none else. I want only one who will remain my friend forever. I am but an insignificant particle, but I desire an everlasting sun. I am nothing in essence, but I wish for the whole of creation.”[5] Thus he pointed out that a person must seek truly great targets and that the worldly things ones ambitiously seeks are not really worthy of consideration at all. May God not separate us from the path of such blessed ones, for their path is actually that of the Pride of Humanity, peace and blessings be upon him.

Let us conclude this subject by relating a short poem attributed to Ali ibn Abi Talib:

O poor one who busies himself with worldly pursuits! Always deceived with the hopes of a long life!

Is it not high time you gave up this irresponsible way of yours?

Look, the journey to the beyond is close at hand!

Don’t forget, death comes one day, all of a sudden!

The grave awaits you, the box of your deeds.

Then from the troubles of this world, seek refuge in patience!

Know that your death will not happen unless the appointed hour comes![6]

[1] Maryam 19:58–63.

[2] Nursi, Bediüzzaman Said, The Gleams, New Jersey: Tughra, 2013, p. 229.

[3] Sahih al-Bukhari, Jihad, 89; Sunan at-Tirmidhi, Buyu, 7; Sunan Ibn Majah, Ruhun, 1.

[4] Nursi, Bediüzzaman Said, The Words, New Jersey: The Light, 2013, p. 228.

[5] Nursi, Bediüzzaman Said, The Words, New Jersey: The Light, 2013, p. 235.

[6] Ibn Hajar al-Asqalani, Al-Munabbihat.

This text is the translation of “Keşke Çığlıkları.”

Question: In your talks, you frequently mention the significance of remaining loyal to the basic principles of the Religion and the religious methodology (Usul ad-Din, Kalam, or Islamic Theology). Could you elucidate this please?

Answer: The Usul ad-Din constitutes the basic essentials, principles and criteria of the religion. It is the essentials that set the framework for belief, the principles established with respect to knowing God Almighty, may His glory be exalted, the general considerations about the resurrection of people, and the truths stated about the relationship between existence and humans, etc.

The Walls around Faith and Islam

During the early period of Islam, these essentials were established by the noble Prophet himself and existed as unwritten rules, but they were not specified within the framework of an academic discipline. Scholars who lived in later periods, such as Imam Maturidi and Abu’l-Hasan al-Ash’ari, systemized these inherited truths in order of the most important issues to those less important. They also gave elaborate explanations on how to prevent misinterpretation and deviation.

Similarly, matters of Islamic jurisprudence, such as how to let Islam truly permeate in real life within the framework of the Qur’an and Sunnah; which methods should be followed while deriving judgments from these two sources; and how problems encountered should be solved, also existed informally for a certain period of time. In later times, outstanding scholars of Islamic jurisprudence developed these matters into a discipline, determining their frameworks one-by-one. If individuals live within the orbit of these essential teachings—with God’s permission and grace—they will not be misguided, nor fall into conflict.

Since Islam is a universal religion that addresses all humanity until the end of time, it is possible to form new interpretations and scholarly opinions as long as they comply with the essential principles. However, it is not correct to find fault with existing judgments established by the Qur’an and Sunnah and, claiming that there is no basis for these judgments anymore, assert them as invalid and replace them with other judgments. This is deviation from the established judgments of Islamic Theology. Once a person begins to move away from the essential teachings, it is not possible to predict where the issue will lead. In addition, such behavior also indicates that the person is actually undergoing an alteration in terms of his world of thought. This means that a person who has undergone such alteration once has opened himself to a waterfall of alteration.

In order to avoid such alteration, which can separate a person far from the values he once followed, it is necessary to firmly adhere to the essential sources of Muslims’ cultural heritage, the Qur’an and Sunnah being the first, since the Qur’an is Divine speech. Bediüzzaman said: “In the greatest mosque of the universe, the Qur’an reads the universe, so let’s listen to it. Let’s become filled with its light and act according to its guidance. Let’s read it regularly! It is its right to speak and what it says is true. The Qur’an is the truth, coming from the Ultimate Truth. It guides to the truth, spreading its light everywhere.”[1] With this statement, he pointed out that the sun of guidance to lead us to the right way is the Wise Qur’an, no matter what the conditions are.

It is baseless innovation to come up with something new that contradicts the essential principles derived from these heavenly sources. Every such innovation opens a door that leads to deviation.[2] A person must not deviate to groundless inventions either in thought, attitude, behavior or devotions, or in understanding and interpreting the Qur’an and Sunnah. It is such deviant invention in religion to see the Prophet—may God forbid—merely as a postman, to view the blessed Companions and the righteous early generations that followed them with certain different considerations, and to accept some improper attributes the schools of Mutazila and Jabriya ascribed to the Divine Essence (God Almighty Himself).

For example, it is heretical invention to claim that God Almighty is “obliged to” do certain things or claiming that He is “obliged to” pursue a certain worldly benefit. As it is stated in different verses: “God decrees as He wills” (al-Maedah 5:1); “He cannot be called to account for whatever He does, but their false deities (they have adopted from among conscious beings) are accountable” (al-Anbiya 21:23). God Almighty does whatever He wills, and brings everybody to account for what they did, but nobody has such a right to ask God about what He does.

Just as it is very important to understand the principles established by the Methodology of Islamic Jurisprudence in order to understand Islamic Jurisprudence correctly, it is also important to have a very good tradition of Islamic Theology (Kalam) to avoid such deviations in belief. Although they differ in the finer details, the imams of the four schools of law and their followers bequeathed a rich accumulation of knowledge to the later generations. In the same way, first Imam Maturidi and Abu’l-Hasan al-Ash’ari and then later eminent scholars tried to save us from deviation by authoring works on Islamic Theology. By adhering to these established principles of Islamic Jurisprudence and Theology, it is possible to succeed in forming new interpretations necessitated by time and in legitimately developing the fields of Islam that are open to scholarly judgments with critical interpretation and deductive reasoning, taking present conditions into consideration. However, if the essential principles are not adhered to, even if the time is insightfully understood and very good interpretations are made, they will not amount to anything more than misguided innovations.

Neither the Principles nor Manners Should Be Sacrificed

Complying with the essential teachings also holds true for the issue of conveying the values of our spiritual heritage to different parts of the world and taking from them what we will. If we are not duly scrupulous about this important matter, there is the risk of committing certain mistakes. For example, we might be unnecessarily compliant and submissive for the sake of expressing certain truths to others. We might prioritize their pleasure for the sake of what we are doing, instead of seeking God’s good pleasure. We might primarily feel fond of the people themselves, try to appear congenial to them, or commit the mistake of preference when determining the priority of the seats we spare for people in the world of our heart. All such things actually contradict the principles of Islamic Theology. The Qur’an commands believers to primarily love believers themselves in the first place, and to not take others as friends instead of them.[3] On the other hand, a believer’s totally cutting off relations with people other than believers and completely turning his back on them, similarly contradicts the essential teachings. The Qur’an states that not all of the People of the Book are the same, that among the People of the Book there is an upright community, reciting God’s Revelations in the watches of the night and prostrating (themselves in worship), they invite people to truth, and when they hear the message of the Qur’an, their eyes brim over with tears due to encountering the truth they are familiar with (from their own Books).[4] Therefore, all People of the Book should not be judged equally. Likewise, God Almighty stated that there is nothing wrong in gaining their hearts by performing acts of kindness for them with the Divine statement meaning: “God does not forbid you, as regards those who do not make war against you on account of your Religion, nor drive you away from your homes, to be kindly to them, and act towards them with equity...” (al-Mumtahina 60:8). Hence, it is praiseworthy behavior to find a means of relation with everyone in consideration of where they stand, establishing a relationship with them and letting them reach you as well.

The Scrupulousness of a Jewel Smith at Presenting Certain Good Things

The heroes of love and tolerance who dispersed from Anatolia to the four corners of the world encounter and interact with people raised in different cultural environments. They need to have good background knowledge of the people prior to interacting with them. First of all, it is necessary to know about those people’s worldview, beliefs, and character, to predict well how they may respond to what they hear, and to start speaking to them afterwards.

Another point that calls for scrupulousness regarding this issue is to avoid acting contrary to Islamic Theology for the sake of gaining the heart of the person addressed and seeming more amicable. For example, when you engage in dialogue with a religious person or organization, if there are no statements in the Qur’an and Sunnah about the religious figure those people see as holy, then our expressions and statements must be within that framework. On the other hand, it is possible to convey the Qur’anic approach about Prophets Moses, David, Solomon, Abraham, John, and Jesus, peace be upon them, or the considerations of God’s Messenger, peace and blessings be upon him, about them and thus open a door onto common ground where we can share the inspirations of our soul with them. For example, once a Companion and a Jewish man were arguing about whether Prophet Moses was more superior or the noble Prophet and the Companion slapped the man. Upon this, the Messenger of God said, “Do not give me superiority over Moses, for on the Day of Resurrection all the people will fall unconscious and I will be one of them, but I will be the first to gain consciousness, and will see Moses standing and holding a side of the Throne. I will not know whether (Moses) also fell unconscious and got up before me, or whether God exempted him from that stroke.”[5] With this example, we can express the modesty and virtuous attitude of the Perfect Guide toward a Prophet regarded as one of the Masters of Determination. Another point of consideration here is to avoid provoking reactions from people. We must avoid like the plague every kind of attitude and behavior that would reflect Muslims as being petty and simple. In order to comply with the essentials of Islamic Theology on this issue, it is necessary to have a good knowledge of the noble Prophet’s philosophy of conduct, together with the way and methods followed by his Companions.

The volunteers in our time must have a good knowledge of the Qur’anic teaching and Sunnah, which we can see as the expounding of this teaching. It is necessary to organize seminars to learn these two main sources of the religion and the principles they established, and to educate people properly about this issue. Otherwise, for the sake of explaining the religion to others, some may be clumsy or make certain mistakes that contradict the principles of Islamic Theology.

In the past, people who tried to express truths would ask one another, “How many people perished because of you?” in order to fan the flames of self-criticism. In other words, “How many people visited your sphere but were repelled from religion because of your inconsiderateness?” In order to save others and avoid them perishing we must exert our brains, find a proper way, never be mistaken with the method and manner, and try to present the truths in the most appealing fashion.

Half a Doctor Costs You Your Life, Half a Scholar Costs You Your Faith

If a person does not have the proper ways and manners and is not knowledgeable about the essential principles of the Qur’an, the message of the noble Prophet, peace and blessings be upon him, and the conduct of the righteous figures of the early generations of Muslims, then it is always possible for him to be misguided by Satan, even if outwardly he seems to be a wise spiritual guide around whom people gather. Satan might misguide such a person sometimes by means of extraordinary happenings, and sometimes by whispering certain things into his ear; he might thus cause that person to fall for some ten wrongs besides one truth, and tempt that person toward different kinds of deviation.

However, a person who is well-equipped with knowledge of Islamic Theology will be aware that he is not reinforced by Divine revelation. Such a person knows that he needs to test by means of the criteria of the Qur’an and Sunnah whatever is whispered into his ear, what comes to his vision or what he feels in his heart, and whatever addresses his inner senses. If it conforms with the Word of God, the authenticated Tradition of the noble Prophet, peace and blessings be upon him, or the essentials established by the righteous figures of the early generations, then he welcomes it with feelings of gratitude and thankfulness. Otherwise, he does not credit any of these. In this regard, it is dangerous for those who do not have knowledge of Islamic Theology to assume the position of a spiritual guide. According to Sheikh al-Naqshbandi, it is not possible for a person who has not mastered Islamic disciplines to be assigned as a spiritual guide. Namely, such a person needs to know both instrumental disciplines such as grammar, syntax, and semantics, and also disciplines such as Islamic Jurisprudence, Qur’anic exegesis, Hadith, Islamic Theology, and their methodologies.

In earlier times, these qualifications were sought in those who were assigned as spiritual guides and teachers of truths. Those who were not equipped with the necessary scholarly knowledge were not assigned to this duty. In our time however, considerations such as continuing the existence of Sufi lodges and not letting those who gathered around these establishments disperse has led to the authorization of people who are not erudite in religious disciplines and who are not eligible for this responsibility. Actually, this is not much different from authorizing a veterinarian to perform open-heart surgery on a human patient. To put it in the words of folk wisdom: “Half a doctor costs you your life, half a scholar costs you your faith.”

Therefore, it is very important for those who wish to take on the responsibility of spiritual guidance to be well-versed in the Islamic disciplines, and to have a sound knowledge of the methodologies of Islamic Theology and Jurisprudence. Otherwise, even if they set forth with the good intention of guiding people to the truth, they might unintentionally commit so many mistakes.

Let us conclude the subject by remembering the words of Niyazi-i Mısri:

Do not adhere to any guide, lest he takes you through steep ways;

Those who walk behind a true guide, surely take a path of much ease.

 

[1] Nursi, Bediüzzaman Said, The Words, New Jersey: The Light, 2013, p. 46.

[2] Sahih Muslim, Jumu’ah, 43; Sunan an-Nasa’i, Eidayn, 22; Sunan Ibn Majah, Muqaddima 7.

[3] Al Imran 3:28; an-Nisa 4:144; al-Maedah 5:51.

[4] Al Imran 3:113; al-A’raf 7:159; al-Maedah 5:83.

[5] Sahih al-Bukhari, Khusumat, 1; Anbiya, 31; Riqaq, 43; Tawhid, 31; Sahih Muslim, Fada’il, 157.

This text is the translation of “Usûlüddin Ekseni.”

Question: When we view the life of God’s Messenger, peace and blessings be upon him, and the stories of the Prophets mentioned in the Qur’an, we can seen that people with a high social status and high standards of living are more stubborn and rigid about accepting truths. In the face of this reality, what should believers be aware of when they want to speak about truths?

Answer: In every period of history, as well as today, there exists an oligarchical minority who try to suppress people who think differently from them and who are not one of them. Their only wish is to turn those people into their servants and exploit them. This oligarchical minority wishes to design the world according to their own will. They interpret everything from the perspective of their own interests, desires and fancies. Therefore, they do not consider anybody but themselves, and they look down on the rest as lowly servants. Just as this disdainful and prosperous elite exists in Turkey, it also exists in other countries of the Muslim world and will continue to exist in the future.

The Only True Owners of Right Are Those Who Defend Their Rights

It is wrong to imagine that these people who consider themselves at the top of society (as also happens with the levels of the caste system) can always dominate the rest of the people. There have been times, particularly during periods when religious and moral thought prevailed in the true sense, when they regressed and were condemned to remain in a narrow sphere. However, even when they had to withdraw to their dens with their tails between their legs, it is a reality that they retained their thoughts about enslaving society, and moreover, they kept on developing new projects and plans with the aim of moral destruction. It is another fact that when they gain the opportunity, they invade all areas of life, resort to brutal force and smash everyone who does not side with them.

However, this situation should not be solely attributed to their obstinacy and oppression. Other factors such as the heedlessness and negligence of the masses, the failure of virtuous people who could actually struggle against them to maintain a spirit of togetherness, and their acting without any forethought or plans, also play an important role in the emergence of this tyranny. We can say that society will not suffer from the oppression of such tyrants unless it deserves it. Actually, seeing every trouble and hardship we suffer as a consequence of our own mistakes and wrongs is a piece of advice from the Qur’an. God Almighty, may His glory be exalted, states in the Qur’an: “Whatever affliction befalls you, it is because of what your hands have earned, and yet He overlooks many (of the wrongs you do)” (ash-Shura 42:30).

In fact, a person will not knowingly harm himself unless he has become totally insane. However, certain aspects of neglect and wrongs such as: a lack of awareness and anticipation, preoccupation with egoistic concerns, and pursuing worldly positions and titles, harm a person so gravely as if it were a deliberate harm. In spite of so many wrongs and sins, if a person is still blessed with something good, he must be aware that all of those good things are gifts from God.

The late poet, Mehmed Akif, said that the sole true owners of right in this world were those who speak up for defending their rights. In this regard, merely shouting and making a fuss in the face of oppression and the violations of the oligarchical elite will not yield positive results. On the contrary, it is necessary to struggle by means of reason and logic. If we have been unable to defend certain rights, we must make every possible effort to reclaim them. If need be, every self-sacrifice must be made for this sake in accordance with the teachings of the Qur’an and Sunnah; the right to live humanly must be reclaimed by endeavoring within a legal framework of law and justice.

The Conceited Ones of the Age and the Forceful Voice of Truth

Just as it happened yesterday, today, the people who control the capital, power, government and certain high positions look down on the rest of the people as if looking down to the ground, and they see themselves as being so high up, as if they are looking at the firmaments. In our present time, their number has become so large that even calling them an oligarchical minority will not suffice. Surely, their power bears no importance against the strength and power of God Almighty and does not really mean anything for those who seek refuge in Him. The void that appears as a result of our inactivity and weakness is what makes power more meaningful, and the oligarchical minority is using that power against us.

It is not correct to think that such elites that leech off the people will always remain in such as position. One day, there may appear some among them who regret the oppressions they have committed, who become sincerely repentant, who change their feelings and thoughts, and prefer to live in a human way. We can see so many examples of this during the Prophet’s time. Although at the beginning of Islam, the majority of the believers were poor people—such as Bilal al-Habashi, Ammar ibn Yasir, and Abdullah ibn Masud—who worked near the controllers of wealth and power, the leading personalities of Mecca also came to be included in this blessed circle in later years.

By studying the identities of the people who accepted faith first and formed the center, it is possible to make some psycho-sociological analyses. For example, you can say that they had been seeking a savior to save them from the negative life conditions they were experiencing, and when they saw the prince of the Prophets with his truthfulness, decency, Prophetic intelligence and resolution, they ran to him with the intention of seeking refuge in him. Or, by considering that those people owned very few worldly possessions and did not have much to lose, you may think that it was easier for them to dedicate their lives to the path of God. You may also think that the Messenger of God’s treating those oppressed people with his immense compassion, opening his bosom for them and supporting them was a factor in their speedy acceptance of Islam. Additionally, you might also interpret the fact that people in abject poverty followed such an infinite light as a result of Divine guidance. However, no matter which factor you ascribe this result to, you see that the majority of the heroes that formed the first rank of Muslims were poor people disdained by those prominent in society.

However, there came the day when those prominent people, who accosted the Muslims at every opportunity and tried to smash them, also joined their ranks. For example, during the sixth year of Islam, the unpleasant invectives against the noble Prophet tugged at the humane feelings of Hamza, who took a stance against the polytheists in return.[1] This meant that this quintessence and potential had existed in his soul. In spite of temporarily hesitating at the beginning, this brave champion was devoted to Islam in such a way that after he was martyred at Uhud, his name was written in heavens as the “lion of God.”[2] Abu Sufyan, who was unparalleled in obstinacy, took his place near the Messenger of God, peace and blessings be upon him, after the conquest of Mecca.[3] Like him, so many leading figures from among the polytheists submitted to the truth and changed sides later on.

Nobody Should Be Deprived of the Goodness

On account of the reasons we mentioned so far, from the oligarchical minority who in their imaginations see themselves at the uppermost level of the caste system and behave as if it were their essential right to oppress others, God knows what potential heroes may appear and may lend you a hand with your ideal of establishing universal values. Even today, it is possible to say that its signs can be seen—not as showers but rather like dewdrops on leaves. There are people who have ample worldly means, seen by some as being at the uppermost level of their imagined caste system, who see themselves as having a distant worldview from you and whom you do not see as likely to share your ideals; when they witness the beautiful things you do, they may support the activities on the path of humanity and peace. You may see that some of them want to open a school somewhere, others wish to sponsor a university to be opened somewhere, while others want to provide a field for a new educational institution to be opened. As they also set an example for others with such services, those who see this will also wish to do the same.

Therefore, the duty that falls to us is taking care of all individuals in society without making any distinction. The thought that the reformation can only be carried out by poor or middle class people is not correct. These people may have welcomed the good things done and have opened the doors of their hearts wide from the very beginning. You may rather have spent time with them at the beginning. However, on account of the great scope of the tasks needed to be done for the sake of humanity today, it is necessary to spread our wings wide, and try to reach every place and every person. For this reason it is necessary to make efforts to include those who have worldly means and look down on others. However, while making this effort, you should not forget that in order for them to accept the values you believe, although a single day or week may suffice for some, for some of them it may be necessary to make visits for a month or even a year.

Who knows how many times the Messenger of God, peace and blessings be upon him, knocked the door of Abu Jahl and communicated his message to him? Without getting angry or feeling bitter, he made use of every opportunity and tried to make him feel the truths of faith. Note that Abu Jahl was one of the prominent figures of the Banu Makhzum tribe.[4] It was possible for his entire tribe to embrace Islam once Abu Jahl had done it. Those days, the Messenger of God, peace and blessings be upon him, did not solely make visits to Abu Jahl, but also went to all the leaders of Mecca time and time again; he presented his message to them without growing weary or being broken down. Although Abu Jahl was not honored with faith, a day came when his son Ikrima accepted faith before the beneficence and compassion of God’s Messenger, peace and blessings be upon him.[5] There even came a day when no one remained among the prominent figures of Mecca who had not embraced his message. Maybe with a bit of help of mass psychology, people accepted Islam in throngs all over the Arabian Peninsula.[6]

In this regard, it is necessary to utilize every opportunity to reach all sections of society and to advance in a multi-alternative fashion. It is necessary to knock on everybody’s door without becoming weary, giving in to hopelessness, or feeling broken. Maybe some will insult you, call you “backward” or “bigot,” or call you other names. However, the reward of this task is absolute deliverance for you in the case of fulfilling it, and absolute perdition for them in the case of not fulfilling it. If your message is the magical and mysterious key to absolute deliverance—God Almighty has given everybody who strives on His path such a key—it is worth it for you to bow before them some fifty times for the sake of passing this key into their hands. In order to let people take the path of eternal happiness, those who serve on the path of the Qur’an must not feel hindered by any kind of suffering, torments, ugly remarks or obstacles.

[1] Ibn Ishaq, As-Sirah, 2/151–152; Ibn Hisham, As-Sirat an-Nabawiyya, 2, 129.

[2] Tabarani, Mujam al-Kabir, 3/149; al-Hakim, Al-Mustadrak, 3/149.

[3] Bayhaqi, Dalail an-Nubuwwah, 5/102; Ibn Asakir, Tarikh Dimashk, 23:458.

[4] Ibn Ishaq, As-Sirah 4/191; Ibn Abi Shaybah, Al-Musannaf, 7/255–256.

[5] Ibn Asakir, Tarikh Dimashq, 41/55–56.

[6] Ibn Hisham, As-Sirat an-Nabawiyya, 5/248-249; Ibn al-Athir, Al-Kamil fi’t-Tarikh, 2/157–161.

This text is the translation of “Güç ve İmkân Sahiplerinin Hakkı Kabulü.”

Question: Does misfortune play a role in helping a person attain the understanding of true Divine Unity?

Answer: True tawhid, or Divine Unity, is to acknowledge that “God” is independent of all causes and to recognize His absolute Power and Will in everything that happens, in spite of living in a world of causality and being surrounded by apparent veils of causality. Until today, those who attained such a perspective were great personages who were heroes of the horizons of the heart and spirit. As they were absolutely humble and self-effacing, they always turned to God, may His glory be exalted, and were fixed on seeking in inner realms of reality. In the face of events, they did not see the causes, but the Causer of Causes.

Turning to Divine Unity as a Compulsory Blessing

To elucidate further, people live in the sphere of causes and most of the time they can find themselves in situations that make them feel dizzy with the influence of causes, which blur their vision. In spite of that, a believer must be oriented toward God, the Causer of Causes, without ever being shaken; like a never-moving compass needle. However, it is so difficult to attain the objective of being like a precise needle that always shows Him when buffeted by the normal flow of life. Consider the meaning of the verse: “Or He Who answers the helpless one in distress when he prays to Him, and removes the affliction from him…” (an-Naml 27:62). When people are shaken by troubles and misfortunes, when it turns out that causes are totally inefficient and that nothing remains to hang on to, people necessarily turn to God. So, people who are utterly helpless and in such a state of need grow profoundly aware of the fact that only the Omnipotent One with Infinite Power can help them; therefore they turn to Him in full concentration. In situations where causes come to an utterly dead end, when people listen to their consciences, they feel that Providence envelops them with beneficent manifestations of Divine Mercy and protects them against troubles. Such people comprehend that apparent veils are nothing but a veil before the operation of Divine Power, that there is an absolute Power and Will behind the veil; this means a window opening onto true Divine Unity.

The parable of Prophet Jonah is a good example to help us understand this subject. As you know, Prophet Jonah was swallowed by a huge fish. At this point, when all possible causes of salvation were impossible, he turned to God, petitioning Him: “There is no deity but You, All-Glorified are You (in that You are absolutely above having any defect). Surely I have been one of the wrongdoers (who have wronged themselves)” (al-Anbiya 21:87), and glorified Him thus. This became a means of salvation for him. Bediüzzaman made an excellent analysis of this issue at the beginning of The Gleams. While some people may view his explanations about the issue as “simple,” since familiarity breeds contempt, those explanations are actually very insightful, particularly in terms of the truth of Divine Unity and essentials of faith.

Prophet Jonah opened up to God Almighty about the situation he found himself in. He took into consideration the facts of his leaving Nineveh, abandoning his people without an explicit command, moving away by boarding the ship and the like. He thought that what befell him stemmed from his own faults. He was immersed in deep self-criticism and then knocked on the door of Divine Mercy. At a moment when all causes were lost from sight, only God could save him from the darkness of the night, the ominous state of the sea, and from the belly of the fish. Together with his humble entreaty to God in utter need, the mystery of God’s absolute Oneness was manifested in the sense of a particular grace bestowed on him by Divine Providence. Suddenly, all darkness was erased, the effect of causes disappeared, and Prophet Jonah was delivered to the shore of salvation.

Since he was one of God’s Prophets, Jonah may have received a particular instruction from God Almighty on how to act in such a case of misfortune. The event is already a miracle. In normal conditions, it is almost impossible for a person to survive in the belly of a fish. The human being is not adapted to living in an environment without oxygen. Due to a sign that he received from God however, Prophet Jonah never gave in to despair, but wholly turned to Him in perfect devotion, and found salvation with this pure consciousness of Divine Unity.

Melodies of Divine Unity Performed by Troubles

We might occasionally face troubles and misfortunes like Prophet Jonah did, at individual, familial, or communal levels. In some cases, even an entire nation might experience a state of constraint and privation and implore God, writhing helplessly. What really matters is filtering all of these troubles with a serious feeling of scrutiny and inquisition, discerning them correctly, evaluating them correctly and, by means of misfortunes, shedding light on the path leading to true Divine Unity. As God Almighty never manifests anything without wisdom, He may have created such a state of helplessness for individuals to make important gains. If this can be understood, troubles will be faced with resignation, and if it results in wholly turning to God because of the helplessness experienced, then it becomes possible to prosper in terms of this world and to gain eternal bliss. The troubles endured in this life will bring very different returns in the afterlife. There, drops will turn to seas, atoms will turn to suns.

Experiencing misfortune may outwardly appear as an evil for people who have adopted a certain thought pattern or who are included in a certain movement. However, God may have willed them to turn their faces to Himself by means of such trials. States of dire need may pave the way for them to attain true Divine Unity. It is for this reason that one should see troubles as no different than gifts from God and say: “Troubles sent by His Majesty, or graces from Divine Mercy, my soul welcomes them equally!” Given that a person realizes that troubles and misfortunes actually come from God and faces them with resignation, no matter whether what comes is a breeze or a storm, they are always welcomed with respect to their results.  

Personal, familial, or social troubles may be a means of awakening and thus turning to God, but events must be viewed with this consciousness; or at least have the potential to be viewed with such a consciousness. Even if a patient is taken to the intensive care unit, as far as the death of the heart and mind has not been realized, it can be possible for that person to return to life with an electric shock. The lands where Muslims live today can be compared to a patient in intensive care who still bears the signs of life, or to a person who has suffered a terrible accident but whose heart and brain still functions. Therefore, it is still possible for them to rise, in spite of their presently disabled condition. Realizing this calls for applying a serious shock.

So many times from the past to present, God Almighty blessed people who wholeheartedly turned to him in the midst of troubles and misfortunes with extra graces and bestowals, and blessed them with a new revival. Today as well, He may make the present generation bound for such an awakening. This is as long as we correctly understand the meaning of troubles and misfortunes and turn to Him in utter devotion, in a spirit of destitute imploration and conscious of our state of impotence and poverty before Him.

This text is the translation of “Musibetten Hakikî Tevhide Giden Yol.”

Question: While serving on the path of God, the tasks we are responsible for can become ordinary and monotonous to some of us. Is this a consequence of system blindness? What can be done to prevent us succumbing to such blindness?

Answer: People gathered around such a lofty ideal as making the face of humanity smile and letting the breezes of happiness blow worldwide have so far seriously endeavored in order to realize this ideal. So it seems that God Almighty has rendered their endeavor fruitful, let their efforts yield a thousand fold fruits, favored them with showers of blessings, and made them successful on their chosen path. For these achievements, which are but the results of Divine favor, to continue, the sincerity of purpose and commitment to the core ideal of this issue must remain. May God protect us, if we ignore the showers of blessings pouring down on us abundantly, lay personal claim to the achievements we are blessed with, or let the means replace the purpose; for then we will also fall like all previous societies did. Actually, when the underlying reasons for the losses experienced in different periods by Muslim societies are thoroughly investigated, such deviations of thought will turn out to be the cause.

Recognizing the Divine Help in Achievements

To elucidate further, the volunteers that migrate to the four corners of the world are favored with great blessings that outweigh the efforts they make. No people are risking their lives like the army commanders in Muta or combatting with an enemy like the heroes at Yarmuk did. The volunteers are welcome in every land they go to, and receive appreciation for the services they fulfill. Nobody is suffering for the good of humanity to the degree of forgetting their way home, their spouse’s face, or their children’s names. However, the endeavors they make in the places they go are becoming a means for good works with worldwide benefit. So, failing to recognize the Divine support, guardianship and protection behind all of these beautiful services, laying personal claim to them or thinking that what has come about as a result of Divine grace and favors will always continue, even without keeping up our spiritual state, is a serious kind of blindness.

Acknowledging the Blessings in the Face of Achievements

All of the factors, such as: having different achievements, rising to an esteemed position, becoming institutionalized, or establishing a well-built system, might cause a person to become blind to the truth. In addition, people affected by such blindness might then fail a Divine test or fall for a Divine stratagem by laying personal claim to the graces granted by God. Thus, instead of acknowledging blessings in the face of success and turning to God with thankful praise, they might be overcome by pride and conceit. All of these are factors which will bring about a person’s fall.

As stated by sociologists and social historians as well, after enjoying certain achievements, almost every people and society experienced, to different degrees, a period of blindness as a result of the dizziness of victory. This situation caused societies to disintegrate, and consequently brought about their end. Gaining insight into the fall of Rome, the Byzantines, the Seljuks, and the Ottomans will reveal that all of them actually shared the same destiny in this sense. It is possible to say that some countries that have come to the fore in the balance of powers in our time have entered such a process. After making a healthy analysis, it is possible to say that the countries that took certain parts of the world under their dominance and achieved certain things have developed system blindness and their disintegration has begun.

Lofty Purposes and Relevant Duties

In order to save a society from such blindness and increase its lifespan, it is necessary to constantly focus it on higher targets and give people relevant duties to busy them with good works. With their functioning mind, open spirit and a conscience that embraces the entire universe, they must constantly be engaged in an activity and never lose their metaphysical vigilance. If you do not direct people to high ideals and then occupy them with certain tasks for the sake of realizing these ideals, the devil will find work for their idle hands to do.

Renewal of Format

On the other hand, it is necessary to take into consideration different cultural environments in the world and make favorable use of common points and correctly determine the common ground. Afterwards, it is necessary to renew the good works you are occupied with and find some new ways and methods according to conjuncture so that you do not develop blindness. Otherwise, it is inevitable that you will become dull, lose your purpose, and rot.

Closing the Door on Worldliness

In particular, the people who are at the forefront with the most responsibilities must close their doors to self-indulgence and worldliness. When worldliness beckons temptingly they must answer, “Do not waste your energy in vain, the door is bolted shut!” Let alone worldly expectations, they should not even cherish otherworldly expectations in return for the services they fulfill. Their philosophy of life should be in line with Bediüzzaman (who said): “Neither do I have a passion for Paradise, nor a fear of Hell. Given that I see the faith of my people is saved, I accede to burning in the flames of Hell; for while my body is burning, my heart will be a rose garden.”[1]

Orbit of the Heart and Mind

Those who ascribe issues to themselves will experience—tomorrow if not today, or the day after that—a “fatigue of excitement” and die in spirit. As for self-effacing people however, they will have proven the existence of God in a way and taken refuge in His power and strength. Since such people rely on the Infinite Source of power and strength, they pass mountains and rivers, but never experience fatigue of spirit and lose nothing from their power or strength.

In this respect, people at the forefront of society must constantly keep alert so that they can enliven those around them. People who do not act in the orbit of the heart and spirit cannot serve as a means for others’ revival. Those who have lost their liveliness and enthusiasm, who are spiritually decayed, are no good to themselves, let alone able to kindle vitality, love or excitement in others. In particular, those who give in to fear, comfort, self-indulgence and home-addiction, or who take advantage of their position in order to allocate a personal share from what belongs to the people, definitely cannot breathe life into others.

During the Era of Bliss and the time of the Rightly Guided caliphs, people constantly busied themselves with struggling in both senses, against their carnal self and against their enemies. Thus, they always kept up their vitality and realized very important triumphs. They had no worldly possessions and lived in crude houses made of stones and clay. However, those people of great standing, who had begun soaring to the immensity of horizons, served as a means for the advent of brilliant civilizations in the world. In this regard, the only way to prevent blindness from being the result of the system and success is attaining this lively state as represented by the Companions, as well as edifying individuals to live for noble ideals.

Making Societies Live Longer

The factors mentioned so far may not suffice to prevent the death of a society completely, since death is inevitable for societies, as it is for people. I remember that once upon a time a person of high status asked doctors a bit reproachfully: “Cannot you find a cure for death?” However, there is no possible cure for death. As a matter of fact, God Almighty, may His glory be exalted, created life and death together. Death cannot be killed off in this world.

As was stated by the noble Prophet, peace and blessings be upon him, when people take their places in Paradise and Hell, death will be embodied in the form of a ram, which will be slaughtered. Then it will be announced that non-existence has been rendered non-existent. Both the residents of Paradise and Hell will hear that they will stay there forever.[2] As a matter of fact, the Divine Names meaning “The One Who Revives” (Al-Muhyi) and “The One Causing to Die” (Al-Mumit) are mentioned alongside this in the Qur’an and the noble Prophet’s sayings; this fact also alludes to this truth.[3] Namely, as God is the One Who creates life, it is also Him Who creates death. As it is stated in the Qur’an: “He Who has created death and life, so that He may try you (and demonstrate to yourselves) which of you is better in deeds; and He is the All-Glorious with irresistible might (Whose will none can frustrate), the All-Forgiving (Who forgives many of His servants’ sins so that they learn from being tested) (al-Mulk 67:2).

In this respect, death is inevitable for everybody in the world. However, by being careful about the points mentioned above, it is possible to delay a seemingly inevitable fall or collapse for a society and lengthen its life span. This is exactly what happened with the Ottoman example. Although its lifespan included peaks, paralysis and periods of intensive care, it lasted longer than any other state. Even while paralyzed, it played an important role in the balance of powers.

[1] Nursi, Bediüzzaman Said, Tarihçe-i Hayat (Tahliller), p. 616.

[2] Sahih al-Bukhari, Tafsir Surah (19), 1; Sunan at-Tirmidhi, Sifat al-Jannah, 20; Darimi, Raqaiq, 90.

[3] Ar-Rum 30:50; Sunan at-Tirmidhi, Da’awat, 82; Sunan ibn Majah, Dua, 10.

This text is the translation of “Sistem Körlüğü ve Toplumların Ömrü.”

Question: It is sometimes the case that people who are responsible for a certain area or who govern a certain place, after a period of time, begin to consider themselves as the owner of that place. Could you elucidate how believers should think and behave when this happens?

Answer: Regarding someone who is responsible for administering and governing others, there is a great difference between his bearing the responsibility of the duty he carries out and seeing his field of responsibility as his personal property. However, this fact is unfortunately ignored and abused by many. When people responsible for others do not follow the righteous path of the Messenger of God, peace and blessings be upon him, and the Rightly Guided Caliphs, may God be pleased with them, when they do not see themselves as trustees in the position they occupy but as the owners of that place, it means that they have begun to pave the way that leads to tyranny.

People Who Firstly Lay the Blame on Themselves for Negativities

Essential to being protected from such a danger is for people in power to be self-critical and take personal responsibility for any negativity that occurs related to their area of responsibility. Actually, this understanding and philosophy of governing is based on Muslim religious thought and feelings. The attitude of Caliph Umar ibn al-Khattab, may God be pleased with him, is a perfect example for us in this respect. Within the ten-year period he served as caliph, there were glorious conquests. Despite being such a great state leader, during a time of famine, he prostrated himself among some ruins and beseeched God Almighty, asking Him not to destroy the Muslims because of his sins. Similarly, people in leadership positions must firstly hold themselves accountable for arising negativities, failures and breakdowns; they must constantly beseech God and strive their best to solve problems.

The devoted souls who keep endeavoring for the good of humanity in order to pour the inspirations of their soul into the needy hearts might occasionally encounter problems while fulfilling their responsibilities. For example, God Almighty blesses them with certain accomplishments to gain people’s appreciation. On seeing these accomplishments, some people with weak characters might desire to appear within the same frame as those devoted souls. Consequently, when those who are motivated by personal gain are not able to find what they expected, they might resort to all kinds of evil including slander and libel. God Almighty will surely bring to account those who commit such evil. However, the governor of the land where this problem is experienced must say, “I wonder what kind of wrong I committed that led us to experience such a misfortune?” and bring himself to account first of all.

People Who Do Not Lay Claim to Achievements

When people in leadership positions do not engage in self-criticism and self-supervision they do not want to admit any fault, even for the problems that are directly due to their own wrong decisions, and therefore they keep accusing and laying the blame on others. When the wrongs and mistakes are highlighted, they perceive it as a threat to themselves and wish to silence those who highlight them. In short, they become tyrannical. Leaders who lay personal claim to achievements that have been granted by God Almighty as a result of concerted efforts from society will become deluded into thinking that everything begins and ends with their own person. This delusion of seeing themselves as the beginning and end is actually an implication of claiming to be a deity. The grim end of a person who dares to make such a claim is stated as follows in one hadith qudsi: (God Almighty says) “Pride is My cloak and greatness My robe, and whoever competes with Me with regard to either of them, I shall throw him into Hell.”[1] A person who sees himself as great and thus takes pride in it will be considered to have attempted to be a partner with God regarding these attributes. The Almighty Lord gives the warning that He will throw such a person into Hell.

Collective Reason and Favorers of Consultation

In fact, as nothing has begun with our person, nothing will end with our person either. On the contrary, deeds we attribute to ourselves will yield no fruit; whereas deeds carried out far from egotism and self-importance will not be irrelevant or fruitless. This is how a person should always see himself and the services for which God employs him. Instead of acting as one person, and always thinking he alone is the best person to make a decision, one should value collective reason and never take an indifferent attitude toward the mechanism of consultation. When one sees that je cannot fulfill his responsibility properly, he should know to step down righteously and easily say: “With regard to my position, I am trying to develop the feeling of concord and unity in people, and inviting Divine help by trying to reconcile their hearts. If I am not giving my position its due, not achieving practical aims and if I cannot be convincing with my manner and behaviors, then you can take me from this duty and assign me to a lesser one.” The feelings and thoughts of those who claim to have dedicated themselves to the path of truth and for the good of the people should be thus.

People Who Do Not Cherish Worldly or Otherworldly Expectations

The devoted souls should not have any worldly or otherworldly expectations for the duties they carry out. Desires such as achieving high ranks, acquiring different titles or being the center of attention must never settle in their hearts. Continually seeking higher worldly positions in a greedy fashion is an indication of pride and conceitedness. However, it is very difficult for conceited people to act in a balanced way regarding this issue, to give their position its due and to become aware of their responsibilities; for they see themselves as the same as Atlas, supporting the world. They think that when they recede from duty, it will mean inevitable disaster for the world. This is nothing but gross misguidedness and deviance.

Most of the principles Bediüzzaman gives in his chapters, ‘On Sincerity and Brotherhood’ are golden criteria related to this issue. Complying with them is very important in terms of preventing such deviations. For example, he advises preferring being a follower to being a leader, which brings responsibility and is therefore risky. Namely, a person should prefer following a person who is eligible for a certain position rather than becoming the leader of others, which entails responsibility, danger and risk.[2] For example, imagine that a group of Muslims is going to observe congregational Prayer somewhere. One should not be eager to be the imam to lead the Prayer, but should withdraw to the side and know to pray behind someone else. Unless one is accepted by others as eligible and is offered the position, one should not even wish to be the muezzin, but rather should leave this duty to another. If such cautiousness is observed about issues such as leading the Prayer or delivering a speech somewhere, this quality will be ingrained in individuals’ hearts and become a character trait in them. If people can manage to withdraw in this way into the depth of their character, they will not seek to become tyrants and will not adopt despotic attitudes.

Humble People Who Avoid Esteem and Applause

Ottoman rulers such as Mehmed II, Selim I and Süleyman the Magnificent underwent a serious edification and rehabilitation in this regard and therefore did not grow tyrannical, even when they ruled an important part of the world. They remained humble and self-effacing. As for the improper remarks and defamations certain persons in Turkey make about them, these are nothing but hollow statements that stem from ignorance. Sultan Suleyman only spent one year of his 46-year rule in Istanbul. Just as his lifetime was spent in military campaigns, his demise was also during a campaign. He was someone who spent his lifetime on horseback for the sake of justice, but, in terms of his attitude toward the people, he was always humble and modest toward his followers. It is narrated that after returning to the palace triumphantly, he had his bed made up in the corridor in order to challenge his ego and not let it become arrogant. Likewise, when the blessed Sultan Selim I returned from the campaigns of Marjdabiq and Ridaniya, he did not directly go to the palace but waited in Üsküdar until midnight. When the people were sleeping in their homes, he quietly went to the palace in order to avoid the people’s praise and applause.

Spiritual Nourishment Should Not Be Neglected

So, it is very important for people who have dedicated themselves to serving faith and humanity to undergo such edification right from the beginning. A person should not become a minor tyrant when responsible for a small sphere so that when his responsibility grows he will not assume himself to be sovereign of the world, pursuing impossible projects, oppressing people and taking no advice in the case of failing at all of these. On the contrary, he should believe that positive results are only realized with God’s permission and grace; he should not forget that he is merely an apparent minor cause and should humbly know his place no matter what position he occupies.

For this reason, in terms of administrative positions from the lowest to the highest, nobody should be neglected in terms of spiritual nourishment. Individuals must constantly be rehabilitated within the frame of Islamic, humane and universal moral principles and it is necessary to help them be cultivated as “human.” If people do not receive spiritual nourishment but are left alone, they can fall into a void and go astray. Once this happens, they become egotistical and say, “I, I, I…” They follow a path of misguidance that ruins them, causes them to lose the true friends and makes them fritter their life away in the narrow prison of their ego.

[1] Sahih Muslim, Birr, 136; Sunan Abu Dawud, Libas, 26.

[2] Nursi, Bediüzzaman Said, The Gleams, New Jersey: Tughra Books, 2008, p. 215.

This text is the translation of “Güç Zehirlenmesi ya da Tiranlaşma.”

Question: Considering the present conditions, we can see that people who have contributed to charitable works are being raided with the intention of defaming them and the truth is being obscured. How should volunteers understand this and what should their philosophy of action be?

Answer: People on the path of serving the truth must firstly accept the following reality. Just as it happened yesterday, today as well, people with vices such as hatred, envy and intolerance, because of their paranoid mood, will declare as enemies other circles of people who do not think like them. They will continually attack here and there and reveal their malice in various forms for the sake of protecting their illegitimate gains. However, the devoted souls must constantly seek refuge in God, may His glory be exalted, completely relying on and submitting to Him. They must always focus their acts on gaining God’s good pleasure; always tread in the footsteps of His Messenger and, in spite of all evils and obstacles, they should keep walking on the righteous path with a noble conscience to embrace all of humanity.

While walking on this path, you may sometimes be betrayed by those you expected to be loyal; you may be rejected by those who shared the same destiny so far or find yourself unexpectedly stabbed in the back. However, you should still stick to your unwavering course on the righteous path and not be hindered by such negativities, by opening up new doors in your conscience. By utilizing some new strategies, you should constantly seek to set higher standards in terms of the horizons of your conscience and immensity of your soul.

The Sound Guides

We are passing through a chaotic era that is referred to by hadith books in their sections of Fitan, which means disorder and corruption rooted in rebellion against God and recognizing no laws. This is happening on a wide scale and to a horrible degree; upheaval and turmoil are following one another and deception is considered to be a merit. In such a period, there is urgent need for sincere guides who do not deceive or misguide people, and who always inspire trust in hearts. So what falls to you is to give humanity a lesson in “not deceiving,” by never deceiving anyone with your sincere words, bearing and attitudes. If others monitor you for some fifty years, they should not be able to find the slightest indication of deception.

It is a fact that in our time so many people set their sights on worldly ambitions. Therefore, you may have difficulty in making others understand you correctly. They will view you as themselves, by projecting their own worldliness onto you. They might seek different intentions behind your coming into contact with the world, your opening of a school and cultural centers everywhere, your embracing the entirety of humanity with love, and your efforts to bring together and reconcile people of different cultural backgrounds. As every action they take is to gain some form of worldly return, they might think that you are also running after some worldly benefits. Even some of the people who stand close to you, whom you love and hold in esteem, might be deluded by such apprehensions and anxieties. By interpreting your attitude and behaviors according to their own feeling and thoughts, they may derive different meanings from these and thus perceive you as a threat to themselves. However, without caring for any of these much, you must explain at every opportunity that you have no target except for gaining God’s good pleasure and indicate this with your attitude and behaviors.

Decency of Intention

It is unthinkable for volunteers who solely seek God’s good pleasure by seeking reconciliation between people and trying to create a world of love with their initiatives in different parts of the world, to have worldly ambitions. Even if the volunteers, who have fixed their sights on God’s good pleasure with heartfelt dedication and have resolved to beautify the face of the world, cannot realize their plans of love and peace, they will be the heroes of their own intentions and will be rewarded by God accordingly. As the noble Prophet, peace and blessings be upon him, once stated: deeds go by their intentions and everybody will be given what they intended. Therefore, the factor that will truly benefit someone is the sincerity and worth of their intention. God Almighty will reward a person with otherworldly returns according to his intention and immensity of conscience.

For example, you set forth with the intention of enabling the entire world to find peace with God’s permission and grace. As far as the conditions allow and a suitable atmosphere is formed, you do not fall into lethargy but increase your efforts even further. However, there comes such a time that some obstacles appear on your path and you cover only one tenth of the distance you targeted. As your intention was ten out of ten, God will reward you accordingly.

However, in order to attain such a beautiful result, you must be so sincere in your efforts on the righteous path that thoughts such as, “I wonder if they will give us an administrative position in return for the services we carried out?” must not even pass through the corner of your mind. On the contrary, when such considerations visit your mind, you must consider them to be devilish urges and distance yourself from them immediately.

This does not mean that some people will not be awarded certain positions they deserve and are eligible for. Surely, such people will gain different high-level positions in the state administration. However, people who are devoted to service for the peace of humanity and do not think of anything but God’s good pleasure must not seek any worldly positions for the sake of worldly gains. They should even not hasten to accept when they are offered such a position as being a minister of the prime minister, but consider first whether such an offer will be good for their ideals and then decide accordingly. Otherwise, in spite of having set forth in order to seek God’s good pleasure, they will have adulterated their considerations on this path, personally destroyed the possible influence they could make in others’ hearts and lost the credit and trust of people around them.

In my opinion, let alone seeking such administrative positions, they should see seeking worldly targets as a demotion for themselves, even if there is a matter of being the world’s greatest conqueror. Even such worldly glory will remain as a drop in the ocean next to saving one person’s eternal life. In this respect, the volunteers of our time who have migrated for their ideals must take it as the greatest ideal to help a love for truth be kindled in hearts, to let morality and virtue be germinated in hearts, and for different people to become bosom friends. They must design their life according to these lofty ideals without wasting a moment of it.

This text is the translation of “Engellemeler Karşısında Hakka Hizmet Yolu.”

Question: Certain persons are trying to justify their false statements and some illegitimate acts by claiming that they are acting in accordance with what politics requires. How should the art of politics be understood and practiced from the perspective of a believer?

Answer: The Arabic word for politics is siyasa, which means “governing.” This word is used in two senses: the first is administering a system, group of people, or organization within a certain set of rules in an appropriate way; the second is “strategic management.” This means treating everybody diplomatically, including those who display enmity, and taking the available opportunities to do goodness toward them, and thus trying to ward off their evil. Concerning this issue, Bediüzzaman relates the following words of Hafez of Shiraz: “The tranquility of both worlds lies in two things: magnanimity toward friends and the wise management of enemies.”[1] What is meant by magnanimity toward friends is valuing them, being kind to them, opening up one’s bosom to them, and acting with humanity toward them. Since human beings are a manifest example of the best pattern of creation, it is necessary to be respectful toward them and treat them with humanity. No humanist movement has been able to equal the value Islam gives to humans, and to represent this in practical life.

The Difference between Strategic Management and Being Two-Faced

Strategic management of enemies means handling them well. This means: not provoking the enemy with unnecessary demagogy and dialectics, employing diplomacy very well, and warding off possible attacks and damage from the opposite side with wise strategies. Namely, in the relations you establish with enemies, you will follow such a policy that on the one hand you will not provoke them and on the other hand, you will not receive harm from them. As it is seen, this diplomatic approach is very different from that of those who are two-faced; who have deviated from the Straight Path. Unfortunately, they have deviated so much as to see as normal the deception of those who are not one of them, and to see any kind of lying as acceptable. As for strategic management, it means trying to prevent hostile attitudes through patience and steadfastness, as well as by using reason and diplomacy.

By using brutal force to try and solve problems that could be solved using diplomacy, by not following a wise strategy toward enemies, and by immediately resorting to war in the literal sense, as some green Ittihadists once did during the Ottoman’s final days, the country could be led down a blind alley where it could be shattered. The Ittihadists brought about the end of the great Ottoman state, which was unparalleled after the time of the noble Prophet’s Companions, as a consequence of the war they declared against Russia. So, what we mean by strategic management is the policy and way of government to be followed for the sake of not leading the country to such dead ends.

The Mentality That Misunderstands Politics as Lying

When politics is mentioned in our time, it only brings to mind the activities of political parties that govern a society. However, the art of politics is not solely about governing a state. There is a certain policy or conduct everyone needs to follow in his or her individual, familial and social lives. When this is not observed, it causes unrest and conflicts. As far as a believer is concerned however, the ways followed in politics have to be acceptable according to religious criteria. Thus, it is necessary to point out that illegitimate acts, as well as attitudes and behaviors incompatible with Muslim identity, have nothing to do with the art of politics. This concerns all levels from the most basic office to the highest level of state administration, regardless of the area of responsibility.

To give an example, a state has a set of targets, such as: achieving an important position in the balance of powers; continuing to command this power; making others regard it expectantly; and not letting others act without its consent. In order to reach these targets, states might be exploiting the resources of other countries under different pretexts, making relative enmities seem as definite conspiracies against themselves and thus invading a certain country, moving people away from their own spiritual heritage, and leaving them devoid of self identity. If they are oppressing others like that, violating rights and committing despotism, it cannot be called politics. This is state terror with no fairness or conscience.

While certain countries that want to retain their position can follow such illegitimate policies, certain people that gained control of the administration in a certain country might also commit such lawlessness for the sake of their own prosperity and future. Not acting just for themselves, they try to guarantee the future of even their grandchildren by continually hoarding, trying to bring their own supporters to positions of authority, not allowing anyone except their own supporters to be successful, and finding some pretexts for making their vices acceptable to the wider masses. They sometimes lie, sometimes talk about good intentions, sometimes try to present their oppression as a necessity of politics, and sometimes they even besmirch the people they oppress for the sake of justification. No matter how religious they try to appear however, even if they keep talking about faith and making sanctimonious shows of being Muslim, those who commit these oppressions are so far away from the politics practiced by the noble Prophet and his Rightly Guided Caliphs.

The Effort to Legitimize Oppression

Besides this, illegitimate acts are also being carried out with the impression that they are legitimate and innocent. Let’s imagine that someone is responsible for giving sermons at a mosque. When he has completed his duty of service and retires, he wishes for one of his relatives to inherit that position and identifies a certain relative as eligible for preaching. Afterwards, the retired preacher ignores the rules and regulations for appointing that position and instead follows his own method in order to realize his aim. This means straying to an illegitimate path unawares. In other words, this means using illegitimate means in order to reach a legitimate end.

In the same way, some persons, who took over the state administration and who have been filling their pockets with the people’s money they have misappropriated, may say for instance: “We must be strong. If we somehow lose these opportunities tomorrow, we should be able to straighten up again, and revive the organization we are affiliated with.” All these things are the treasonous machinations of false innocence that underlie the behaviors harming the country. Since outwardly these seem like innocent behaviors, even religious people might resort to such ways. However, this is blatant deviation and a betrayal of trust. Those who resort to such means, build with their own hands unawares the disgraces they will experience in the future.

If they, and the masses supporting them, consider all these as a necessity of political affairs and call it the art of politics, they are suffering under a gross delusion. First of all, politics must be compatible with ethical and religious principles. A Muslim politician has to follow the way of God’s Messenger, peace and blessings be upon him, and his inheritors in administration and politics. The Pride of Humanity and his true inheritors spent their lives being totally scrupulousness about lawful and unlawful things, and they never took a step toward the forbidden zone. In this regard, it is necessary to act with the utmost scrupulousness regarding the legitimacy of the means as well as the ends. If people, particularly those in positions of authority, act carefully in this respect, they both inspire trust in those around them and present an exemplary model for others to follow.

The People’s Trust Is the Greatest Credit

Actually, this is the secret that underlies the fact that the devoted ones have been welcome in the four corners of the world. They succeeded because they never gave up behaving in an upright manner, because they did not attach the services they carry out to any worldly or otherworldly expectations, and because they act in accordance with religious teachings. If they keep acting with the same determination, resolution, scrupulousness and patience, God Almighty will open for them the way that leads to hearts.

I do not have any worldly property. I never wished to have. Not just for myself, I prayed so that even my siblings do not own such worldly wealth. I never thought of favoring my relatives and bringing them to certain positions. I recommended my friends in the close circle not to own a house and to lead a modest life to meet their basic needs.

This is the way of inspiring trust in others. If you think about yourself in the least bit, you experience an erosion of trust in people’s sight. As a matter of fact, this movement of volunteers, which has reached some 170 countries of the world and flourished all around, is completely based on the essence of volunteering. If people step back from it, the Divine help will also cease and the works carried out will end. The means of receiving Divine help is having the people’s endeavors on your side. When you exterminate this means, Divine help will also cease. People who cannot tolerate you and cannot stomach your achievements out of envy might occasionally use different slanders to try to defame the services carried out. As far as you keep on your upright course, then, with God’s permission, no conspiracy or slanderers can harm you. Anyone with a sense of fairness and a conscience knows that the educational establishments that wave the flag of love and tolerance in the four corners of the world were borne out of the endeavors of the benevolent people of Anatolia. As they once realized the struggle of independence at their weakest period, the people of Anatolia experienced another resurgence and spread to the four corners of the world, despite their moderate economic means. In addition, thousands of teachers and young tutors spread out over the world, migrated to lands previously unheard of to them, and managed with very modest payment, for the sake of conveying the values distilled from their spiritual roots and receiving theirs vice versa. Since the earth is a productive entity, it yields such good results. As a requirement of showing faith toward them, I pray for those friends maybe some ten times a day. “My God! Resurrect those students, teachers, mentors and trustees (mütevelli) with Your Prophets! Strengthen their morale!”

To conclude, what underlies this beautiful picture of serving faith and humanity is our people’s trust. For this reason, as has been the case up until today, and as is necessary from now on, it is necessary to avoid like the plague every kind of attitude and behavior that might harm it.

[1] Nursi, Bediüzzaman Said, The Letters, New Jersey: The Light, 2007, p. 286.

This text is the translation of “Kur’an ve Sünnet Çizgisinde İlm-i Siyaset.”